رسانه‌های روسی در هفته‌ای که گذشت؛ نگاه به شرق در دکترین جدید سیاست خارجی روسیه

رادیو فردا

رادیو فردا - ۱۸ مرداد ۱۴۰۱

توجه رسانه‌های روسی به وضعیت پیرامون ایران و همکاری‌های دوجانبه با این کشور طی هفتهٔ گذشته کمتر از هفته‌های پیش بود.

با این حال شمار مقالاتی که به تغییر اولویت‌های سیاست خارجهٔ روسیه پرداخته‌اند به طور چشمگیر افزایش یافته است.

یکی از این مقالات از دکترین آتی سیاست خارجهٔ روسیه پرده برمی‌دارد که براساس آن، روابط روسیه با غرب غیرقابل ترمیم است و گسترش هرچه بیشتر مناسبت با «کشورهای دوست» از جمله ایران از اهداف جدید تعریف خواهد شد.

«نمای جدید» سیاست خارجی روسیه

رئیس دپارتمان برنامه‌ریزی سیاست‌ خارجی، واحدی در وزارت خارجهٔ روسیه که از جمله مسئول تدوین دکترین سیاست خارجهٔ این کشور است، با انتشار مقاله‌ای دیدگاه‌های تازهٔ دستگاه دیپلماسی روسیه دربارهٔ امور بین‌المللی و جایگاه این کشور را ارائه کرده است.

دکترین پیشین در سال ۲۰۱۶ تصویب شده بود اما از سال ۲۰۲۰ وزارت خارجهٔ روسیه بازبینی آن را آغاز کرده؛ لایحهٔ مقدماتی در ابتدای سال جاری میلادی در شورای فدراسیون روسیه بررسی و مقرر شد با توجه به «تغییرات شرایط بین‌المللی» این لایحه نهایی شود. هنوز تاریخ انتشار آن معلوم نیست اما به نوشتهٔ روزنامهٔ کامرسانت که بخش‌هایی از مقالهٔ آلکسی دروبینین مسئول تدوین این لایحه را منتشر کرد، این مقاله شامل کلیت دکترین آتی سیاست خارجهٔ روسیه همراه با مبانی تاریخی و ایدئولوژیک آن است و مدعی‌ست «روسیه مرحله‌ای سرنوشت‌ساز را طی می‌کند» چراکه «با خصومت غرب به اقدامات کاملاً قابل توجیه خود روبه‌رو شده» و این وضعیت «به طور مصنوعی به بحران امنیتی در اروپا و برهم خوردن نظم جهانی انجامیده است».

به عقیدهٔ این دیپلمات بلندپایهٔ روس، «برای کشوری با وسعت جغرافیایی و منافع فراگیر همچون روسیه شرایط بحرانی، امری عادی‌ست» و «عملیات نظامی ویژهٔ» روسیه بسته به نتیجهٔ اقدامات نظامی، تغییرات اقتصادی در جهان و توافق نهایی صلح سرانجام «تکه‌های به هم ریخته جهان گذشته، جهانی نوین با چند قطب را شکل می‌دهد».

ولادیمیر پوتین و سرگئی لاوروف در دیدار پوتین با سفیران روسیه در دیگر کشورها در اوائل تیرماه ۹۵

از دید نویسنده، هنوز مشخص نیست چند کشور و چه کشورهایی به قطب‌های‌ آتی تبدیل شوند اما «سازنده‌ترین و پایدارترین راه»، تشکیل «مجموعه‌های سیاسی با تمدنی مشترک دور یک کشور رهبر» همچون «روسیه و کشورهای اوراسیایی، چین و آسیای جنوب شرقی، آمریکا و آنگلوساکسون‌ها، هند، تمدن عربی-اسلامی، قارهٔ اروپا و غیره» است.

او در عین حال هشدار می‌دهد آمریکای شمالی و اروپای غربی «که تسلط بر جهان را از دست می‌دهند» و «دردشان قابل درک است» ممکن است مانع ایجاد جهان چندقطبی شوند و در این صورت «اهمیت اهرم‌های نظامی در امور بین‌الملل افزایش می‌یابد».

این دیپلمات روس می‌نویسد هم‌اکنون مشخص است که دورهٔ ۳۰ سالهٔ همکاری روسیه و غرب «که مجموعاً سازنده هرچند همراه با چالش‌ بود، به انتهای مطلق رسیده»، و از این رو «روسیه گسترش همکاری با کشورهای دوست را در اولویت قرار می‌دهد و همکاری با کشورهای غیردوست صرفاً در مواردی امکان‌پذیر است که به سود روسیه باشد و جایگزینی برای آن وجود ندارد».

روسیه در بهار سال ۲۰۲۱ آمریکا و جمهوری چک را به فهرست «کشورهای غیردوست» افزود؛ اکنون این فهرست شامل ۲۲ کشور به علاوهٔ تمام ۲۷ عضو اتحادیهٔ اروپاست. رئیس دپارتمان برنامه‌ریزی سیاست‌ خارجی وزارت خارجهٔ روسیه معتقد است بیشترین شمار دوستان روسیه در آسیا، خاورمیانه، آفریقا و آمریکای لاتین هستند و «در کنوانسیون جدید سیاست خارجهٔ روسیه تقویت مناسبات با این کشورها از اولویت‌های اصلی تعریف خواهد شد».

«گرایش به شرق»

«روسیه موقعیت خود را در دنیایی دیگر تقویت می‌کند». مؤلف این مقاله معتقد است که اگر کل جهان از متحدان آمریکا و اروپا تشکیل می‌شد، روسیه در انزوای کامل قرار می‌گرفت اما از آنجا که «جهان وسیع‌تر از ۳۰ عضو ناتوست»، منزوی کردن روسیه دور از ذهن است و سفرهای ولادیمیر پوتین به ایران و ترکمنستان و همچنین دیدارهای اخیر وزیر خارجهٔ وی با مقامات هند، چین، ترکیه، کشورهای آفریقایی و حوزهٔ خلیج فارس «نه تنها به روسیه کمک می‌کند که از بار فشار و تحریم‌های غرب رهایی یابد بلکه نشانگر آن است که روسیه جهانی چندقطبی را به وجود می‌آورد».

اما مقالهٔ دیگری که در بسیاری از رسانه‌های روس بازنشر شده به «موانع پنهان گرایش به شرق» می‌پردازد. به عقیدهٔ هیئت تحریریه پایگاه تحلیلی اکتاگون که زیر نظر سرگئی میخیف از پروپاگاندیست‌های اصلی کرملین منتشر می‌شود، گرایش به شرق نه تنها تغییر مسیرهای تجارت و تعریف حوزه‌های جدید همکاری را دربرمی‌گیرد بلکه «رویارویی با فضا، ذهنیت، رفتار و طرز فکر ناآشناست» و روسیه که عادت کرده با «تمدن منطقی» غرب سر و کار داشته باشد و از دورهٔ شوروی سابق روابط «محدود و عاری از ابتکار» با آسیا، آفریقا و آمریکای لاتین داشت باید کشف کند آیا «حیله‌گری شرق و ساده‌لوحی جنوب» همچنان از ویژگی‌های این کشورهاست یا آنها نیز طی سال‌های اخیر دچار تحول شده‌اند.

حضور پوتین در نشست گروه ۲۰ در ژاپن در اوائل تیرماه ۹۸

تحلیلگران معتقدند که تجار روس درک درستی از سیستم مالیات و گمرک، مسیرهای حمل‌ونقل و حتی آداب و رسوم بازرگانان در کشورهای غیرغربی ندارند و تاکنون همواره معتقد بوده‌اند کشورهای آسیای شرقی -حتی چین- «شرکای دشوار» و کشورهای آسیای جنوب شرقی در تعاملات خود با روسیه «مودب اما بی‌انگیزه» هستند، هند «سودجو»ست و آفریقا «ناامن» است.

اما به عقیدهٔ این تحلیل، موقعیت روسیه در خاورمیانه مدت‌هاست که در اولویت قرار گرفته: ترکیه یکی از شرکای مهم تجاری و سیاسی‌ست؛ شرکت‌های روسی نقش فعال در صنعت نفت عراق دارند؛ در روابط با کشورهای حوزهٔ خلیج فارس به‌ویژه پس از توافق روسیه و عربستان سعودی دربارهٔ مدیریت بازار نفت و تشکیل اوپک پلاس صفحهٔ جدیدی باز شده؛ سوریه میزبان پایگاه‌های نظامی روسی‌ست؛ روابط با اسرائیل پیچیده اما سازنده است؛ و همکاری با ایران که هنگام مذاکرات هسته‌ای و ساخت نیروگاه اتمی بوشهر تقویت شده، قرار است «در تجارت، مبادلات مالی، هواپیماسازی و تسلیحات، استخراج منابع هیدروکربن و فعالیت مسیر ترابری کریدور شمال-جنوب» گسترش یابد.

همکاری با ایران

ماهواره و پهپاد: هفتهٔ گذشته سازمان فضایی روسیه اعلام کرد سه‌شنبه ماهوارهٔ خیام که به سفارش ایران تولید شده را با موشک سایوز در مدار قرار می‌دهد و روزنامهٔ واشنگتن‌‌پست که سال گذشته گزارش داده بود ساخت این ماهواره نگرانی‌های مقامات غربی را برانگیخته، اخیراً نوشت که پیش از واگذاری این ماهواره به ایران، روسیه از آن در جنگ علیه اوکراین استفاده خواهد کرد، موضوعی که ایران رد کرده است.

از طرف دیگر، انستیتوی مطالعهٔ جنگ، پژوهشگاهی مستقر در واشنگتن که روزانه اخبار جنگ روسیه علیه اوکراین را پوشش می‌دهد، به نقل از یک مشاور دفتر ریاست‌جمهوری اوکراین از ارسال نخستین محمولهٔ پهپادهای ایرانی به روسیه و آغاز استفاده از آن در جنگ اوکراین گزارش داد.

"همزمان یک کارشناس طی مصاحبه با کامرسانت هشدار داد از آنجا که روسیه تجربه در دریافت و نصب و بهره‌برداری و پشتیبانی توربین‌های ایرانی را ندارد، این طرح‌ها پر ریسک می‌شود"این اتاق فکر در گزارشی دیگر به نقل از برخی منابعی نوشت ایران احتمالاً در ازای ارسال پهپاد به روسیه، جنگندهٔ سوخو-۳۵ دریافت می‌کند.

این خبرها در رسانه‌های روسی به طور گسترده بازنشر شده اما هیچ‌یک مطلبی اختصاصی در این رابطه ارائه نکرده‌اند.

دیدار پوتین و رئیسی در حاشیه نشست سران ایران، روسیه و ترکیه در تهران

حمل و نقل هوایی: در حالی‌که احتمال خرید قطعات هواپیما از ایران در روسیه یکی از مهم‌ترین موضوعات هفتهٔ گذشته بود، روزنامهٔ ایزوستیا به نقل از منابع خود حتی بررسی این موضوع هنگام مذاکرات هیئت وزارت حمل و نقل روسیه با طرف ایرانی در تهران را تکذیب کرد.

متن یادداشت تفاهم با ایران که در پایگاه رسمی سازمان هواپیمایی روسیه منتشر شد صرفاً به افزایش تردد هوایی بین دو کشور اشاره می‌کند. براساس تحلیل مفصلی از این یادداشت تفاهم، پروازهای باری بین دو کشور بدون هیچ‌گونه محدودیت انجام خواهد شد و شمار پروازهای مسافربری می‌تواند به ۲۳۸ پرواز در هفته برسد و نه ۳۵ پرواز که رسانه‌های ایرانی گزارش داده‌اند.

توربین: بررسی خرید توربین از ایران که از اخبار جنجالی هفته‌های پیشین بود، ادامه یافته. به گزارش کامرسانت، وزارت انرژی روسیه شرکت روس‌هیدرو که مسئول ساخت نیروگاه‌های آبی در روسیه است را مامور کرده ظرف سه چهار سال ده‌ها مجتمع جدید احداث کند اما یکی از مهم‌ترین چالش‌ها، کمبود توربین است.

براساس این گزارش، روس‌هیدرو بیش از یک ماه پیش طی جلسه‌ای در دوما گفت ایران تنها گزینهٔ ملموس است. همزمان یک کارشناس طی مصاحبه با کامرسانت هشدار داد از آنجا که روسیه تجربه در دریافت و نصب و بهره‌برداری و پشتیبانی توربین‌های ایرانی را ندارد، این طرح‌ها پر ریسک می‌شود.

دور زدن تحریم‌ها

بیشتر در این باره:

بازارها و نفتکش‌هایی که از ایران به سمت نفت روسیه می‌چرخند

در حالی‌که سیاستمداران روس مدعی‌اند تحریم‌های غرب اثر چندانی بر اقتصاد روسیه نداشته، رهایی از تحریم یکی از مهم‌ترین موضوعات رسانه‌های روس در ماه‌های اخیر بود. اکثر تحلیل‌ها به تجربه‌های ایران اشاره می‌کند که بیش از ۴۰ سال تحت تحریم بوده است.

این هفته نیز مکانیزم‌هایی که ایران برای دور زدن تحریم‌ها استفاده می‌کند و امکان به‌کارگیری آن در روسیه مورد توجه بود.

روش‌هایی که ایران برای قاچاق نفت خود به کار گرفته به طور جداگانه بررسی شد.

در یک تحلیل روسیه رهبر «باشگاه شوالیه‌های سیاه» متشکل از ایران، سوریه، ونزوئلا، کوبا، کرهٔ شمالی و برخی کشورهای دیگر معرفی شده و گویا زیر نظر مسکو، این کشورها با هم راهبرد دور زدن تحریم‌های غرب را تدوین می‌کنند.

مذاکرات برجام

مذاکراتی که برای احیای برجام در وین از سر گرفته شد، از توجه رسانه‌های روسی دور نمانده. روزنامهٔ کامرسانت می‌نویسد مذاکره‌کنندگان در آخرین تلاش برای نجات این توافق پشت میز مذاکره نشسته‌اند و روسیه برای موفقیت‌ مذاکرات اعلام آمادگی کرده است.

این گزارش یادآور شده پنج ماه پیش متنی هماهنگ شده بود که به گفتهٔ نمایندهٔ روسیه، با انتهای راه چند گام جزئی فاصله داشت اما از آن به بعد، موانع جدی برای احیای این توافق به وجود آمد. کامرسانت به نقل از میخائیل اولیانوف می‌نویسد امید آخرین چیزی‌ست که می‌میرد.

رسانه‌های روسی در هفته‌ای که گذشت