ماجرای قدیمی‌ترین عکس از مدینه منوره

در سال‌های دور وهابیون عربستان، عکس انداختن را شرک می‌دانستند و همین امر باعث‌ شده بود که عکاسان امکان تصویربرداری از مدینه منوره را نداشته باشند؛ تا اینکه در سال ۱۲۵۹ شمسی (۱۴۳ سال قبل) محمد صادق بیگ، مهندس و نقشه‌بردار ارتش مصر به حج رفت و برای نخستین‌بار در تاریخ عکس‌هایی از مدینه و مکه را تهیه کرد.

محمد صادق بیگ با استفاده از تکنیک کلودیون تر، ۱۲ عکس از مکه و مدینه تهیه کرد. تا قبل از او هیچ عکاسی به این دو شهر مقدس نرفته بود. او از طرف دولت مصر مأموریت داشت به سرزمین حجاز سفر کرده و نقشه‌هایی از آن تهیه کند، اما او دوربین عکاسی خود را نیز همراه برد و قدیمی‌ترین و تاریخی‌ترین عکس از مدینه منوره را ثبت و ماندگار کرد.

مدینه منوره ـ حرم مطهر نبوی و ائمه بقیع علیهم السلام ـ محمد صادق بیگ ـ ۱۲۵۹ شمسی

او یک سال بعد عکس‌های خود را به سومین کنفرانس بین‌المللی جغرافیدانان در ونیز برد و مدال طلای این کنفرانس را به دست آورد. تصویر تهیه شده توسط محمد صادق بیگ از سمت شمال غربی شهر مدینه به سمت جنوب شرقی و از بیرون حصار شهر گرفته شده است. تقریبا در وسط تصویر گنبد مسجدالنبی و بارگاه مطهر پیامبر اعظم صلی الله علیه و آله قرار گرفته و در سمت چپ آن و در میان دو مناره حرم نبوی، حرم مطهر ائمه بقیع علیهم السلام است.

این عکس در حدود سال ۱۲۵۹ شمسی گرفته شده و حدود ۴۶ سال بعد یعنی در ۳۱ فروردین ماه سال ۱۳۰۵ شمسی، حرم مطهر ائمه بقیع توسط وهابیون تکفیری تخریب و با خاک یکسان شد و این حرم از آن زمان تاکنون به همین شکل قرار داشته و هنوز بازسازی نشده است.

"تصویر تهیه شده توسط محمد صادق بیگ از سمت شمال غربی شهر مدینه به سمت جنوب شرقی و از بیرون حصار شهر گرفته شده است"در پایین تصویر و در سمت چپ امضای محمد صادق بیگ با عنوان (sadiq bey) دیده می‌شود.

گرفتن عکس با دوربین عکاسی برای نخستین‌بار در جهان توسط لویی ژاک مانده داگر فرانسوی در سال ۱۲۱۸ شمسی روی صفحه نقره اندود انجام شد. البته ثبت اختراع دوربین عکاسی چند سال قبل به نام ژوزف نیسه فور نیپس ثبت شده بود. داگر اسم این دوربین و روش تهیه آن را داگرئوتیپ گذاشت.

این برای نخستین‌بار بود که جهانیان با چیزی با عنوان دوربین عکاسی آشنا می‌شدند. درست سه سال بعد، یعنی در آخرین روزهای آذر سال ۱۲۲۱ شمسی دوربین عکاسی به ایران آمد و نیکلای پاولوف دیپلمات دولت روسیه اولین عکس تاریخ ایران را از محمدشاه قاجار تهیه کرد.

در آن سال ۲ دستگاه دوربین عکاسی در ایران وجود داشت؛ در حالی که در بیشتر کشورهای جهان هنوز چیزی در مورد عکاسی نمی‌دانستند. بعد از محمدشاه، ناصرالدین شاه در ۲۲ شهریور ۱۲۲۷ شمسی بر تخت نشست و در مدت این ۶ سال عکاسی و دوربین آن پیشرفت‌های بسیاری کرده بود.

ناصرالدین شاه از قبل تاجگذاری علاقه‌مند به عکاسی بود و این علاقه وصف‌ناپذیر او باعث پیشرفت چشمگیری در عکاسی ایران شد.

عکاسان خارجی و همچنین ایرانی زیادی در آن سال‌ها با روش‌های مختلف عکاسی، عکس‌های بسیار فراوانی از ایران تهیه کردند. کم کم پای این عکاسان از محدوده مرزهای ایران خارج شد و یک عکاس ایرانی به نام عباسعلی بیگ در سال ۱۲۴۸ شمسی به کربلا رفت و برای نخستین‌بار در جهان عکسی از حرم مطهر حضرت سیدالشهدا علیه‌السلام ثبت کرد.

بیشتربخوانید

• تصاویر قدیمی‌ از حرم امام رضا (ع)

کربلا ـ عباسعلی بیگ ـ ۱۲۴۸ شمسی

یک سال بعد یعنی در سال ۱۲۴۹ شمسی در سفر عتبات ناصرالدین شاه، رضا عکاس باشی همراه او بود و در طول مسیر و در کربلا تصاویر دیگری از عتبات  تهیه کرد. این تصاویر در حالی گرفته می‌شدند که هنوز هیچ عکاس خارجی پایش به عراق آن روز نرسیده بود.

این تصاویر و عکاسان آن را می‌توان به عنوان اولین عکاسان آئینی ایرانی معرفی کرد. البته اولین عکس‌های حرم مطهر امام رضا علیه السلام در مشهد مقدس در سال ۱۲۳۷ شمسی توسط آنتونیو جیانوزی عکاس ایتالیایی گرفته شد. جیانوزی که در استخدام دولت ایران قرار داشت، یک افسر ایتالیایی و معلم مدرسه نظام بود.

حرم امام رضا (ع) ـ آنتونیو جیانوزی ـ ۱۲۳۷ شمسی

برای مسلمانان و به ویژه شیعیان ایران، علاوه بر مشهد مقدس و عتبات عالیات، دو شهر مکه و مدینه نیز از اهمیت بسیار بالایی برخوردارند و مقصد هزاران حاجی در طول سال‌های مختلف در سفر حج بوده است.

"داگر اسم این دوربین و روش تهیه آن را داگرئوتیپ گذاشت.این برای نخستین‌بار بود که جهانیان با چیزی با عنوان دوربین عکاسی آشنا می‌شدند"در این میان عکاسی از این دو شهر با سختی‌های خاص خود همراه بوده و با تأخیر بیش‌تری انجام شده است.

یکی از دلایل مهم تأخیر در عکاسی از مکه و مدینه، نوع تفکر حاکم بر سرزمین حجاز بوده که عمل عکاسی و تجسم اشیاء را نوعی شرک می‌دانستند. آنها به برخی از احادیث اشاره داشتند که تصویرسازی از موجودات زنده را مجاز نمی‌دانست و آن را نوعی رقابت با پروردگار در امر آفرینش می‌دانستند و حتی فتواهای مختلفی در این خصوص صادر شده بود.

 با گذشت زمان این موضوع کمی تعدیل و دوربین عکاسی وارد سرزمین حجاز شد. مقصد اصلی عکاسان در آن سال‌ها بیشتر شهر مقدس مکه مکرمه و مدینه منوره بود.

سرزمین حجاز قسمتی از قلمرو بزرگ دولت عثمانی بود و در همان سال‌ها که ناصرالدین شاه سخت مجذوب و علاقه‌مند به عکاسی بود، در پایتخت دولت عثمانی، عبدالحمید دوم، سی و چهارمین سلطان و خلیفه امپراتوری عثمانی، علاقه‌مند به عکاسی بود و این علاقه باعث پیشرفت عکاسی در دولت عثمانی شد.

مدینه منوره ـ علی رضا بی ـ مجموعه عبدالحمید دوم ـ ۱۲۶۹ شمسی

عبدالحمید دوم تعدادی عکاس زبده را در دربار خود پذیرا بود و آنها به عنوان عکاسان دربار عثمانی و به دستور و صلاح دید سلطان تصاویر بسیار زیادی را تهیه می‌کردند. آلبوم‌هایی که در مجموعه عکاسخانه سلطنتی عبدالحمید دوم نگهداری می‌شود و هم اکنون در دانشگاه‌ استانبول قرار دارد با عنوان آلبوم‌های ییلدیز شناخته شده و تعداد عکس‌های این آلبوم‌ها حدود ۳۲ هزار تصویر است.

مستندات این گزارش در مجموعه بهشت بقیع موجود است. این مجموعه پیش از این، قدیمی‌ترین فیلم از مدینه منوره را که مربوط به ۹۵ سال قبل بود، منتشر کرده است.

به گزارش فارس، حدود یک قرن است که مزار ائمه مدفون در بقیع تخریب شده و با وجود اینکه پادشاه وقت سعودی قول بازسازی آن را داده بود، همچنان مزار ائمه بقیع تلی از خاک است.

منبع: فارس

باشگاه خبرنگاران جوان وب‌گردی وبگردی.