تمدن؛ قربانی جنگ غزه

موقعیت سوق‌الجیشی این باریکه که مهم‌ترین ویژگی‌اش اتصال آفریقا و آسیا به یکدیگر بود، باعث شد تا غزه از زمانی که توسط کنعانی‌ها تاسیس شد تاکنون همواره مورد توجه قدرت‌های بزرگی نظیر فرعون‌ها، فنیقی‌ها، فلسطینی‌ها، کنعانی‌ها، آشوری‌ها، مغول‌ها، بیزانس‌، ایرانی‌ها، اسکندر و رومی‌ها و عثمانی‌ها باشد و تمدن‌های متعدد از دوره فراعنه مصر تا فنیقیه، فلسطینی‌ها‌، کنعانی‌ها، آشوری‌ها و مغول‌ها تا عصر بیزانس و اسکندر و روم تا عثمانی در آن شکل گیرد. ماحصل حضور این تمدن‌ها، نوار غزه را از منظر آثار باستانی یکی از ثروتمندترین کشورهای جهان می‌کند و اطلاق این تعریف برای منطقه کوچک غزه فقط یک معنا دارد و آن این‌که رژیم صهیونیستی یک کشور غاصب است. صهیونیست‌ها برای پاک کردن این لکه ننگ سال‌‌هاست در فکر نابودی تمدن غزه بوده‌اند و گاهی نیز به بهانه‌های مختلف ضرباتی بر آن زده‌اند اما حالا بهترین فرصتی است که در میان بمباران‌های به ظاهر بی‌هدف خود که نگاه افکارعمومی را از آن منحرف کرده، در حقیقت هدف بزرگ‌تری به نام اضمحلال تمدنی این جغرافیا را دنبال می‌کند. 
     

نابودی بیش از ۲۰۰ مکان باستانی

دیگر باید بپذیریم در میان ۶۰ هزار تن بمبی که بر فضای کوچک غزه که تنها ۳۶۰ کیلومترمربع وسعت دارد، اسرائیل و رهبران فکری‌اش درغرب فقط به‌دنبال حماس و تونل‌های زیرزمینی آنها نیستند و همان‌‌گونه که اسحاق هرتزوگ، رئیس رژیم‌صهیونیستی عنوان کرد«جنگ در غزه فقط بین اسرائیل و حماس نبوده بلکه جنگی برای نجات تمدن غرب است.»
این را به‌وضوح می‌توان در گستره تمام اقدامات غربی که به‌صراحت می‌گوید کشته شدن یک اوکراینی، مثل کشته شدن یک آفریقایی یا یک آسیایی نیست در دوران معاصر دید. غربی که سال‌هاست در مسیر حذف تمدن شرق گام برداشته و با مروری گذرا بر تخریب‌ها و سرقت‌های آثار تاریخی در دهه‌های اخیر در منطقه خاورمیانه و مدیترانه شرقی و آفریقا به‌راحتی می‌توان مهر تاییدی بر این ادعا زد. 
در غزه نیز غرب در پشت صحنه نمایشی که اسرائیل به راه انداخت، به‌شکلی بی‌سابقه و عامدانه دست به نابودی هویت تمدنی نوار غزه زد و در چارچوب جنگی خونین که از هفتم اکتبر ادامه دارد، سعی در حذف ویژگی‌های تاریخی فلسطین داشته و میراث تمدن انسانی در این منطقه را هدف قرار می‌دهد. براساس آمار ارائه شده، ارتش رژیم‌صهیونیستی در جریان حمله‌های ویرانگر خود تاکنون بیش از ۲۰۰ مکان باستانی و تاریخی از ۳۲۵ مکان را که در سراسر غزه تحت محاصره ثبت شده بودند، نابود کرده است. دفتر رسانه‌ای غزه در بیانیه‌ای در این‌باره اعلام کرد: «این مکان‌ها شامل کلیساهای باستانی، مساجد، مدارس، موزه‌ها و سایر مکان‌ها و بناهای تاریخی و باستانی مختلف است. مکان‌های باستانی و باستان‌شناسی تخریب‌شده توسط اسرائیل به دوران فنیقی و رومی بازمی‌گردد.

"مکان‌های باستانی و باستان‌شناسی تخریب‌شده توسط اسرائیل به دوران فنیقی و رومی بازمی‌گردد"برخی دیگر بین ۸۰۰ سال قبل از میلاد تا ۱۴۰۰سال قدمت دارند، درحالی که برخی دیگر۴۰۰سال پیش ساخته شده‌اند.» 
مساجد جامع عمری، ظفر دمری، زوفور دومری، سیدالهاشم، عماد عقل، الفرقان، النصیرات، الیرموک، العباس، شیخ احمدیاسین، التوبه، السوسی، الیرموک، امین محمد، احمد یاسین، محمد الحبیب، عثمان قشقر، الشیخ شعبان و الغربی، صومعه سنت هیلاریون، کلیسای سنت پورفیریوس، کلیسای بیزانسی، کلیسای ارتودکس یونانی سنت پورفیریوس، زیارتگاه الخدیر، قبرستان بیزانسی، بندر باستانی آنتدون، آرشیو مرکزی شهر غزه، قصر الباشا، حمام السامرا، کتابخانه دیانا تماری صباغ، کتابخانه Enaim، کتابخانه شهرداری غزه، مؤسسه توسعه آموزشی کنعان، کتابخانه لوبود، کتابخانه النهضه، کتابخانه الشروق الدائم، کتابخانه و موزه ملی دانشگاه الاسراء، موزه اکد، موزه فرهنگی کراره، موزه دیرالبلاح، دیوان میراث ابراهیم ابوشعار، موزه خدری، موزه خان‌یونس، موزه رفح، موزه شاهوان، تل اسکان (تپه خاکستر)، قلعه تاریخی برقوق، خانه تاریخی السقا، تپه ‌ام‌عامر، مرکز فرهنگی تاریخی رشاد الشواء، شهر باستانی اریحا، قبرستان دیرالبلاح، گنبد دارالصعده و مرکز نسخ خطی، کاخ عسقا، بازار القیصریه، گورستان جنگ مشترک‌المنافع غزه، خانه خادر ترازی، هتل «المثاف» (مخزن میراث منقول)، محل نگهداری اشیای فرهنگی منقول در وزارت گردشگری و آثار باستانی، تل المنستار، گورستان انگلیسی، تل السکان (الزهرا)، بازار مازن، مقام خلیل الرحمن، مقام الخضر، سایت الفخاری، مقام یوسف پیامبر، مرکز نسخ خطی و باستانی، ۷۰ خانه باستان‌شناسی و... از جمله آثار و بناهایی بودند که طی سه ماه آسیب دیدند. در زیر به برخی از مهم‌ترین آثار تخریب شده غزه و جایگاه آنها در تمدن بشری اشاره می‌کنیم:
     

مسجد جامع عمری

یکی از نمادهای اصلی شهر غزه، مسجد جامع عمری است که در قرن دوازدهم میلادی در مساحت ۴۱۰۰ متر مربع به سبک معماری بازیلیکا ساخته شد. آن‌‌گونه که مورخان عنوان می‌کنند مسجد العمری ابتدا یک معبد فلسطینی و پس از آن یک کلیسای بیزانسی بود که پس از فتح غزه توسط مسلمانان در قرن هفتم میلادی تبدیل به مسجد شد و در طول قرن‌ها بازسازی و مرمت شده است. یکی از ویژگی‌های منحصر‌به‌فرد این مسجد، کتابخانه آن است که زمانی محل نگهداری از نسخ خطی کمیاب از‌جمله نسخ قدیمی قرآن، بیوگرافی حضرت محمد‌(ص) و کتاب‌های باستانی فلسفه، پزشکی و عرفان و تصوف بود. این مسجد که در تجاوز اسرائیل به نوار غزه در سال ۲۰۱۴ تخریب شده بود، در ۸ دسامبر ۲۰۲۳ توسط جنگنده‌های رژیم اشغالگر بمباران و ویران شد. 
     

مسجد قدیمی الظفر دمری

مسجد الظفر دمری یکی از قدیمی‌ترین و مهم‌ترین آثار اسلامی و باستانی نوار غزه است که در حومه محله الشجاعیه در شرق شهر غزه در فلسطین واقع شده است. تاریخ تاسیس این مسجد به دوره مملوکی و به سال ۷۶۲ هجری بازمی‌گردد. این مسجد ۶۰۰ متر مربعی که آرامگاه شهاب الظفر دمری در خود جای داده، از دو بخش مدرن و قدیمی تشکیل شده و شامل سه ایوان (تالار مستطیل شکل) مشرف به نمازخانه است که با طاق‌های نوک تیز روی دیوارها از هم جدا شده‌اند. این مسجد شامل یک کتابخانه کوچک حاوی بیش از ۲۰۰ کتاب مختلف، یک مرکز حفظ قرآن کریم، یک نمازخانه برای بانوان و یک اتاق است که مقبره شاهزاده الظفر د‌مری در آن قرار دارد. این مسجد همواره مورد توجه اسرائیلی‌ها بوده است، در جنگ ۲۰۱۴ مسجد الظفر دمری تقریبا به طور کامل ویران شد. در سال ۲۰۱۵، مسجد با هزینه افراد خیر و با در نظر گرفتن جزئیات دقیق مهندسی در بازسازی آن به مانند بیش از ۶۰۰ سال پیش، به سبک باستانی مملوک بازسازی شد. این مسجد در بمباران‌های اخیر نیز به شدت آسیب دید. 
     

مسجد سید هاشم 

مسجد سید هاشم یکی از برجسته‌ترین مساجد تاریخی نوار غزه است که در محله الدراج در مرکز شهر قدیمی غزه واقع شده و مساحت آن ۲۴۰۰متر مربع است و یک کیلومتر با مسجد بزرگ العمری فاصله دارد.

این مسجد شامل زیارتگاهی در ضلع غربی آن است که قبر سید هاشم بن عبدمناف، جد بزرگ پیامبر اکرم(ص) است. این اثر قدیمی در دوره عثمانی به سبک معماری مملوکی ساخته شده است، در سال ۱۹۳۰ میلادی در دوره امپراتوری عثمانی بازسازی شدوبه سبک ممالیک خود باقی ماند. بخش‌های زیادی از این مسجد پس از اصابت یک بمب در طول جنگ جهانی اول در سال ۱۹۱۷میلادی تخریب شد اما درسال۱۹۲۶میلادی بازسازی شد. درجریان جنگ سال۲۰۱۴ میان مقاومت فلسطین و ارتش صهیونیستی، اشغالگران تلاش زیادی برای تخریب این مسجد انجام دادند اما ناکام ماندند اما در اثر حملات هوایی که رژیم اشغالگر ازسه ماه گذشته علیه غزه آغازکرده، بخش‌هایی ازمسجد سیدهاشم آسیب دید. 
     

مسجد العمری در جبالیا

مسجد العمری یکی از قدیمی‌ترین مساجد تاریخی در شهر جبالیا است که به‌دلیل مساحت آن نسبت به مساجد قدیمی دیگر، مسجد جامع نیز نامیده می‌شد. این مسجد ملقب به خلیفه عمر بن‌الخطاب است که بیش از یک هزار‌سال قدمت دارد. در اوایل سال ۲۷ هجری زمانی که مردم مسلمان شدند، مسلمانان این مسجد را در جبالیا بنا کردند. نماز جمعه و بیشتر مناسبت‌های مذهبی در آنجا برگزار می‌شد.

"در سال ۲۰۱۵، مسجد با هزینه افراد خیر و با در نظر گرفتن جزئیات دقیق مهندسی در بازسازی آن به مانند بیش از ۶۰۰ سال پیش، به سبک باستانی مملوک بازسازی شد"این مکان، مسجدی باستانی است که به سبک مهندسی قدیم اسلامی ساخته شده است و برخی می‌گویند تا زمان عثمانی‌ها مناره نداشته و بعدها برای او بنا شده است. این مسجد در حملات رژیم صهیونیستی‌‌ تخریب شد. 
     

مسجد خلیل الرحمن در خان‌یونس

مسجد خلیل الرحمن در مساحت ۳۵۰ متر‌مربع واقع شده است و توسط افراد نیکوکار ساخته شده است. این مسجد دارای یک مرکز قرآنی نیز بوده است. جنگنده‌های رژیم صهیونیستی مسجد خلیل الرحمن در شهرک «عبسان» در شرق خان‌یونس و جنوب نوار غزه را به طور کامل تخریب کردند و خسارت‌هایی به برخی‌ منازل اطراف آن وارد کردند. 
     

کلیسای سنت پورفیریوس

کلیسای سنت پورفیریوس یا کلیسای غزه سومین کلیسای قدیمی جهان و متعلق به قرن پنجم میلادی است که در محله الزیتون در شرق شهر غزه واقع شده است. این کلیسا به سبک بیزانسی ساخته شده است و دیوارها و سقف گنبدی آن ‌ روی ستون‌های مرمر با تصاویر و نقاشی‌هایی از شخصیت‌های مسیحی که تأثیر مهمی در تاریخ داشته‌اند، مانند ملکه هلنا قرار دارد. بخش‌هایی از این کلیسا به مرور زمان فرسایش یافته و در اثر جنگ‌های تاریخی در منطقه از جمله حمله مغول در سال ۱۲۶۰ و زلزله‌ای که در پایان قرن سیزدهم میلادی منطقه را لرزاند، آسیب دید. در۱۹اکتبر۲۰۲۳، این کلیسا در جریان تجاوز صهیونیست‌ها به نوار غزه توسط هواپیماهای ارتش اشغالگر اسرائیل بمباران شد که به خسارات شدیدی به تالارهای آن منجرشد و در این حمله بیش از ۲۰ نفر شهید و تعداد زیادی زخمی شدند. این کلیسا بر اثر این بمباران مستقیم رژیم‌صهیونیستی در حمله اخیر به غزه تقریبا به‌طور کامل ویران شد. 
     

کلیسای بیزانس

یکی از مهم‌ترین اماکن باستان‌شناسی نوار غزه، کلیسای بیزانس است که تاریخ ساخت آن به سال ۴۴۴ میلادی و عهد امپراتوری بیزانس می‌رسد و به عبارت دیگر عمری در حدود ۱۶۰۰ سال دارد. این اثر باستانی که یک‌بار در معرض یک زلزله ویرانگر قرار گرفت، در یک مرمت پنج‌ساله (از ۲۰۱۷ تا ۲۰۲۲) تبدیل به جاذبه تاریخی گردشگری در نوار غزه شد.

این کلیسا در جریان حملات هوایی ارتش رژیم‌صهیونیستی به‌طور کامل ویران شد. 
     

کلیسای المعمدانی

کلیسای المعمدانی یکی از سه کلیسای مسیحی غزه و تنها کلیسای پروتستان است که به ۲۰۰ نمازگزار خدمت می‌کند. این کلیسا که اولین کتابخانه مسیحی را در غزه در سال ۲۰۰۶ افتتاح کرد، دارای شش طبقه است. طبقات اول و دوم کتابخانه عمومی اختصاصی است که کتاب‌های مسیحی و غیرمسیحی را ارائه می‌کند. طبقه چهارم برای آگاهی‌بخشی، طبقه پنجم سالنی برای مهمانان و جلسات و طبقه ششم یک سالن عبادت است. همچنین بیمارستان المعمدانی که یکی از مهم‌ترین بیمارستان‌های غزه محسوب می‌شود و بمباران آن در ۱۷اکتبر۲۰۲۳ توسط ارتش تروریست اسرائیل به تیتر یک خبرهای جهان تبدیل شد زیر نظر اسقف‌های آن اداره می‌شود. این کلیسا نیز در جریان این بمباران‌ها آسیب جدی دید. 
     

صومعه سنت هیلاریون

صومعه سنت هیلاریون که تا همین چند مدت قبل توسط باستان‌شناس فلسطینی درحال کاوش و مرمت بود یکی از قدیمی‌ترین و بزرگ‌ترین بناهای تاریخ مسیحیت است که درمنطقه تل ‌ام‌عامر، نزدیک نصیرات و درمرکز شهر غزه قرار گرفته است. هیلاریون بنیان‌گذار رهبانیت فلسطینی در حدود سال ۳۰۰میلادی بود که بنای این صومعه را گذاشت. در طول قرون بعدی، از اواخر امپراتوری روم تا حکومت امویان، چندین کلیسای مختلف در اطراف این صومعه ساخته شدند. باستان‌شناسان فلسطینی همچنان در حال حفاری یک کلیسای بیزانسی متعلق به سال ۴۰۰ میلادی در جبلیه غزه بودند که موزائیک‌های تاریخی رومی آن زیر لایه‌ای از شن محافظت می‌شدند.

"این مسجد شامل زیارتگاهی در ضلع غربی آن است که قبر سید هاشم بن عبدمناف، جد بزرگ پیامبر اکرم(ص) است"چون راه مطمئن‌تری برای حفظ آنها در صورت بیرون آمدن از زیرخاک وجود نداشت. این صومعه که در فهرست آزمایشی میراث جهانی یونسکو قرار دارد در جریان بمباران در معرض صدمات جدی قرار گرفت. 
     

زیارتگاه الخادر

 این زیارتگاه در مرکز شهر دیرالبلاح در نوار غزه و زیر زیارتگاه صومعه سنت هیلاریون واقع شده است. قدمت آن به قرن سوم می‌رسد. این بنا در حدود ۲۰۰ متری شمال‌شرقی مرکز شهر دیرالبلاح قرار دارد و دارای نمازخانه کوچک و محراب و صحن و سه گنبد است و با ۱۰ پله به زیرزمینی در زیر آن متصل می‌شود. پلان بنای حرم الخادر، خوشه‌های صلیبی‌شکلی را نشان می‌دهد که یادآور معماری دوران صلیبی است، همچنین کتیبه‌های یونانی، سرستون‌های قرنتی و ستون‌های مرمری در همین مکان وجود دارد که مؤید ساخت بنای صلیبی است. در برخی گزارش‌ها نام این زیارتگاه به سنت جورج نسبت داده شده که در زبان عربی به معنای سبزه‌ها است. این زیارتگاه سال ۲۰۱۶ توسط مرکز معماری میراث ــ یوان در دانشگاه اسلامی و مرکز ریواق بازسازی شد تا به‌عنوان یک کتابخانه کودکان خدمت کند اما نیروهای اشغالگر آن را بمباران کردند. 
     

قلعه پاشا

قلعه پاشا، قلعه تاریخی غزه و تنها موزه عمومی باستان‌شناسی در قلب شهر غزه، محله الدرج و ضلع شرقی شهر بنا شده است.

در متون تاریخی آمده است که سلطان عثمانی در قرن سیزدهم بخشی از قصر الباشا را ساخته است. بخش‌های دیگر قلعه مربوط به قرن هفدهم و پس از آن است که یک فرماندار عثمانی آن‌را خانه خود کرد. سپس انگلیسی‌ها از آن به‌عنوان مقر پلیس و مصری‌ها به‌عنوان مدرسه دخترانه استفاده کردند. این قلعه حالا به‌عنوان یک موزه توسط وزارت گردشگری و عتیقه‌جات فلسطین با کمک‌های بین‌المللی تغییر کاربری یافته است. این قلعه که سال ۲۰۱۰ توسط وزارت گردشگری فلسطین به موزه دولتی تبدیل شد و مجموعه‌ای از آثار تاریخی از دوره‌های مختلف تاریخ غزه در آن جای داشت، در حملات هوایی ۱۱ دسامبر رژیم‌صهیونیستی آسیب جدی دید. 
     

قلعه برقوق

قلعه برقوق توسط شاهزاده یونس بن عبدا... نورزی به درخواست سلطان بارقوق بنیان‌گذار دولت برج مملوک و یکی از سلاطین عصر ممالیک عرب اسلامی در سال ۱۳۸۷ هجری قمری ساخته شد.

"این اثر قدیمی در دوره عثمانی به سبک معماری مملوکی ساخته شده است، در سال ۱۹۳۰ میلادی در دوره امپراتوری عثمانی بازسازی شدوبه سبک ممالیک خود باقی ماند"این بنا برای خدمت به عنوان مرکزی در میانه راه بین دمشق و قاهره ساخته شد بازرگانان و مسافران به‌عنوان مکانی برای استراحت، ملاقات و تأمین نیازهای خود در آن سفر طولانی بین دو شهر بزرگ استفاده شد. این قلعه در دوران تهدید تیمور لنگ کاربرد نظامی نیز داشت. در بمباران‌های رژیم صهیونیستی این بنا نیز دچار صدمات جدی شد و در حال حاضر تنها نمای بیرونی قلعه سالم مانده است. 
     

خانه تاریخی السقا

این بنا که درمحله شجاعیه در شرق شهر غزه واقع شده در قرن۱۷ پس از میلاد درسال ۱۶۶۱ توسط احمد السقا که یکی از بازرگانان بزرگ در آن زمان بود، ساخته شد. مساحت این خانه حدود ۷۰۰ متر مربع است و دارای در اصلی به طول دو متر و حیاط بدون سقف کاشی مرمری و الحاقیه و چند اتاق دیگر است و پلکانی دارد که دو قسمت بوده و هرکدام به یک اتاق نشیمن منتهی می‌شود که با طاق‌های سنگی تزئین شده است. در این خانه از قرن‌ها پیش بازرگانان و اقتصاددانان جمع می‌شدند و از آن به‌عنوان سالنی برای مناسبت‌ها، اعم از عروسی یا عزاداری استفاده می‌شد.

این خانه سال۱۹۴۸درجریان اتفاقات روز نکبت و آغازاشغالگری صهیونیست‌ها درمعرض حمله قرارگرفت و سپس بازسازی شدوپس ازمرمت درسال‌۲۰۱۴ به یک مرکز فرهنگی تبدیل شد. اشغالگران در ۹نوامبر ۲۰۲۳ در جریان تجاوز به نوار غزه در تلاش برای تخریب و محو هویت فلسطینی آن را دوباره تخریب کردند. 
     

حمام سمره

حمام السمره (حمام سامری‌ها) دومین بنای تاریخی قدیمی شهر در محله قدیمی زیتون شهر غزه است. این حمام تاریخی در دوره عثمانی و سال ۱۳۲۰میلادی در زمینی به مساحت ۵۰۰متر مربع تأسیس و سپس در عهد ممالیک در زمان پادشاهی سنجر بن عبدا... المؤیدی مرمت و بازسازی شد. پیشتر سامری‌های غزه که اکنون بیشتر در نابلس در کرانه باختری مستقر هستند اداره این حمام تاریخی را به‌عهده داشتند.

"این مسجد ملقب به خلیفه عمر بن‌الخطاب است که بیش از یک هزار‌سال قدمت دارد. در اوایل سال ۲۷ هجری زمانی که مردم مسلمان شدند، مسلمانان این مسجد را در جبالیا بنا کردند"در جریان تجاوزات وحشیانه ارتش صهیونیستی به نوار غزه این حمام بمباران شد و تقریبا به طور کامل تخریب شده است. 
     

بندر آنتدون

آنتدون اولین بندر شناخته شده غزه است که در ادبیات اسلامی با نام تیدا ذکر شده. این شهر از۸۰۰ سال قبل از میلاد تا ۱۱۰۰پس از میلاد مسکونی بوده و فرهنگ‌های بی‌شمارمختلفی از بابلی تا قوانین اولیه اسلامی، امپراتوری‌های اموی و فاطمی را در خود جای داده است. سایت باستان شناسی شهر بندری باستانی Anthedon دردریای مدیترانه در گوشه شمال غربی نوار غزه است. یونسکو این سایت را در فهرست آزمایشی خود قرار داده بود اما متأسفانه در حملات اخیر رژیم‌صهیونیستی صدمات زیادی دید. 

مسجد تاریخی عثمان قشقار 

مسجدعثمان بن قشقار از قدیمی‌ترین مساجد شهر غزه با قدمتی بیش از ۸۰۰ سال، در ۲۷ رجب سال ۶۲۰ هجری (۱۱۲۳میلادی) در منطقه الزیتون در شرق این شهر و مجاور مسجد جامع‌العمری تاسیس شد.  این مسجد که به سبک ترکی عثمانی ساخته شده و محل دفن شیخ عثمان قشقر است، در سال ۱۹۹۰ توسط دکتر ادهم ابوشعبان به عنوان یک مرکز تعلیمات دینی و آموزشی در دو طبقه مرمت شد. طبقه اول بخش حفظ قرآن و طبقه دوم برای برگزاری دوره‌های آموزشی در امور مختلف دینی و عمرانی بود. مسجدعثمان بن قشقار ۷ دسامبر ۲۰۲۳، طی یک حمله هوایی توسط نیروی هوایی رژیم صهیونیستی به محله الزیتون در شرق شهر غزه در جریان پاسخ رژیم صهیونیستی به عملیات طوفان الاقصی هدف قرار‌گرفت و به طور کامل ویران شد. 

موزه‌های تخریب شده در غزه

در غزه سه موزه مهم در بمباران‌های اخیر به صورت جدی تخریب شدند.

موزه رفح را موزه اصلی میراث فلسطینی غزه می‌دانند. یک پروژه ۳۰ساله که برای نگهداری گنجینه‌ای مهم از طلا و جواهرات، سکه‌های باستانی و آثار و بشقاب‌های مسی برای این تاریخ ۵۰۰۰ ساله طراحی و راه‌اندازی شد. موزه رفح از اولین قربانیان حمله جنگنده‌های رژیم‌صهیونیستی به حساب می‌آید و در ۱۱ اکتبر به طور کامل نابود شد. موزه القراره موسوم به موزه خان یونس نیز در سال ۲۰۱۶ توسط «محمد و نجلا ابو لاهیه»، زن و شوهری که دوست داشتند تاریخ سرزمین غزه و میراث آن را به نسل‌های بعدی نشان دهند، باز شده بود. مجموعه‌ای حدود ۳۰۰۰ مصنوعات مربوط به دوران کنعانیان و تمدن عصر برنز در غزه و سایر نواحی شام در قرن دوم پیش از میلاد در این موزه نگهداری می‌شد.

"این کلیسا به سبک بیزانسی ساخته شده است و دیوارها و سقف گنبدی آن ‌ روی ستون‌های مرمر با تصاویر و نقاشی‌هایی از شخصیت‌های مسیحی که تأثیر مهمی در تاریخ داشته‌اند، مانند ملکه هلنا قرار دارد"تمام این موزه در پی حمله هوایی اکتبر اکنون با خاک یکسان شده است. موزه المحتف نیز که سال۲۰۰۸ و در هتلی به همین نام در شمال غزه باز شد در نتیجه حمله خمپاره‌ای سوم نوامبر آسیب دیده است.