اوج‌گیری فعالیت‌های مسجدالجواد در دوران حضور شهید مطهری

خبرگزاری مهر، گروه دین و آئین، نگار احدپور: مساجد نقش ارزنده‌ای در پیروزی انقلاب اسلامی داشته‌اند و هر جا سخن از نهضت اسلامی ملت ایران به میان می‌آید، باید از نقش مساجد و حسینیه‌ها در پیروزی نهضت سخن گفت. سنگرهای امنی که وظیفه اصلی کادرسازی برای انقلاب را برعهده داشتند و اینک خود نیز بخشی از تاریخ پرافتخار ایران اسلامی شده‌اند.

اما در این بین مساجد تهران به عنوان پایتخت سیاسی ایران، همواره شاهد تحولاتی بودند که در روند پیروزی انقلاب، نقش. منحصر به فرد داشته‌اند. در این گزارش به تبیین نقش مسجدالجواد (ع) تهران در پیروزی انقلاب اسلامی می‌پردازیم. به همین بهانه با جناب آقای عبدالله چنگیزی آشتیانی، مدیر فعلی مسجدالجواد (ع) به گفتگو پرداختیم.

تأسیس نخستین مسجد مدرن ایران در سال ۱۳۴۱ با معماری منحصر به فرد

چنگیزی آشتیانی با اشاره به تاریخچه تأسیس این مسجد گفت: مسجدالجواد (ع) نخستین مسجد مدرن ایران با معماری منحصربه‌فرد است که در ضلع شرقی میدان هفتم تیر در سال ۱۳۴۱، تأسیس شد.

"علاوه بر آن، در مبارزات دهه ۴۰ بعد از بسته شدن مسجد جاوید، پایگاه مبارزان انقلابی به مسجدالجواد (ع) انتقال پیدا کرد و بیشتر جلسات در آنجا برگزار می‌شد"ساختمان مسجدالجواد (ع) توسط مهندس ابراهیمی طراحی و ساخته شده، ساختمان مسجد از دو بخش شبستان و سالن سخنرانی تشکیل شده، سالن سخنرانی این مسجد دو طبقه است، شبستان به صورت مخروطی از اضلاع متقاطع بوده که از رأس به طرف قائده پهن‌تر می‌شود. در زیرزمین مسجد، کتابخانه و بالای آن مؤسسه تعاونی امام خمینی (ره) قرار دارد. زمین این مسجد حدود ۱۵۰۰ مترمربع مساحت دارد.

چنگیزی افزود: نخستین امام جماعت این مسجد آیت الله «آقا سید رضا زنجانی» بود که به دلیل کهولت سن، آیت الله شهید مطهری به جای ایشان از سال ۱۳۴۹ تا ۱۳۵۱ در مسجد امامت جماعت را بر عهده داشت.

وی با اشاره به حضور آیت الله مرتضی مطهری در این مسجد در دوران انقلاب اسلامی عنوان کرد: در دوران امامت جماعت استاد شهید مطهری، این مسجد یکی از پرتحرک‌ترین مکان‌های انقلابی در تهران محسوب می‌شد. سخنران‌ها و اندیشمندان بزرگی نیز غالباً از جانب شهید مطهری برای سخنرانی به مسجد دعوت می‌شدند، چهره‌هایی چون: آیت الله امامی کاشانی، استاد محمدتقی فلسفی، آیت الله حسین نوری و حجت‌الاسلام فضل الله محلاتی، که حضورشان به سخنرانی‌های این مسجد رونق بسیار می‌داد.

مدیر مسجدالجواد (ع) با اشاره به فعالیت‌های این مسجد در پیشبرد اهداف انقلاب گفت: فعالیت انجمن‌ها نیز در کارنامه انقلابی این مسجد به چشم می‌خورد. انجمن‌هایی چون انجمن مهندسین، انجمن اسلامی دانشجویان، انجمن اسلامی دانشجویان پلی تکنیک، انجمن اسلامی پزشکان و … از جمله این انجمن‌ها بودند که این مسجد را به عنوان مرکزی برای تجمع انجمن‌های مخالف رژیم تبدیل کرده بودند.

علاوه بر آن، در مبارزات دهه ۴۰ بعد از بسته شدن مسجد جاوید، پایگاه مبارزان انقلابی به مسجدالجواد (ع) انتقال پیدا کرد و بیشتر جلسات در آنجا برگزار می‌شد. بالاخره در ۱۴ آبان ماه ۱۳۵۱ این مسجد به دلیل فعالیت‌های مبارزاتی گستره علیه رژیم پهلوی توسط ساواک و به دستور شاه، تعطیل شد.

تعطیلی مسجدالجواد (ع) به دستور مستقیم شاه

وی افزود: بعد از تعطیلی این مسجد توسط شاه و بعد از انقلاب این مسجد آنچنان فعال نبود، اما در سال ۱۳۶۸ با آمدن حجت الاسلام «علی اکبر آشتیانی» از یاران نزدیک امام خمینی (ره) و راه اندازی کانون فرهنگی تربیتی و کتابخانه، دوباره رونق یافت.

چنگیزی آشتیانی با اشاره به واقعه تاریخ ساز ۱۵ خرداد ۱۳۴۲، عنوان کرد: پس از واقعه ۱۵ خرداد ۴۲، نیروهای امنیتی و انتظامی فشار خود را بر مساجد و جلسات مذهبی افزایش دادند و با کنترل شدید آنها و نیز دستگیری عوامل فعال، از انجام هرگونه عمل انقلابی جلوگیری کردند. در این میان مسجد تازه تأسیس الجواد (ع) با تمامی فشارها و کنترل‌های موجود، حرکت و فعالیت انقلابی خود را علیه حکومت آغاز کرد. در همان آغاز سال‌های نخستین مبارزه، در این مسجد اجتماعات سیاسی و جلسات انجمن‌های مختلف تشکیل می‌شد. سخنران‌های این اجتماعات با روشنگری‌های خود باعث تحریک مردم به مبارزه با حکومت و آگاهی آنها از وضع اجتماعی و اقتصادی موجود می‌شدند.

وی تصریح کرد: پس از تشکیل چندین جلسه توسط انجمن اسلامی مهندسین، تعداد شرکت‌کنندگان در این جلسات افزایش یافت، چنان‌که در جلسه سخنرانی استاد مطهری در اواخر اسفند ۱۳۴۸ حدود ۳ هزار نفر از دانشجویان و طبقات مختلف مردم شرکت کردند.

"در این میان مسجد تازه تأسیس الجواد (ع) با تمامی فشارها و کنترل‌های موجود، حرکت و فعالیت انقلابی خود را علیه حکومت آغاز کرد"استاد مطهری نیز در مدتی که در مسجدالجواد (ع) اقامه نماز داشت، جلسات سیار هفتگی با حضور افرادی چون آیت‌الله مهدوی کنی و آیت‌الله طالقانی تشکیل می‌داد. به هر روی ساواک نقش روشنگر و سازنده مسجدالجواد (ع) را تاب نیاورد و این کانون شاخص انقلاب را به تعطیلی کشاند. شهید مطهری خود علت انتخاب این مسجد را چنین ذکر کرده است: «برای اینکه مسجدالجواد (ع) که دارای کتابخانه‌ی مهم و مسجد و تالار تبلیغ باشکوه است، به دست نااهل نیفتد و دستگاه دست روی آن نگذارد، اینجا آمده‌ام.»

اوج‌گیری فعالیت‌های سیاسی مسجدالجواد (ع)

این عضو هیئت امنای مسجدالجواد (ع) در ادامه بیان کرد: با آمدن شهید مطهری به این مسجد و به‌دست گرفتن رهبری فعالیت‌های آن، این نهاد مذهبی به صورت یکی از مراکز اصلی سخنرانی‌های دینی سیاسی درآمد. استاد مطهری در مسجد الجواد (ع) ضمن مباحث و سخنرانی‌های دینی خود، مباحث سیاسی را نیز مطرح می‌کرد و مطالب انتقادی خود را علیه رژیم پهلوی بیان می‌نمود.

وی خاطرنشان کرد: فعالیت‌های استاد مطهری در مسجدالجواد (ع) و بیان چنین اظهاراتی در سخنرانی‌های خود، باعث شد که رژیم از سوی این‌گونه مساجد احساس خطر کند. از طرفی تعیین امامان جماعت و نمازهای جماعت در مساجد، خارج از کنترل رژیم بود و این ضعف، بر آنان گران تمام می‌شد.

چنگیزی با اشاره به اسناد و مدارک باقی‌مانده از دوران قبل از انقلاب، عنوان کرد: انجمن اسلامی مدرسین ایران تا سال ۱۳۵۰ در مسجدالجواد (ع) مراسم و جلسات شورانگیزی برپا می‌کردند و در این جلسات سخنرانان درباره آزادی، نفاق و فساد در جامعه سخنرانی می‌کردند.

این انجمن سعی کرد بین مسجد و حسینیه ارشاد نیز ارتباط برقرار کند. به همین دلیل در بسیاری از جلسات از دکتر علی شریعتی برای سخنرانی دعوت می‌کردند که حاضران استقبال کردند. همچنین به دنبال دعوت انجمن اسلامی مهندسین از شهید عبدالکریم هاشمی‌نژاد و استقبال از سخنرانی‌های او طی سال‌های ۱۳۴۹ و ۱۳۵۰، وی به چهره‌ای مؤثر در جریان نهضت اسلامی تبدیل شد. چنان‌که برخی از اوقات بدون حضور انجمن اسلامی و به‌طور مستقل جلسات وعظ و سخنرانی برپا می‌کرد. وی در مورد اعلامیه حقوق بشر، اقتصاد در اسلام، مالکیت در اسلام، ارزش کار در جوامع، فساد مجلات هنری، جهان‌بینی و وسعت تعالیم اسلامی و مبارزات مردم ویتنام صحبت می‌کرد.

مدیر مسجد الجواد (ع) ادامه داد: این مسجد، در اواخر دهه ۴۰ و اوایل دهه ۵۰ با حضور انجمن اسلامی مهندسین و عبدالکریم هاشمی‌نژاد به یکی از مراکز ضد استبدادی و ضد استعماری زمان تبدیل شده بود.

"در همان آغاز سال‌های نخستین مبارزه، در این مسجد اجتماعات سیاسی و جلسات انجمن‌های مختلف تشکیل می‌شد"در ۱۳۴۹ با حضور سه شخصیت انقلابی یعنی استاد مرتضی مطهری، حجت السلام محمدجواد باهنر و آیت الله محمد مفتح مسجد اهمیت روزافزونی یافت. این اشخاص با برگزاری جلسات و سخنرانی‌های متنوع مسجدالجواد (ع) را به کانونی علیه حکومت پهلوی تبدیل کردند. مسجد الجواد (ع) که در این زمان یکی از مراکز اجتماع نیروهای مذهبی متعهد و روشن زمان محسوب می‌شد، با حضور دکتر باهنر جان تازه‌ای گرفت. سخنرانی‌های وی زمینه رونق و جذب تعداد بیشتری از مردم، مخصوصاً جوانان را فراهم کرد. شهید محمدجواد باهنر در سایه شرایط به دست آمده توسط اهالی مسجد ضمن ابلاغ اندیشه‌های امام و برنامه‌های نهضت امام خمینی (ره) به افشاگری و روشنگری مردم پرداخت و فرصتی ایجاد کرد تا ملت مسلمان آمادگی اعتقادی و علمی مبارزاتی ضد حکومت را به دست آورند.

وی با اشاره به حضور شهید دکتر باهنر در مسجدالجواد (ع) گفت: پس از سخنرانی‌های دکتر باهنر که چند ماهی قبل از برگزاری جشن‌های ۲۵۰۰ ساله شاهنشاهی در مسجدالجواد (ع) انجام شد، وی ممنوع‌المنبر شد.

ساواک تهران در این باره به ساواک شمال‌شرق تهران نوشت: «با اعلام اینکه مراتب به شهربانی کل کشور منعکس شده است، دستور فرمائید در این زمینه اقدام و مراقبت لازم معمول و نتیجه آن را به‌موقع گزارش کنند.» ساواک شمال‌شرق تهران نیز به ساواک تهران چنین پاسخ می‌دهد: «در مورد نامبرده بالا تذکرات لازم به مسئولان مسجدالجواد (ع) داده شد. مراتب جهت استحضار به عرض می‌رسد.»از این تاریخ به بعد تا پیروزی انقلاب اسلامی، اجازه سخنرانی در مسجد الجواد (ع) به وی داده نشد. با این تصمیم مسجد الجواد (ع) از وجود یک سخنران و نویسنده برجسته محروم ماند.

چنگیزی خاطرنشان کرد: در زمانی که مسجدالجواد (ع) اوج فعالیت‌های سیاسی خود را با کمک و همکاری شهیدان محمدجواد باهنر و استاد مرتضی مطهری پشت سر می‌گذاشت، شهید مفتح نیز به موازات فعالیت‌هایی که در مساجد دیگر داشت، بنا به دعوت مؤمنان و اهالی مسجدالجواد (ع) به مسجد می‌آمد. از آنجا که در این زمان مسجدالجواد (ع) یکی از معدود پایگاه‌های عرضه اسلام راستین و تشیع ناب بود، ایشان در آنجا به ایراد سخنرانی و برگزاری جلسات تفسیر پرداخت و از این طریق به روشنگری و ارتباط بیشتر بین نسل روشنفکر، تحصیل کرده و اقشار روحانی متعهد و مسئول همت گمارد. ارمغان این برنامه مفید و مؤثر ترغیب و جذب جوانان دانشگاهی به سمت اسلام و نیز انس دانشگاهیان با طلاب علوم حوزوی بود.

بدین ترتیب سه مبارز بزرگ انقلاب دکتر باهنر، دکتر مفتح و استاد مطهری بین سال‌های ۱۳۴۹ تا ۱۳۵۱ مسجدالجواد (ع) را به یکی از محافل پرتحرک نیروهای انقلابی تبدیل کردند.