مهمترین مزیت صنف واحد؛ تحقق هم‌صدایی است

در قوانین موجود و موسوم به نام قانون کار در نظام جمهوری اسلامی ایران با وجود تعریف‌ها و ریزبینی‌های متعدد در زمینه تعریف شغل جامعه هنرمندان در تمام بخش‌ها از عرصه تئاتر؛ سینما و موسیقی تا حوزه هنرهای تجسمی همچنین فعالان فرهنگی در حوزه کتاب و ادبیات، با وجود اثرگذار بودن بالای فعالیت و تولیدات این افراد در توسعه، انتشار و جریان‌سازی‌های اجتماعی و در نهایت کمک به تعالی فرهنگ، هیچگاه حرفه و پیشه این افراد به عنوان شغل تحت لوای قانون کار تعریف نشده بود و شکل گیری فعالیت این افراد زیر چتر انجمن‌های صنفی قابلیت تحقق نداشت.

این وضع ادامه داشت تا آنکه با آغاز دهه ۸۰ و از یازدهم مهر ۱۳۸۳ و آغاز قانون پنج‌ساله برنامه چهارم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی هنرمندان در عرصه های مختلف تلاش کردند برای تصویب و به رسمیت شناختن حرفه و پیشه‌ خود به عنوان شغل در قالب قانون کار فعالیت کنند. در ادامه این مسیر بدنه هنرمندان و فعالان فرهنگی طی قانون پنج ساله چهارم و در ادامه قانون پنج ساله پنجم (از ۱۳۸۳ تا ۱۳۹۳) هرچند برای تشکیل نهادها و انجمن‌های صنفی اقدام کردند به دلیل فقدان تصویب حرفه این افراد و هنرمندان به عنوان شغل با وجود تلاش‌های مختلف آنها و رساندن پیغام و خواسته‌های‌شان به مجلس شورای اسلامی، نمایندگان ملت به سبب خلاهای قانونی در نظام‌نامه قوانین کار نتوانستند نسبت به احقاق حق فعالان فرهنگی و هنری اقدام خاصی انجام دهند.

تدبیری که امید را زنده کرد

بعد از گذشت یک دهه از فعالیت هنرمندان برای تحقق خواسته شان، شاهد ناامیدی آنها بودیم. اما با روی کار آمدن دولت تدبیر و امید یکی از اصلی‌ترین اهداف دولت یازدهم به ریاست دکتر حسن روحانی، تلاش برای تحقق آرزوی بیش از یک دهه فعالان هنری و فرهنگی برای به رسمیت شناختن حرفه‌شان به عنوان شغل در دستور کار وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی قرار گرفت.

هرچند دولت یازدهم و مسئولان آن در تحقق این امر در بازه زمانی چهارساله نتوانستند به توفیق صد درصدی دست پیدا کنند،  با تلاش‌ها در چهار سال نخست دولت تدبیر و امید و با آغاز دوره دوم این دولت از سال ۱۳۹۶ به بعد، برای نخستین بار نمایندگان ۱۴ تشکل هنری به همراه نماینده وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، نماینده وزارت کار و گروه حقوقدانان در حوزه‌های مختلف از شهریور ۱۳۹۷ تا پنجم شهریور ۱۳۹۸ و بعد از بیش از یک سال کار کارشناسی، برگزاری نشست‌های متعدد تخصصی با همراهی و مشارکت نمایندگان خانه ‌سینما، خانه موسیقی، خانه تئاتر، خانه کتاب، انجمن هنرمندان مجسمه‌ساز، انجمن نویسندگان کودک و نوجوان، انجمن صنفی روزنامه نگاران استان تهران، انجمن عکاسان ایران، انجمن صنفی طراحان گرافیک، انجمن هنرمندان سفالگر ایران، انجمن خوشنویسان ایران، انجمن ویراستاران، انجمن داستان‌نویسان، انجمن هنرمندان نقاش، انجمن تصویرگران ایران و موافقت و امضای وزرای تعاون؛ کار و رفاه اجتماعی و فرهنگ و ارشاد اسلامی پیش‌نویس تصویب‌نامه و دستورالعمل نحوه تشکیل و فعالیت انجمن های فرهنگ، هنر و رسانه کشور تهیه و به هیئت دولت ارائه شد.

گرمای خورشید پاییزی ۱۹ آبان ۱۳۹۸

حاصل بیش از ۱۴ سال فعالیت هنرمندان و فعالان فرهنگی برای به رسمیت شناخته شدن پیشه‌شان در قالب قانون کار کشور به عنوان شغل و تشکیل انجمن های صنفی با هدف تامین امنیت شغلی شاغلان مشاغل فرهنگی، هنری و رسانه‌ای، تسهیل فعالیت صنفی و حرفه‌ای، در نهایت یکشنبه ۱۹ آبان ۱۳۹۸ و همزمان با نخستین روز هفته وحدت، دستورالعمل نحوه تشکیل و فعالیت انجمن های فرهنگ، هنر و رسانه‌های کشور به تصویب هیئت وزیران رسید و مقرر شد با استناد به تبصره ۵ ماده ۱۳۱ قانون کار مصوب ۱۳۶۹ و با رعایت تصویب‌نامه‌های یادشده، آیین نامه چگونگی تشکیل حدود، وظایف، اختیارات و نحوه عملکرد انجمن های صنفی و کانون های مربوط، امکان تشکیل کانون سراسری فرهنگ، هنر و رسانه کشور فراهم شود.

بعد از امضای پیش‌نویس طرح مصوب تشکیل کانون فراگیر فرهنگ، هنر و رسانه که به امضای وزرای فرهنگ و ارشاد اسلامی و تعاون، کار و امور اجتماعی رسید بار دیگر اعضای این کمیسیون با همراهی تشکل‌های فعال در عرصه فرهنگ؛ هنر و رسانه نشست‌های تخصصی را برای آشنایی بیشتر با قوانین و مقررات و رسیدن به شیوه‌ای جامع و کامل در مسیر تدوین شیوه‌نامه و دستورالعمل اجرایی شدن طرح تشکیل کانون فراگیر در دستور کار قرار داداند.

در نهایت بعد از برگزاری هشت جلسه مستمر با وجود شیوع ویروس کرونا، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی سیزدهم خرداد ۱۳۹۹ طی اطلاعیه‌ای درباره نحوه تشکیل انجمن سراسری فرهنگ، هنر و رسانه و شیوه ثبت‌نام متقاضیان و فعالان این خانواده در کشور طی بازه زمانی سه ماهه تابستان ۱۳۹۹ منتشر کردند.

هم‌زمان با توجه به فرصت پیش رو برای فعالان عرصه فرهنگ، هنر و رسانه جهت ثبت‌نام و شکل‌گیری تشکل‌های صنفی خود با دکتر حامد سهرابی مدیرکل دفتر حقوقی و مالکیت فکری وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و دبیر کمیسیون تشکیل کانون فراگیر فرهنگ، هنر و رسانه گفت وگو کرده ایم.

تعریف شغل هنرمندان

حامد سهرابی در گفت‌وگو با خبرنگار فرهنگی ایرنا گفت: نخستین خواسته هر شغلی که به عنوان نیاز آن شناخته می‌شود آنست که بتواند در قالب تشکلی، مطالبات صنفی خود را پیگیری کند، غالب مشاغل اصحاب فرهنگ، هنر و رسانه، به دلیل قواعد و مقرراتی که حاکم بر انجمن‌های صنفی وزارت کار است امکان آنکه بتوانند در قالب تشکل‌های کارگری یا همان موضوع فصل ششم قانون کار، خود را به ثبت برسانند نداشتند. زیرا باید در گام نخست رابطه کارگری و کارفرمایی را اثبات می‌کردند؛ قرارداد می آوردند و مزدبگیر بودن‌شان را احراز می‌کردند.

این در شرایطی است که هنرمند کمتر در قید و بند چنین تشکیلاتی است که به عنوان مثال قراردادی را منعقد و رابطه کارگری و کارفرمایی را احراز کند. یک نقاش بر اساس نگاهی روحی، عطفی و احساسی اثر خلق می‌کند و ممکن است هر دو یا سه سال نمایشگاهی برگزار کند و آثارش را بفروشد. اما اگر در این بازه زمانی مشکلی برای او روی دهد از جبران آن می‌ماند. اگر همان هنرمند بتواند در قالب یک تشکل خود را تعریف کند می‌تواند به سادگی اولین حق خود را یعنی حق مطالبه صنفی پیگیری کند.

سهرابی تاکید کرد: وقتی چنین توانی هنگام مشکلات برای جامعه هنرمندان نباشد احساس می‌کنند در واقع شغل شان در جامعه اصلاً تعریف نشده و به زبان ساده‌تر در نگاه قانون کشور مُزدبگیر محسوب نمی‌شوند. تعریف کارگر امروز معنایی عمومی دارد؛ سازمان جهانی کار هر فردی که کارمند دولت نباشد و مزدبگیر باشد را کارگر تعریف می کند.

"تعریف کارگر امروز معنایی عمومی دارد؛ سازمان جهانی کار هر فردی که کارمند دولت نباشد و مزدبگیر باشد را کارگر تعریف می کند"بر این اساس مشاغل هنری چون در شاخه مُزدبگیر بودن تعریف نمی‌شوند، مفهوم پیشه، حرفه و شغل برای فعالان این مشاغل تعریف نشده است.

پس نخستین مزیت تشکیل کانون فراگیر فرهنگ، هنر و رسانه آن است که فعالیت آنها یک شغل محسوب می‌شود، چیزی که تا امروز از آن محروم بودند. همچنین در قالب یک تشکل می‌توانند به راحتی مطالبات صنفی خود را پیگیری کنند.

دومین مزیت؛ خروج از نگاه محدود استانی به کشوری

دبیر کمیسیون تشکیل کانون فراگیر فرهنگ، هنر و رسانه در بیان دومین کارکرد تشکیل کانون فراگیر با تشریح این که اساساً انجمن‌های صنفی در یک محدوده جغرافیایی استانی و شهرستانی تعریف می‌شوند گفت: این مشاغل برای آنکه بتوانند تشکلی سراسری شوند با مشکلات متعددی روبه‌رو هستند که امکان تحقق این مهم را کاهش می دهد، رسیدن به آن مهم تنها در شرایطی میسر است که جامعه هنرمندان، اهالی فرهنگ، هنر و رسانه در طبقه‌ای قرار گیرند که حرفه و پیشه آنها به ‌عنوان کانون کارگری یک رشته خاص تعریف شود. کارگران پمپ‌بنزین، کارگران صنف نانوایی یا کارگران رستوران‌ها عضو کانون عالی کارگری صنف خود به حساب می‌آیند در حالی که در حوزه فعالان فرهنگ چنین مفهومی و طبقه‌بندی تا پیش از این وجود نداشته است.

وی می‌افزاید: به عنوان مثال در استان‌های دورافتاده یا کم‌برخوردار و حتی استان‌های برخوردار لازم است ۵۰ نفر در یک رشته هنری دور هم جمع شوند تا بتوانند انجمنی را تشکیل دهند. سوال اینجاست مثلا مگر ما چند تدوینگر سینما در یک استان داریم؟ آیا تعداد آن‌ها به ۵۰ نفر می‌رسد تا یک انجمن صنفی را تشکیل دهند؟

مدیرکل دفتر حقوقی و مالکیت فکری وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی تصریح می‌کند: بنابراین مصوبه آبان سال ۱۳۹۸ هیئت وزیران در حوزه تاسیس انجمن‌های صنفی سراسری فرهنگ، هنر و رسانه این امکان را داد که مشاغل فرهنگی و هنری درکل کشور با نسبتی مشخص بتوانند انجمن سراسری مختص خود داشته باشند. با این تعریف دیگر شاهد انجمن مجسمه‌سازان تهران نخواهیم بود و انجمن مجسمه‌سازان ایران را خواهیم داشت.

سهرابی سومین مزیت دیده شدن فعالیت صنفی اصحاب فرهنگ، هنر و رسانه به شکل سراسری را فراهم شدن شرایطی می‌داند که پیگیری مطالبات فعالان این بخش‌ها را به صورت ملی برای آن‌ها ایجاد می‌کند. تحقق این مهم امکان را فراهم کرد که اگر در استانی حتی دو نفر در یک شاخه هنری حضور داشتند و نمی‌توانستند تا امروز زیر چتر تشکل یا صنفی فعال کنند، می‌توانند به راحتی با ورود به تشکل فراگیر اصحاب فرهنگ، هنر و رسانه مطالبات را ابراز و پیگیری کنند.

رسیدگی به مسائل ملی اصحاب هنر در سایه کانون فرهنگ، هنر و رسانه

وی با تاکید بر آنکه نباید فراموش کنیم که سهم بالایی از مشکلات و مسائل مبتلابه جامعه فرهنگ، هنر و رسانه ما، ملی است و نمی‌توان آن‌ها را در قالب استانی و شهرستانی تجزیه و تحلیل کرد، به ذکر مثال دیگری می‌پردازد و می‌گوید: امروز مساله بیمه اصحاب فرهنگ و هنر مساله معیشت آنها، مسائل ملی است نه استانی. هنرمندان ما مسائل بومی، منطقه‌ای و محله‌ای بسیار کمی دارند و اغلب مشکلات و آسیب‌های آنها مسائل ملی است. بنابراین وقتی زیر چتر صنفی سراسری قرار گیرند دامنه قدرت فعالیت و درصد تحقق مطالبات‌شان بسیار گسترده تر سطح استانی و شهرستانی به خود می‌گیرد.

زیرا به‌عنوان یک صنف و واحد سراسری عمل می‌کنند. این مزیت دیگری برای انجمن‌های صنفی‌ست که به شکل سراسری می‌توانند وجود داشته و فعالیت کنند.

دبیر کمیسیون تشکیل کانون فراگیر فرهنگ، هنر و رسانه با اشاره به آنکه تشکیل کانون یادشده در دو قانون برنامه چهارم و پنجم توسعه وجود داشت اما محقق نشد، تصریح می‌کند: بعد از سال‌ها جامعه هنری توانست برای تحقق این مهم به وفاقی دست یابد که دولت آن را بپذیرد.

می‌دانیم تشکیل انجمن‌های صنفی و سراسری تصمیم دولت نیست بلکه نظر و رویکرد پانزده تشکل صنفی فرهنگی و هنری است که گرد هم آمدند، طی ۱۸ ماه بیش از ۴۰ جلسه برگزار کردند و ماحصل آن تحقق اساس‌نامه تشکیل انجمن‌ فراگیر فرهنگ، هنر و رسانه شد. درحقیقت خود اهالی و فعالان این جامعه توانستند طی گفت‌وگو، مباحثه و پشت سر گذاشتن ساعت‌ها تبادل نظر برای تحقق کانون فراگیر فرهنگ، هنر و رسانه با خود به توافق برسند.

وی یادآور می‌شود: دولت نیز در این زمینه با آنها همکاری کرد تا برای اولین‌بار بعد از سال‌ها، اهالی این حرفه‌ها بتوانند ذیل مشارکتی جمعی برای خود تشکل و صنف واحدی راه‌اندازی کنند. تشکل و صنفی که تا امروز وجود نداشته اما این مطالبه سال‌ها میان اهالی فرهنگ و هنر مطرح بوده است. در حقیقت دولت تدبیر و امید خواسته‌ای از جامعه هنری را محقق کرده که همه اهالی این جامعه سال‌ها در انتظار تحقق آن بودند.

سهرابی با اشاره به آنکه براس رسیدن به اساس‌نامه و شیوه‌نامه مصوب تشکیل کانون فراگیر فرهنگ؛ هنر و رسانه هر سه نوع فعالیت تعریف شده صنفی کشور مورد مطالعه و کار کارشناسی دقیق قرار گرفته است می‌گوید: نخستین فعالین جامعه صنفی به نظام مهندسی یا پزشکی کشور باز می‌گشت که می‌دانیم که این نظام؛ نظامی مدرک محور است.

"بنابراین وقتی زیر چتر صنفی سراسری قرار گیرند دامنه قدرت فعالیت و درصد تحقق مطالبات‌شان بسیار گسترده تر سطح استانی و شهرستانی به خود می‌گیرد"یعنی افراد حاضر در آن باید تحصیلات مهندسی و یا پزشکی داشته باشند و برای فعالیت اگر از سوی نظام صنفی سراسری‌شان مجوز نداشته باشند نمی‌توانند فعالیت کنند. اما هنر از مصادیق آزادی بیان است و هنرمند ممکن است تحصیلات آکادمیک نداشته باشد و یا حتی از نعمت سواد بی‌بهره باشد اما در قالب اثر و زبان هنری مربوط به آن حرفی بزند که دنیا دنیا فلسفه و احساس را به مخاطب منتقل کند. بنابراین اساساً این نوع نظام به درد جامعه هنری نمی‌خورد.

در گام دوم به قانون نظام صنفی مصوب سال ۱۳۹۲ نگاه انداختیم. اصناف موجود در آن نظام اصنافی محله محور بودند. نانوایان خواروبارفروشان آرایشگران همه در محلی تعریف شده و تجاری مشغول فعالیت هستند.

اما یک هنرمند ممکن است در منزل پشت میز تحریر خود شعری بسراید. پس در اساس تحقق این نظام صنفی با رویکرد و هدف مورد مطالبه اهالی فرهنگ، هنر و رسانه متفاوت بود.

مدیرکل دفتر حقوقی و مالکیت فکری وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی بیان کرد: هدف جامعه فعالان فرهنگ، هنر و رسانه در قالب فصل ششم قانون کار تعریف می‌شود. قانون برنامه ششم به دولت اختیار داده است که نظام صنفی مترتب بر افراد جامعه فرهنگی و هنری را فراهم کند. بنابراین دولت پای کار آمد و این مزیت پنجم تشکیل کانون فراگیر اصحاب فرهنگ، هنر و رسانه است که به تکلیف قانونی عمل شده است. تکلیفی که در قانون چهارم و پنجم توسعه تحقق آن تکلیف؛ اما عمل نشده بود و در این برهه زمانی و تاریخی دولت تدبیر و امید به یکی از تکالیف قانون برنامه ششم جامه عمل پوشاند.

چرایی تشکیل کانون فراگیر فرهنگ، هنر و رسانه

سهرابی فعالیت صنفی و پیگیری مطالبات صنفی را با معنایی وسیع می‌داند که مباحثی چون حقوق و مزایا، بحث داوری و حل اختلافات داخلی اعضا، پیگیری حقوق و مطالبات این افراد در سطوح داخلی و بین‌المللی و نظایر آنرا شامل می‌شود، اما وقتی تشکلی وجود نداشته باشد چنین مسائلی از چه نهاد و مرجعی باید پرسیده شود؟ وقتی صنفی سراسری و واحد وجود نداشت چه بخشی می‌تواند زبان گویای دغدغه‌ها و مشکلات خانواده فرهنگ؛ هنر و رسانه باشد؟

امروز در دولت یا مجلس شاهد مصوبات متعدد هستیم؛ اما برای اجرایی کردن این مصوبات در حوزه فعالان فرهنگ، هنر و رسانه یکی از چالش‌ها آنست که چه نهادی را برای حل مشکلات بخش‌های موسیقی، تئاتر، سینما یا هنرهای تجسمی باید به میدان بیاوریم. وقتی تشکل‌های رسمیت یافته یا اصنافی معین و مشخصی وجود ندارند، مصوبات قانونی که از مجلس بیرون می‌آید یا مصوباتی که تحت عنوان مقررات از دولت و شورای عالی انقلاب فرهنگی بیرون می آید چگونه باید اهالی فرهنگ، هنر و رسانه تبیین شود وقتی این بخش صنفی ندارد که آن‌ها را نمایندگی کند.

"تشکل و صنفی که تا امروز وجود نداشته اما این مطالبه سال‌ها میان اهالی فرهنگ و هنر مطرح بوده است"پس حق و حقوقشان دیده نمی‌شود.

به گفته دبیر کمیسیون تشکیل کانون فراگیر فرهنگ، هنر و رسانه اما اگر صنفی با مجوز رسمی و شناخته‌شده وجود داشته باشد که بتواند خانواده فرهنگ؛ هنر و رسانه را نمایندگی کند برای تمام مصوبات مختلف آن‌ها دعوت می شوند، در جلسات کارگروه تخصصی اعلام نظر می‌کنند و همین مشارکت باعث می‌شود قوانین مربوط به خانواده فرهنگ، هنر و رسانه صددرصد پخته‌تر، کامل‌تر و دقیق‌تر اجرایی شوند.

سهرابی با بیان آنکه وقتی صنف واحد و مورد وثوق بدنه قانونی کشور در حوزه فعالان و اصحاب فرهنگ، هنر و رسانه وجود داشته باشد شاهد ایجاد هم‌صدایی در جامعه هنری در مسائل مختلف دعاوی، دغدغه‎ها و مشکلات اجتماعی آنها خواهیم بود. دیگر شاهد تشتت آرا و دسته‌های موافق و مخالف در برابر قوانین نیسیتم. این‌جا اصناف در نگاه کلی موضع جمع را رسیدگی می‌کند و موضع آن موضع رسمی و قانونی یک جریان شناخته شده به عنوان خانواده فرهنگ، هنر و رسانه کشور است.

مصوبه الزام‌آور و اجرایی با امضای دو وزیر

دبیر کمیسیون تشکیل کانون فراگیر فرهنگ، هنر و رسانه در پاسخ به این پرسش که در راستای تحقق فعالیت کانون‌ها تا امروز چه اقداماتی صورت گرفته است می‌گوید: از حدود دو سال پیش که برگزاری جلسات متعدد انجمن‌ها و اصناف مختلف فرهنگی، هنری و رسانه‌ای کشور آغاز شد بعد از تهیه پیش‌نویس مصوبه جلسه‌ای با حضور تشکل‌های مختلف و دو وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی و تعاون، کار و رفاع اجتماعی برگزار و بعد از رد و بدل خواسته‎ها و مطالبات جامعه هنری و رسانه‌ای کشور، پیشنهاد آن‌ها پذیرفته و به امضای دو وزیر و ۱۴ تشکل رسمی حاضر در جلسه رسید و به هیئت دولت ارائه شد.

وی یادآور می‌شود: در ادامه جلسات متعدد در دولت برگزار و بعد از دفاعیات این مصوبه به تصویب اعضای هیئت دولت رسید. کمیسیونی برای اجرایی کردن مصوبه انجمن‌های صنفی سراسری تشکیل شد. اعضای این کمیسیون مرکب از یک نماینده از وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی، یک نماینده از وزیر کار؛ هفت نفر از تشکل‌های مختلف جامعه فرهنگی، هنری و رسانه‌ای کشور معین شدند.

این کمیسیون هدف خود را تشکیل کانون فراگیر فرهنگ، هنر و رسانه متمرکز کرد و امیدواریم روزی در آینده نزدیک شاهد تشکیل کانون فراگیر فرهنگ، هنر و رسانه باشیم.

سهرابی در پایان افزود: تا امروز با توجه به وضعیت کرونا و محدودیت‌های خاص این بیماری، به‌رغم همه این موانع هشت جلسه کمیسیون به شکل تخصصی برگزار شده که ماحصل آن تدوین دستورالعمل تشکیل انجمن‌های سراسری و شیوه‌نامه مربوط به آن دستورالعمل بوده است که به تأیید دو وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی و تعاون، کار و رفاه اجتماعی رسیده است. براساس مصوبه هیئت وزیران دستورالعمل‌ها و آیین‌نامه‌ها با تصویب این دو وزیر الزام‌آور و اجرایی می‌شود.