آیا ممکن است دو بار به کووید-۱۹ مبتلا شویم؟
مسأله ایمنی نسبت به کووید-۱۹ آنقدری که ممکن است امیدوار باشیم، شفاف نیست. اما دانستن این که چه کسی و چرا نسبت به این بیماری مصونیت دارد، کلیدی برای پیدا کردن درمان آن خواهد بود.
در حالیکه اخبار مربوط به امکان کشف واکسنها و آزمایشهای جدید برای کووید ۱۹ در آزمایشگاههای سراسر جهان به مهمترین موضوع خبری هر روز دنیا تبدیل شده، آسانتر شدن مقررات قرنطینه در نیوزیلند و استرالیا افراد خوشخیال در آمریکا و اروپا را به این فکر واداشته که ممکن است آنها هم به سمت کاهش محدودیتها پیش بروند. "استراتژی برونرفت" عبارتی است که این روزها از زبان همه شنیده میشود.
در بریتانیا عدم اطلاعرسانی دولت در رابطه با "استراتژی برونرفت" خود، انتقادات کابینه سایه (حزب مخالف)را به دنبال داشته و این در حالی است که دانشمندان هشدار دادهاند انتشار این استراتژی بدون در دست داشتن "گزینههای مناسب" ممکن است ریسک بالایی داشته باشد.
- علائم کرونا چیست و چگونه پیشگیری کنیم؟
- ویروس کرونا: بهبودی افراد مبتلا چقدر طول میکشد؟
- کرونا؛ روند بهبود بیمار بعد از بستری شدن در بخش مراقبتهای ویژه چگونه است؟
- کرونا؛ ویروسها چطور در دفاتر کار منتشر میشوند
بحث در مورد شروع کاهش محدودیتها اغلب بر ضرورت دستیافتن به آزمایش پادتن تمرکز دارد.
"اما دانستن این که چه کسی و چرا نسبت به این بیماری مصونیت دارد، کلیدی برای پیدا کردن درمان آن خواهد بود"اگر بتوانیم بفهمیم چه کسانی پس از گرفتن این بیماری و بهبود از آن نسبت به ابتلای دوباره مصونیت نشان دادهاند، آیا میتوانیم به آنها اجازه دهیم سر کار خود برگردند؟
چنین چیزی به چند نکته بستگی دارد که از جمله آنها ساخت یک تست پادتن اثبات شده است. پادتنها پروتئینهایی هستند که سیستم ایمنی ما در واکنش به وجود ویروس، باکتری و سایر پاتوژنها (عوامل بیماریزا) در بدن تولید میکند. پادتنها یا از طریق چسبیدن به پاتوژنها اثرشان را خنثی میکنند و یا آنها را نشانهگذاری میکنند تا به دست سلولهای ایمنی بدن نابود شوند. پادتنها معمولا بعد از بیماری در خون باقی میمانند تا در صورت بازگشت ویروس وارد عمل شوند. اگر این اتفاق بیفتد، پادتنها آماده و منتظر هستند و این یعنی ایمنی بدن واکنشی سریعتر خواهد داشت - تا جایی که به سختی میتوان آن را به عنوان ابتلای دوباره به بیماری قلمداد کرد.
این یعنی بدن بیمارانی که بهبود یافتهاند و دوران نقاهت خود را میگذرانند در برابر ابتلای دوباره به بیماری مقاوم است.
متاسفانه آن طور که ماریا فان کرکهوف از سازمان جهانی بهداشت هشدار داده، این روند ممکن است به این آسانی نباشد. دلیل عمدهاش هم این است که تا پیش از اواخر سال گذشته بدن هیچ انسانی میزبان این ویروس نبوده است.
دکتر کاترین پولاک، پژوهشگر ارشد واکنششناسی در دانشگاه ایمپریال کالج لندن میگوید: "تمام مدت داریم در مورد چگونگی رفتار این ویروس و بیماری ناشی از آن یاد میگیریم. این که بفهمیم چه کسی و چرا به این بیماری مبتلا میشود اهمیت زیادی دارد و در برخی موارد مهمترین مساله به حساب میآید.
"پادتنها پروتئینهایی هستند که سیستم ایمنی ما در واکنش به وجود ویروس، باکتری و سایر پاتوژنها (عوامل بیماریزا) در بدن تولید میکند"اگر کسی بیمار نمیشد، ما هم نگران نبودیم. "
او میگوید: " وقتی از یک ویروس تجربهای ندارید - چون قبلا با آن در تماس نبودهاید- سیستم ایمنی بدنتان برای مهار سریع بیماری فورا یک واکنش اولیه به آن نشان میدهد که غیر اختصاصی است. " این واکنش اولیه غیر اختصاصی به میزان ویروسی که وارد بدنتان شده و پیشنیه ژنتیکی شما بستگی دارد، همینطور به این که سیستم ایمنی بدنتان برای پاسخ دادن به بیماریهای جدید چطور برنامهریزی شده است. همه اینها میتواند تحت تاثیر وضعیت سلامت عمومی و سن شما قرار بگیرد، عواملی که به نظر میرسد تاثیری ویژه بر شدت بیماری در افراد دارند.
این واکنش اولیه غیر اختصاصی به بیماریهای تنفسی با نشانههایی شبیه به آنفولانزا همراه است.
تب، احساس بیحالی و خستگی و تولید خلط همگی از جمله راهبردهای کلی هستند که سیستم ایمنی بدن ما برای خنثی کردن یک بیماری به کار میبرد. سیستم ایمنی سعی دارد با بالا بردن درجه حرارت و استفاده از سلولهای بیگانهخوار به نام فاگوسیتوز، بدن را به محیطی نامناسب برای ویروس تبدیل کند.
پولاک میگوید: "بخشی از واکنش به بیماری این است که مثل برنامهنویسی کامپیوتری به قسمتهایی از سیستم ایمنی بدن برنامه داده میشود. به این ترتیب واکنش غیر اختصاصی نسبت به بیماری اصلاح میشود و واکنشی اختصاصی جای آن را میگیرد. این واکنش اختصاصی سعی دارد بیماری را به طور کامل از میان بردارد. این چیزی است که بیشتر اوقات اتفاق میافتد.
"پادتنها یا از طریق چسبیدن به پاتوژنها اثرشان را خنثی میکنند و یا آنها را نشانهگذاری میکنند تا به دست سلولهای ایمنی بدن نابود شوند""
این فرایند واکنش تطبیقی سیستم ایمنی نام دارد. دو نوع سلول در این نوع واکنش نقشی کلیدی دارند: لنفوسیتهای تی و بی. آکیکو ایواساکی، استاد زیستشناسی مصونیت و زیستشناسی سلولی، مولکولی و تکاملی در دانشگاه ییل میگوید: " لنفوسیتهای بی، مسئول حافظه هستند و پادتنهای مخصوص آنتیژنهای آنفولانزا یا سرماخوردگی را میسازند که به سرعت به سطح ویروس میچسبند و روند تکثیر آن را متوقف میکنند."
حق نشر عکس
Getty Images
Image caption
تصور میشود فهم چگونگی واکنش سیستم ایمنی بدن به بیماری کووید-۱۹ کلید دستیابی به یک استراتژی برونرفت است
در مورد بیشتر ویروسها اولین باری که به آنها مبتلا میشویم بدنمان برای تولید پادتن مورد نیاز به زمان احتیاج دارد اما بار دوم باید برای مبارزه آمادگی بیشتری داشته باشیم. این البته یک تئوری است و ما در عمل نمیدانیم واکنش افراد به ابتلای دوباره به کووید ۱۹ چه خواهد بود.
یک مطالعه تازه به نوعی از میمون به نام رزوس اختصاص داشت که بعد از یک بار ابتلا به ویروس برای بار دوم آن را گرفت.
البته این میمون در معرض میزان استانداری از ویروس قرار رفت و این یعنی پژوهشگران از قبل تعیین کردند چه اندازه ویروس باید وارد بدن میمون شود.
در واقعیت میزان ویروسی که ممکن است به بدن شما راه یابد بسته به این که ذرات معلق در هوا را تنفس کنید یا مثلا به سطحی آلوده دست بزنید و دستتان را به چشمانتان بمالید، فرق دارد. انبوهی از عوامل دیگر از جمله این که چقدر نزدیک به فرد مبتلا به بیماری بایستید و ویروس چه مدت خارج از بدن میزبانی دیگر بوده هم میتوانند موثر باشند. در صورتی که یک فرد بار اول در معرض میزان بسیار کمی از ویروس قرار گرفته باشد، در وهله اول چطور میتوان فهمید در صورت رویارویی دوباره با ویروس بیشتر چه اتفاقی برایش خواهد افتاد.
ایواساکی میگوید: "معلوم نیست چرا برخی از افراد علائم ملایم بیماری را دارند اما عاملی که احتمالا در این رابطه موثر است، میزان ویروسی است که فرد در معرض آن قرار میگیرد.
"پادتنها معمولا بعد از بیماری در خون باقی میمانند تا در صورت بازگشت ویروس وارد عمل شوند"ما ویروس آنفولانزا را روی موشها آزمایش کردهایم. تنها ۱۰ ذره از این ویروس میتواند منجر به بیماری بدون علامت شود اما مصونیت بوجود نخواهد آمد. در حالی که وجود حداکثر یک میلیون ذره ویروسی باعث تولید پادتن میشود و مصونیت نسبت به بیماری را به همراه خواهد داشت. بنابراین سیستم ایمنی بدن متناسب با میزان ویروس واکنش نشان میدهد."
مسأله نامشخص دیگر این است که آیا واکنش شدیددتر به نفع فرد است یا نه. پولاک میگوید: "گاهی اوقات اگر واکنش شدید باشد ممکن است مصونیت نسبت به بیماری هم بیشتر طول بکشد اما این امکان هم وجود دارد که بدن فرد قادر نیست به راحتی به بیماریها عکسالعمل نشان دهد."
- ویروس کرونا؛ واکسن کی آماده میشود؟
- ویروس کرونا؛ تلاش جهانی برای ساخت واکسن
- نخستین واکسن آزمایشی کرونا به داوطلبان در آمریکا تزریق شد
امید این است که در بدن فرد بهبود یافته به اندازه کافی پادتنهای اختصاصی کووید-۱۹ تولید شود تا توانایی مبارزه با این بیماری برای بار دوم را داشته باشد.
یک مطالعه روی بیماران بهبود یافته در چین نشان داد، میزان پادتن موجود در پلاسمای خون ۳۰ درصد از این افراد بسیار کم یا صفر بوده است. ممکن است بدن آنها بدون نیاز به ساخت پادتن موفق به خنثی کردن اثر ویروس شده باشد به این دلیل که یا واکنش ذاتی سیستم ایمنیشان کافی بوده یا لنفوسیتهای تی در واکنش تطبیقی این سیستم موثر عمل کردهاند و یا ترکیبی از هر دو اتفاق افتاده است. بیمارانی که کمترین میزان پادتن را در بدن خود داشتند، ظاهرا جوانتر هم بودند.
ایواساکی میگوید: "پادتنها تنها راه حل نیستند. هنوز علت خوب شدن بیماران را نمیدانیم اما من حدس میزنم دلیلش واکنش بسیار خوب لنفوسیتهای تی باشد."
حق نشر عکس
Getty Images
Image caption
وقتی بیمار برای اولین بار به کووید-۱۹ مبتلا میشود، بدن او برای تولید پادتن به زمان نیاز دارد.
"اگر این اتفاق بیفتد، پادتنها آماده و منتظر هستند و این یعنی ایمنی بدن واکنشی سریعتر خواهد داشت - تا جایی که به سختی میتوان آن را به عنوان ابتلای دوباره به بیماری قلمداد کرد"اما این میتواند در جلوگیری از ابتلای دوباره به بیماری موثر باشد؟
حجم نمونه در این مطالعه بسیار کوچک بود بنابراین هنوز مشخص نیست نرخ بهبود چه با پادتن و چه بدون آن در جمعیت بزرگتر هم به همین نسبت باشد.
بهبود عدهای از بیماران بدون تولید پادتن، یکی از روشهای درمانی کوتاه مدت که برای این بیماری پیشنهاد شده را زیر سوال میبرد. برخی از بیماریها از طریق تزریق پلاسمای خون درمان میشوند. در این روش میزان کمی از خون بیمار بهبود یافته را میگیرند و گلبولهای سفید و قرمز، عوامل لخته کننده و سایر ترکیبات آن را جدا میکنند تا جایی که فقط سرم حاوی پادتن باقی بماند. گفته میشود این پادتنها در برابر ویروس موثر هستند چون مستقیما از بدن بیمارانی گرفته شدهاند که حالشان خوب شده است.
این درمان مدتهاست مورد استفاده قرار میگیرد و در واقع اولین جایزه نوبل فیزیولوژی و پزشکی به کاشف این روش برای درمان دیفتری اهدا شد. کارآزماییهای بالینی در بریتانیا هم در حال حاضر به ارزیابی درمان کووید-۱۹ از طریق تزریق پلاسمای خون بهبودیافتگان تمرکز دارند.
- شش شرط برداشتن قرنطینه چیست؟
- درمان کرونا؛ چه زمانی دارو برای معالجه مبتلایان خواهیم داشت؟
- ویروس کرونا: چرا بعضی کشورها از ماسک استفاده میکنند و بعضی نه؟
تزریق پلاسمای خون نمیتواند درمانی بلند مدت باشد چون برخلاف واکسن امکان استفاده از آن برای کل جمعیت وجود ندارد. یک بیمار ممکن است بتواند بین ۲۰۰ تا ۵۰۰ میلیلیتر پلاسما اهدا کند. البته این کار هم مثل اهدای خون ممکن است احساس خستگی مفرط به دنبال داشته باشد، به همین دلیل فقط به بیماران سالم پیشنهاد میشود و بهبودش هم به کمی زمان نیاز دارد.
"این یعنی بدن بیمارانی که بهبود یافتهاند و دوران نقاهت خود را میگذرانند در برابر ابتلای دوباره به بیماری مقاوم است"
ایواساکی میگوید ۲۰۰ تا ۵۰۰ میلیلیتر پلاسما " حجم واقعا بزرگی" است: " این پلاسمای زیادی است که از یک نفر گرفته شود." یک بیمار ممکن است بتواند به تنها چند نفر و نه بیشتر سرم اهدا کند. از سوی دیگر با گذشت زمان هم میزان پادتن موجود در این سرم کاهش مییابد و مهم تر از همه این که اگر فقط ۷۰ درصد از بهبودیافتگان پادتن تولید کنند، از تعداد اهدا کنندگان احتمالی پلاسما باز هم کاسته خواهد شد.
حق نشر عکس
Getty Images
Image caption
برخی از دانشمندان گفتهاند ممکن است نیاز باشد تا سال ۲۰۲۲ فاصلهگذاری اجتماعی را رعایت کنیم
بیمارستان بهترین مکان برای انجام این روش درمانی است، جایی که تعداد زیادی اهداکننده احتمالی وجود دارد. اما استفاده از آن برای بیماران ساکن در مناطق دوردست و کسانی که بیرون از بیمارستان از جمله خانه سالمندان دوران نقاهت خود را میگذرانند، دشوار به نظر میرسد.
وقتی بحث ایمنی به میان میآید مدت زمان احتمالی مصونیت فرد از دیگر مواردی است که باید مورد توجه قرار داد.
واکسنهای آنفولانزا هر سال باید تزریق شوند. اغلب ما به طور مرتب در معرض ویروسهایی قرار داریم که باعث سرماخوردگی میشوند، بنابراین دوباره در بدنمان پادتن تولید میشود. پولاک میگوید: "پادتنها ممکن است با گذاشت زمان جایگزین نشوند. قرار گرفتن دوباره در معرض ویروس برای بدن مثل هشداری برای تولید بیشتر پادتن است."
اگر به هر دلیلی برای مدتی در معرض این ویروس قرار نگیریم، یا سیستم ایمنی بدنمان ضعیف باشد همان علائم آشنای سرماخوردگی را خواهیم داشت.
دلیلی ندارد تصور کنیم کووید-۱۹ رفتاری مشابه این ندارد: بالا بودن سطح پادتن در میان مدت، به بدن قدرت مبارزه با بیماری را خواهد داد و کاهش میزان آن در طولانی مدت و همینطورداشتن یک سیستم ایمنی آسیبپذیر به بروز علائم منجر خواهد شد.
"متاسفانه آن طور که ماریا فان کرکهوف از سازمان جهانی بهداشت هشدار داده، این روند ممکن است به این آسانی نباشد"هر چند ایواساکی و پولاک باز هم تاکید میکنند در این باره به نتایج قاطع نرسیدهاند و برخی هم معتقدند رسیدن به مصونیتی از این دست ممکن است سالها طول بکشد. بنابر یک مقاله که به تازگی در مجله ساینس چاپ شده، رعایت فاصلهگذاری اجتماعی ممکن است تا سال ۲۰۲۲ ضروری باشد.
در رابطه با آنچه میتوان از موارد شیوع ویروس کرونا در گذشته استنباط کرد هم محدودیتهایی وجود دارد. هنوز واکسن موثری علیه مرس ( نشانگان تنفسی خاورمیانه) و سارس (نشانگان تنفسی حاد) وجود ندارد و در عوض تدابیر سختگیرانه بهداشت عمومی برای جلوگیری از شیوع این بیماریها به کار گرفته شد. با این که حفظ فاصله اجتماعی در جلوگیری از گسترش کووید-۱۹ موثر عمل کرده اما برای مهار آن در سطح جهانی به اندازه کافی سریع یا کارآمد نبوده است.
حق نشر عکس
Getty Images
Image caption
دانشمندان در حال حاضر مشغول بررسی این موضوع هستند که آیا در بدن بیماران کووید-۱۹ به اندازه کافی پادتن تولید میشود که جلوی ابتلای دوباره به آن را بگیرد
آیا بیماری که بهبود یافته میتواند سر کار برگردد؟ پولاک میگوید: "بستگی به این دارد که چه زمانی ویروس در بدنتان کاملا از بین برود [ و در نتیجه دیگرعامل سرایت بیماری نباشید]. آزمایش واکنش زنجیرهای پلیمراز [که بر شناسایی ماده ژنتیکی استوار است] ویروسهای مرده و زنده را از هم تشخیص نمیدهد. " با این حال، به احتمال بسیار زیاد نتیجه آزمایش کرونای فرد بهبود یافته تنها برای مدت کوتاهی مثبت باقی میماند چون ذرات ویروس مرده کمی بعد از بین خواهند رفت.
بررسی این که آیا هنوز علائم بیماری در فرد وجود دارد هم معیار مناسبی نیست. بنابر مقالهای که در نشریه نیچر به چاپ رسیده، بیماران حتی پس از پایان علائم هم ویروس را منتقل کردهاند.
آزمایش واکنش زنجیره پلیمر - که باید در آزمایشگاه انجام شود - بهترین روش برای شناسایی افرادی است که یا در حال حاضر مبتلا هستند و یا تا همین اواخر بیمار بودهاند.
"دلیل عمدهاش هم این است که تا پیش از اواخر سال گذشته بدن هیچ انسانی میزبان این ویروس نبوده است"اما پیچیدگیهای علمی در رابطه با ایمنی بدن باعث شده سازمان جهانی بهداشت نسبت به میزان تاثیرگذاری آزمایشهای پادتن شک داشته باشد.
ایواساکی میگوید: "دلایل زیادی مبنی بر این که تستهای پادتن ممکن است مشکلساز باشند، وجود دارد. یکی از آنها حساسیت است. نتیجه آزمایش ممکن است منفی شود چون حساسیت کافی را ندارد. طبق مقالهای که در وبسایت مدآرکایو (Medrxiv) به چاپ رسیده حتی با آزمایشهایی با حساسیت بسیار بالا هم ۳۰ درصد از بیماران در بدن خود اصلا پادتن ندارند.
میزان پادتن به تنهایی معیار مناسبی برای مصونیت در برابر بیماری نیست و تنها نمایندهای برای سیستم ایمنی بدن به حساب میآید. "
اما به گفته پولاک باید روی این مساله مهم تاکید کرد که " تحقیقات همزمان با گسترش بیماری پیش میروند و نمیشود اطلاعاتی که مردم میخواهند را فورا در اختیارشان قرار داد."
- خبرهای بیشتر را در کانال تلگرام بیبیسی فارسی دنبال کنید
اخبار مرتبط
دیگر اخبار این روز
حق کپی © ۲۰۰۱-۲۰۲۴ - Sarkhat.com - درباره سرخط - آرشیو اخبار - جدول لیگ برتر ایران