سوگواره ای برای امام‌علی؛ شهادت علی(ع)

دو قسمت پیشین از جراحت علی(ع)  و  نقاهت علی(ع) نوشته‌ شد،‌ در این کوتاهه از شهادت ایشان گفت وگو می شود.

الف.ابن ابی الحدید ذیل خطبه ۲۱۶(۲۲۱) که در باره مرگ و میرایان است و تفاخرآدمیان به امور ناپایدار،‌ می نویسد: من این خطبه را در طی این پنجاه سال،‌ بیش از هزار بار خوانده ام و با این که مطالب آن را از دیگران به فراوانی شنیده بودم،‌ اما هر بار از آن بهره برده و بدنم به لرزه درآمد، یا از آن رو که به گوینده اش باور داشتم یا آن که چنان شایسته، استوار و باورمند سخن رانده که بر انسان تاثیر می گذارد، سپس می نویسد،‌ آنچه گفته، گویی وصف الحال خود اوست(شرح نهج البلاغه،‌ بیروت،‌۱۹۶۱،‌ج۱۱،‌ص۱۵۳و ۱۵۴)، دنیا و مرگ علی(ع).

ب. امام پس از چهار سال و نه ماه خلافت،‌ در ۶۳ یا ۶۴ سالگی همچون از دنیا رفت و جهانی را در اندوه خویش که برای عدالت و انسانیت می اندیشید و می کوشید(جرج جرداق،‌صوت العدالة الانسانیة،‌قم،۱۳۸۱،ج۱،‌ص۱۰۳)،‌ به سوگ نشاند،‌ اما او نه به مرگ طبیعی که برای بسیاری رخ می دهد، که به شمشیر جهل مقدس، ترغیب مدعیان دیانت، پشتوانه مخافان عدالت و صد البته کوتاهی همراهان بی لیاقت به شهادت رسید، چیزهایی که در همیشه تاریخ مایه گرفتاری روشن اندیشان و مصلحان است.

پ.گفته اند علی در میان امت،‌ مثل عیسی بن مریم است؛‌ دسته ای آنچنان دوستش می دارند که در دوستی اش هلاک می شوند و دسته ای چنان دشمنش می دارند که در دشمنی اش نابود می گردند(ابن عبدالبر، الاستیعاب،‌بیروت، ۱۹۹۲،‌ج۳، ص۱۱۳۱) و این پیچیدگی شخصیتی او را فراتر از توان درک زمانه و مایه بگومگوهای بسیاری قرار داد تا جایی که برخی او را خدا و دسته ای، ‌کشتنش را مایه تقرب به اله شمردند.

ت. بنا به قول مشهور، امام پس از دو روز درد و رنج، دربیست و یکم رمضان سال چهل هجری چشم از جهان فرو بست،‌ اما چشم جهان و تاریخ تازه به او گشوده و با گذر زمان، نام و یادش شکوفاتر شد. آنچه وی را، ‌جدای از خصوصیات والای شخصی بر سر زبان ها انداخت، بیش از همه دو ویژگی انسانی بود؛‌ انسان دوستی و عدالت خواهی.

۱. کرامت انسانی در نظر امام چنان بود که هیچکس غریبه نمی نمود،‌چون آدمیان یا برادران دینی همند یا همانند هم در عالم آفرینش(رک:‌نهج البلاغه،‌نامه ۵۳)، ‌نگاهی که هنوز جهانیان به حقیقت چنین نگاهی راه نیافته اند.

۲.عدالت به معنی برخورداری همگان از حقوق انسانی و اجتماعی،‌همان طور که در توصیه خویش به فرزندانش و به نفع قاتلش دارد.

ث.

"بنا به قول مشهور، امام پس از دو روز درد و رنج، دربیست و یکم رمضان سال چهل هجری چشم از جهان فرو بست،‌ اما چشم جهان و تاریخ تازه به او گشوده و با گذر زمان، نام و یادش شکوفاتر شد"سه دوره زیستی امام- علی پیرو در عهد پیامبر، علی همراه در زمان خلفا و علی پیشوا در دوره خلافت- به جهاد و مبارزه برای تثبیت حقیقت،‌ تحمل و بردباری برای بقای دیانت و تلاش انقلابی برای تحقق عدالت گذشت(رک: شریعتی،‌علی/ مجموعه آثار ۲۶، ۱۳۶۲،‌ ص۷۹).‌

علی را نمی توان توصیف کرد،‌ باید به جان گرفت، ‌به ایمان پیوند داد و به حقیقت پیروی اش کرد تا مسلمانی معنا شود.

* عضو هیأت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، بهار ۱۴۰۰. a.vasei@isca.ac.ir