مرگ الیگارش‌های روس؛ پاکسازی داخلی، خودکشی یا توطئه خارجی؟

خبرگزاری مهر، گروه بین‌الملل: از ۲ فوریه ۲۰۲۲ (۵ اسفند ۱۴۰۰) که بحران اوکراین کلید خورد، شاهد یک رشته مرگ‌های مشکوک در روسیه و دیگر کشورهای جهان بوده‌ایم؛ وجه مشترک آنها در این است که همه تابعیت روسی داشته و از سرمایه‌داران بزرگ این کشور محسوب می‌شدند. این روند تا به امروز ادامه داشته به طوری که به تازگی ۲ مورد دیگر به ده‌ها مورد قبلی افزوده شده‌است.

یکی از این دو مرگ به «آنتون چرپنیکوف» ۴۰ ساله مربوط می‌شود که گفته می‌شود دلیل مرگ وی ایست قلبی بوده‌است؛ فردی که مالک اکثر سیستم‌های شنود تلفن‌ها و ذخیره ترافیک اینترنت در روسیه بود.

واشنگتن در ماه دسامبر گذشته در چارچوب تلاش خود برای تضعیف ظرفیت مالی روسیه در بحبوحه بحران اوکراین، بسته تحریمی را علیه نزدیکان پوتین رئیس جمهور روسیه اعلام کرد که نام این تاجر روسی در میان فهرست جدید به چشم می‌خورد.

مرگ چرپنیکوف پس از مرگ «ایگور کودریاکوف» تاجر و الیگارش میلیاردر روس که یک مقام سابق دولتی هم بود، رخ داد. جسد کودریاکوف در آپارتمانش در میدان کودرینسکایا در منطقه پرسننسکی مسکو پیدا شد.

همان طور که پیشتر اشاره شد، از آغاز بحران اوکراین که حدود یکسال و نیم از آن می‌گذرد، این تراژدی شکل گرفت. جالب اینکه نخستین مرگ‌های مشکوک در آستانه جنگ و نیز در جریان آن دعوای انرژی قبل از زمستان سخت به مدیران شرکت‌های گازی ارتباط می‌یافت.

چهار خودکشی مدیران ارشد گازی در دو ماه اول جنگ

در تاریخ ۲۵ فوریه ۲۰۲۲ یعنی حدود سه هفته بعد از آغاز جنگ، جسد «الکساندر تیولاکوف» ۶۱ ساله یکی از مقام‌های ارشد مالی و امنیتی گازپروم در سطح معاون مدیر کل کشف شد. جسد تیولاکوف در وضعیت آویزان شده از طناب دار در خانه ۵۰۰ هزار پوندی او پیدا شده بود.

از دیگر افراد مرتبط با پروژه گاز که مرگی مشکوک داشته‌اند، «لئونید شولمان» ۶۰ ساله مدیر ارشد گازپروم بود که در تاریخ ۲۹ ژانویه ۲۰۲۲ یعنی چند روز قبل از آغاز جنگ اوکراین، جسد او در عمارتش پیدا شد.

همچنین، اجساد «سرگئی پروتوسنیا» سرمایه دار در بخش گاز روسیه به همراه «ناتالیا» همسر ۵۳ ساله و «ماریا» دختر نوجوان‌شان در عمارت اسپانیایی آنان در لورت دومار پیدا شد.

"جسد کودریاکوف در آپارتمانش در میدان کودرینسکایا در منطقه پرسننسکی مسکو پیدا شد.همان طور که پیشتر اشاره شد، از آغاز بحران اوکراین که حدود یکسال و نیم از آن می‌گذرد، این تراژدی شکل گرفت"پروتوسنیا مهندس، اقتصاددان و حسابدار ارشد شرکت نوواتک بزرگترین تولیدکننده مستقل گاز طبیعی در روسیه در فاصله سال‌های ۲۰۰۲ تا ۲۰۱۴ میلادی بود و بعداً به سمت معاونت رئیس رسید. ارزش دارایی‌های او ۴۴۰ میلیون دلار برآورد می‌شود.

علاوه بر آنها، جسد «ولادیسلاو آوایف» مقام سابق کرملین و معاون رئیس بانک گاز پروم بانک توسط دخترش پیدا شد. این ظن وجود داشت که آوایف، یلنا همسر باردارش و ماریا دختر ۱۳ ساله‌شان را پیش از مرگ خود کشته است.

داستان ادامه‌دار مرگ‌های مشکوک

* «یوری ورونوف» مدیر بخش انرژی در ماه ژوئیه، شناور در یک استخر در حومه شهر سنت‌پترزبورگ با یک گلوله در سرش پیدا شد. بازرسان نتوانستند تشخیص دهند که این خودکشی یا ترور بوده اما همسر او معتقد است که او قربانی کلاهبرداری دستیارانش شده‌است.

* «دن راپوپورت» الیگارش متولد لتونی، در ماه اوت از پنجره آپارتمانش در واشنگتن دی‌سی در یک کیلومتری کاخ سفید به بیرون افتاده‌بود.

* درست در همان زمان «راویل ماگانوف» رئیس یک شرکت نفتی روسی از یک ساختمان شش طبقه در مسکو سقوط کرد.

* در اوایل همان ماه، «گریگوری کوچنوف» مدیر شرکت فناوری اطلاعات از بالکن پایین افتاد.

* در همان برهه در فرانسه یک سرمایه‌دار املاک و مستغلات روسی از پله سقوط کرد.

* جسد «میخائیل واتفورد» سرمایه‌دار نفتی روسی که همه ثروتش را از راه نفت و گاز به دست آورده‌بود، در حالی که حلق‌آویز شده‌بود، داخل گاراژ خانه‌اش در انگلیس پیدا شد.

* «آندری کروکوفسکی» الیگارش روسی از صخره سقوط کرد.

* «دیمیتری زلنوف» ۵۰ ساله، سرمایه‌دار املاک روسیه، پس از صرف شام با دوستانش احساس سرگیجه کرد و از پله‌ها به پایین افتاد. گزارش شده‌بود که از مشکلات قلبی رنج می‌برد.

* «ایوان پچورین» ۴۰ ساله، مدیر شرکت توسعه خاور دور و قطب شمال روسیه بود.

ولادیمیر پوتین به او مأموریت داده بود تا منابع انرژی و معدنی در شرق روسیه را برای مقابله با تحریم‌های بین‌المللی بهبود ببخشد. جسد او در دریای ژاپن پیدا شد و روزنامه دیلی میل گزارش داد که او از یک قایق بادبانی به دریا افتاده‌است.

* «آناتولی گراشچنکو» کارشناس و دانشمند برجسته روسی در زمینه هوانوردی از پله‌ها افتاد و درگذشت.

* جسد «فاسیلی میلینکف» میلیاردر ۴۳ ساله در ۲۴ مارس در آپارتمانش در شهر «نیژنی نووگورود» در غرب روسیه پیدا شد. در کنار او جسد همسر و دو پسرش نیز پیدا شدند. پلیس میلینکف را به قتل آن سه و سپس خودکشی خود متهم کرد.

* «الکساندر سوبوتین» ۴۳ ساله یکی از مقامات ارشد سابق «لوک اویل» بود. گمان می‌رود که این مدیر ارشد سابق لوک اویل با سم قورباغه مسموم شده‌باشد که منجر به بروز حمله قلبی در او شد.

* «راویل ماگانوف»، مدیرعامل شرکت نفتی لوک‌اویل روسیه، که نایب رئیس این غول نفتی نیز محسوب می‌شد، در یکم سپتامبر از پنجره بیمارستانی در مسکو سقوط کرد و جان خود را از دست داد.

* «آندری بوتیکوف» یکی از دانشمندان سازنده واکسن روسی اسپوتنیک وی، با کمربند در آپارتمانش خفه شد.

"پروتوسنیا مهندس، اقتصاددان و حسابدار ارشد شرکت نوواتک بزرگترین تولیدکننده مستقل گاز طبیعی در روسیه در فاصله سال‌های ۲۰۰۲ تا ۲۰۱۴ میلادی بود و بعداً به سمت معاونت رئیس رسید"بوتیکوف ۴۷ ساله به عنوان محقق ارشد در مرکز ملی تحقیقات بوم‌شناسی و ریاضیات «Gamaley» فعالیت می‌کرد. پوتین در سال ۲۰۲۱ به دلیل تلاش‌های بوتیکوف در حوزه ساخت واکسن کرونا، با اعطای نشان لیاقت میهن‌پرستی از او تمجید کرده‌بود.

بررسی ۳ سناریو؛ پاکسازی داخلی، خودکشی یا توطئه خارجی؟

طی یکسال و نیم گذشته که الیگارش‌های روسی، بازرگانان، بوروکرات‌ها و غیره بر اثر اتفاقاتی شامل افتادن از پنجره، سقوط از پله، مسمومیت‌، حملات قلبی و خودکشی درگذشته‌اند، این پرسش مطرح می‌شود که پشت این وقایع دردناک کیست؟ آیا آنها به مرگ طبیعی مرده‌اند یا قربانی برخی سیاست‌ها از سوی مسکو یا غرب شده‌اند؟ پرسش‌هایی که در سه سناریو مورد بررسی قرار خواهد گرفت.

سناریوی نخست؛ امکان‌سنجی مرگ طبیعی و خودکشی

در حالی که بحران بین روسیه، اوکراین و غرب بالا می‌گیرد، الیگارش‌های روس در مرکز یک مناقشه بین‌المللی قرار گرفته‌اند. پس از آغاز بحران اوکراین، غرب تحریم‌های اعمال شده علیه بانک‌های روسیه و بسیاری از روس‌ها را که رسانه‌های غربی آنان را دوستان صمیمی پوتین می‌خواند، تشدید کرد. برآورد می‌شود که ثروتمندترین افراد روسیه در سال ۲۰۲۲ بیش از ۳۸ میلیارد دلار را به دلیل تحریم‌های غرب علیه روسیه در تلافی حمله به اوکراین از دست داده‌اند؛ موضوعی که می‌تواند دلیلی بر افسردگی، مرگ طبیعی یا خودکشی باشد.

همچنین در این سناریو می‌توان استدلال کرد که با توجه به امید به زندگی بسیار پایین و نرخ بالای اعتیاد به الکل در روسیه، حداقل برخی از این مرگ‌ومیرها طبیعی یا تصادفی باشند. البته نرخ خودکشی در میان مردان روسی در زمره بالاترین‌ها میزان در جهان به شمار می‌رود.

به نوشته «ادوارد لوتواک» مورخ و کارشناس استراتژی نظامی به شیوع ناامیدی گسترده در میان نخبگان ممتاز و وابسته به حکومت روسیه اشاره می‌کند و می‌گوید: «تصور کنید با شروع تحریم‌ها چه اتفاقی برای یک کشور جهانی‌شده می‌افتد.

برخی از مدیران صنایع، زیر فشار خودکشی خواهند کرد.» اما تعداد چشمگیر این مرگ‌های نابهنگام مستلزم تدوین دو سناریوی دیگر است.

سناریوی دوم؛ پاکسازی حلقه داخلی از سوی پوتین

برخی معتقدند که پوتین از کشتن هر کسی که در مسیرش قرار بگیرد یا دیگر برای او مفید نباشد، دریغ نمی‌کند. بنابراین گمان می‌رود که وی در حال پاکسازی حلقه داخلی خود باشد. افزون بر آن گاهی هدف اصلی از ترور، فرستادن پیام به دیگران است؛ پیامی مبنی بر اینکه اگر وفادار نباشید شما و خانواده‌تان را می‌کشیم. گاهی اوقات نیز هدف حذف یک فرد دردسرساز است.

از نگاه حامیان این سناریو، دولت روسیه همانند یک اختاپوس عمل می‌کند که با بازوهای قدرتمند و توان اطلاعاتی بالا همه مخالفان را در سراسر جهان پیدا و نابود می‌کند.

سناریوی سوم؛ پروژه ترور از سوی غرب با هدف تضعیف روسیه

حامیان این سناریو معتقدند که بیشتر افرادی که در این مدت دچار مرگ مشکوک شده‌اند از نزدیکان پوتین به شمار می‌روند حتی چرپنیکوف که در روزهای اخیر دچار ایست قلبی شد از چهره‌های کلیدی در عملیات تجسسی پوتین برای پاکسازی به شمار می‌رود و نام او در فهرست تحریم‌های آمریکا نیز بود پس چرا باید به دست پوتین کشته شود؟!

در این سناریو غرب برای اثرگذاری تحریم‌های ضدروسی، چاره را در حذف سرمایه‌داران و الیگارش‌های این کشور دیده‌است؛ کسانی که می‌توانند در دور زدن تحریم‌ها کمک شایانی به کرملین کنند. افزون بر پروژه ناتوان‌سازی روسیه برای دور زدن تحریم‌ها، مرگ مشکوک الیگارش‌های قدرتمند و با نفوذ روسی می‌تواند همزمان با تداوم و تشدید بحران اوکراین، بستر را برای ایجاد تفرقه و اختلاف‌افکنی درون خاک روسیه همواره کند.