دیوان عالی کشور از رسیدگی به تخلفات رییس جمهور تا صدور رای وحدت رویه

دیوان عالی کشور، عالی ترین مرجع قضایی در ایران است که به منظور نظارت بر اجرای صحیح قوانین در محاکم و ایجاد وحدت رویه قضایی و انجام مسوولیت‌های که طبق قانون به آن محول می‌شود براساس ضوابطی که رئیس قوه قضاییه تعیین می‌کند تشکیل شده‌است.

به گزارش «تابناک» این دیوان از برجسته‌ترین قضات کشور تشکیل شده‌است.همچنین رسیدگی به تخلفات رئیس‌جمهور از وظایف قانونی این دیوان است.هیئت عمومی این دیوان حق صدور رأی وحدت رویه را دارد که از ارزشی برابر با قوانین برخوردار است.

شعب این دیوان نیز حق رسیدگی به شکایات از آرای صادره توسط دادگاه‌های پائین‌رتبه‌تر را دارند. رسیدگی این دیوان به پرونده‌ها به صورت شکلی است و طرفین دعاوی در دادگاه حاضر نمی‌شوند مگر آن‌که دیوان برای ادای توضیحات اقدام به احضار آن‌ها کند. رأی شعب این دیوان نیز به شکل نقض یا ابرام رأی دادگاه تالی است.

در اصل ۱۶۱ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران در مورد «دیوان عالی» آمده‌است:
«دیوان عالی کشور به منظور نظارت بر اجرای صحیح قوانین در محاکم و ایجاد وحدت رویه قضائی و انجام مسئولیت‌هایی که طبق قانون به آن محول می‌شود بر اساس ضوابطی که رئیس قوه قضائیه تعیین می‌کند تشکیل می‌گردد.»

رئیس دیوان عالی کشور توسط رئیس قوه قضائیه با مشورت قضات دیوان عالی کشور به مدت ۵ سال به این سمت، گماشته می‌شود.

رئیس دیوان عالی کشور باید مجتهد، عادل و آگاه به امور قضایی باشد.

سید ابراهیم رئیسی، در تاریخ ۳ اردیبهشت ۱۳۹۸ سید احمد مرتضوی مقدم را به سمت رئیس دیوان عالی کشور گماشت. پیش از مرتضوی مقدم، کریمی به مدت چهار سال و نیم در این سمت فعالیت می‌کرد.

تا پیش از تغییرات قانون اساسی ایران در سال ۱۳۶۸، رئیس دیوان عالی کشور در رأس شورای عالی قضایی قرار داشت و بلندپایه‌ترین مقام قوهٔ قضائیهٔ ایران بود و مستقیماً توسط رهبر پس از مشورت با قضات دیوان عالی کشور برگزیده می‌شد. همچنین، پیش از تغییرات قانون اساسی در سال ۱۳۶۸، «رئیس دیوان عالی کشور» به عنوان «رئیس قوهٔ قضائیه» دانسته می‌شد.

فهرست رئیسان دیوان عالی کشور

پس از انقلاب مشروطه و پیش از انقلاب اسلامی

سید نصرالله اخوی (موقت) (۱۳۲۸–۱۳۲۸ ه‍.ق)

میرزا محمد حائری مازندرانی (۱۳۲۸ یا ۱۳۲۹ ه‍.ق)

احمد نصیرالدولهٔ بَدِر (؟–۲۶جمادی‌الثانی ۱۳۲۹ ه‍.ق)

محمدعلی فروغی (۱۳۳۰–؟ ه‍.ق)
محمدعلی فروغی (؟–جمادی‌الثانی ۱۳۳۶ ه‍.ق)

شیخ علی نوری حکمی (۱۳۳۶–؟ ه‍.ق)

سید نصرالله اخوی (۱۳۳۷–؟ ه‍.ق)

محمدعلی فروغی (پیرامون ۱۳۴۳ ه‍.ق)

سید نصرالله اخوی (پیرامون ۱۳۴۴ ه‍.ق)

مهدی‌قلی هدایت (مخبرالدوله) (اردیبهشت ۱۳۰۶–خرداد ۱۳۰۶)

رضاقلی هدایت (کفیل) (۱۳۰۶–۱۳۱۵)

سید نصرالله اخوی (۱۳۱۵–۱۳۲۵)

سید محمدشفیع جهانشاهی (۱۳۲۵–۱۳۳۱)

محمد سروری (۱۳۳۱–۶ شهریور ۱۳۳۲)

سید محمدشفیع جهانشاهی (۱۳۳۲–۱۳۳۲) (برای ۱ روز)

علی هیئت (۱۳۳۲–۱۳۳۵)

محمد سروری (۱۳۳۵–۱۳۴۶)

سید عمادالدین میرمطهری (۱۳۴۶–۱۳۵۳)

ناصر یگانه (۱۳۵۳–۲۷ اسفند ۱۳۵۷)

پس از انقلاب اسلامی

سید مهدی سجادیان (۱۵ فروردین ۱۳۵۸–۴ اسفند ۱۳۵۸)

سید محمد بهشتی (۴ اسفند ۱۳۵۸–۷ تیر ۱۳۶۰)

سید عبدالکریم موسوی اردبیلی (۸ تیر ۱۳۶۰–۲۴ مرداد ۱۳۶۸)

پس از تغییرات قانون اساسی در سال ۱۳۶۸ از اختیارات و اهمیت «ریاست دیوان عالی کشور» کاسته شد و «ریاست قوهٔ قضائیه» سمتی جدا از ریاست دیوان عالی کشور گشت

مرتضی مقتدایی (۱۳۶۸–۱۳۷۳)

محمد محمدی گیلانی (۱۳۷۳–۱۳۸۳)

حسین مفید (۱۳۸۳–۱۳۸۸)

احمد محسنی گرکانی (۱۳۸۸–۱۳۹۳)

حسین کریمی (۱ شهریور ۱۳۹۳–۳ اردیبهشت ۱۳۹۸)

سید احمد مرتضوی مقدم (۳ اردیبهشت ۱۳۹۸ تاکنون) سید احمد مرتضوی مقدم اولین رییس دیوان عالی است که از پایین ترین سطح قضایی شروع به کار نموده و از ابتدا در سیستم قضایی بوده است و هم اکنون در صدور آرا مشارکت دارد و برخلاف رؤسای پیشین در امور قضایی مشارکت دارد و تحصیلات قضایی وی دانشگاهی بوده است.