توسعه فرهنگی منوط به حفاظت از سرمایه‌های فرهنگی است

به گزارش خبرنگار مهر، همایش کارکردهای اجتماعی و تربیتی ادبیات عاشقانه (با تأکید بر منظومه لیلی و مجنون نظامی) در نهمین نشست خانواده با کتاب با حضور چهره‌های سرشناس ادبی و روانشناسی در فرهنگسرای خانواده برگزار شد.

محمدرضا سنگری (رئیس اندیشکده ادبیات پایداری)، غلامعلی افروز (روانشناس و استاد ممتاز دانشگاه تهران)، سیدضیاءالدین شفیعی (نویسنده و ناشر کتاب)، سعید بیابانکی (شاعر و ترانه سرا) و داوود ضامنی (مؤلف) در این همایش حضور داشتند.

شیوا مقدم رئیس فرهنگسرای خانواده در ابتدای این مراسم گفت: یکی از اهداف ۱۷ گانه مأموریت سازمان فرهنگی هنری در محور سبک زندگی ترویج و اشاعه فرهنگ مطالعه و کتابخوانی است، معتقدم اگر به توسعه کشور فکر می‌کنیم توسعه فرهنگی مقدم بر هر توسعه‌ای است برای توسعه فرهنگی باید به تولید تکثیر و حفاظت از سرمایه‌های فرهنگی خود بپردازیم و با آگاهی بخشی در حوزه عمومی این سرمایه‌های فرهنگی را به سرمایه‌های نمادین تبدیل کنیم و شهروندان بتوانند با افتخار و احترام از این سرمایه یاد کنند معتقدم ناشران ارجمند، نویسندگان گرامی، کتاب و ادبیات غنی ایرانی جز سرمایه‌های فرهنگی کشور هستند و در راستای مأموریت سازمانی و با نیت توسعه فرهنگی ویژه برنامه‌های خانواده با کتاب را برگزار می‌کنیم.

وی افزود: نگاه به حوزه هنر گاهاً نگاه «هنر برای هنر» است و صرفاً از منظر زیبایی‌شناختی به آن نگاه می‌شود و نوع دیگر نگاه به هنر نگاه «هنر برای اجتماع» است در این نگاه است که هنر در جامعه دارای کارکرد می‌شود و در جامعه تغییر و تحولی ایجاد می‌کند و هم چنین جامعه و مسائل اجتماع به مثابه مواد در باز تولید هنر اثر گذار باشد.

مقدم در ادامه گفت: ادبیات به عنوان شاخه‌ای از هنر از این موضوع تبعیت می‌کند و هر اثر ادبی فارغ از نوع و قالب آن در یک محیط اجتماعی خلق می‌شود و با ساختار جامعه پیوند می‌خورد و موجب تغییر و تحول در جامعه می‌شود و در باز تولید خود از جامعه تأثیر می‌گیرد.هنر یا ادبیات قرار است آگاهی اجتماعی ایجاد کند یعنی هنر قرار در جامعه تأثیر گذاری داشته باشد و منجر به باز تولید آثار ادبی جدید شود نگاه به ادبیات عاشقانه کلاسیک می‌تواند یک نقشه راه و یک چشم انداز برای نویسندگان جوان برای تولید آثار جدید با نگاه عاشقانه باشد.

رئیس فرهنگسرای خانواده درباره دلیل پرداختن به ادبیات کهن منظومه لیلی و مجنون گفت: به عنوان روایتی از کهن داستان «عشق» از معدود عاشقانه‌های کلاسیک جهان که گذر سده‌ها و هزاره‌ها نتوانسته اند غبار کهنگی ایام بر رخساره اش بنشاند. با اعتقاد به این مسئله که متون ادبی بر جامعه اثر خواهد گذاشت و نیاز جامعه و خصوصاً خانواده‌ها به شنیدن و پرداختن به این ادبیات عاشقانه، چون خانواده بر محور عواطف و احساسات می‌گردد و عشق بالاترین حس است که می‌تواند باعث تحکیم خانواده شود مأموریت و هویت این فرهنگسرا حوزه خانواده می‌باشد که سعی داریم با ابزارهای مختلف جهت معرفی الگوی خانواده تراز ایرانی اسلامی و تحکیم روابط خانوادگی بپردازیم و این سلسله نشست‌ها هم در این راستا است.

اولین نکته درباره عشق بی آغاز و انجام است

در ادامه محمدرضا سنگری رئیس اندیشکده ادبیات پایداری در این نشست گفت: از عشق صحبت کردن آسان است اما وارد میدان می‌شویم می‌بینیم تنگناهایی برای ما ایجاد می‌کند وی نکاتی درباره عشق در دنیای خشن و تند امروز بیان کردند و اعلام داشتند: اولین نکته درباره عشق بی آغاز و انجام است، عشق زمینه ساز یگانگی است، بی عشق نمی‌توان زندگی کرد، نکته بعدی در باب عشق مطرح می‌شود عشق بی گاه و بی جا هست، اساس آنچه که در روایات و ادبیات داریم این است که عشق مخصوص انسان است بنابراین تنها کسی که می‌تواند عشق بورزد انسان است. حافظ می‌فرماید: در ازل پرتوِ حُسنت ز تجلی دَم زد / عشق پیدا شد و آتش به همه عالم زد / ‏‬ جلوه‌ای کرد رُخَت دید مَلَک عشق نداشت / عینِ آتش شد از این غیرت و بر آدم زد.

رئیس اندیشکده ادبیات پایداری در ادامه افزود: عشقی هست که به انسان هویت می‌دهد و ممکن است فرجام تلخی داشته باشد اما در نهایت شادی آور است. بر این اساس ما عشقی داریم به نام عشق عذری؛ عاشق عشق می‌ورزد و عفاف دارد، اما هرگز نمی‌رسد به مراد دل. این نرسیدن عشق را تمام می‌کند.

"بر این اساس ما عشقی داریم به نام عشق عذری؛ عاشق عشق می‌ورزد و عفاف دارد، اما هرگز نمی‌رسد به مراد دل"باید این نرسیدن باشد گویی، دو خط موازی هستند که همراه با یکدیگر حرکت می‌کنند.

سنگری صحبت‌های خود را با سخنی از کریشنا مورتی به پایان رساند و گفت: کریشنا مورتی می‌گوید اگر عاشق شدید نگاهی می‌یابید که در این نگاه هیچ چیز نازیبا نیست. آن، همه زیباست و اگر نگاه عاشقانه یافتید حتی خودتان را زیبا می‌بینید، جهان را زیبا می‌بینید و هرچه زشتی و پلشتی و ناروایی است از میان می‌رود.

در ادامه سیدضیاءالدین شفیعی (ناشر کتاب) نیز در این همایش گفت: یکی از دلایلی که کار لیلی مجنون را در کنار سایر کارهای مؤسسه اردیبهشت انجام دادم دست و پا زدن واپسین در این حوزه بود که شاید بتوانیم در آخرین نفس‌ها؛ عشق را به رسمیت بشناسیم. در دیدار کاملاً اتفاقی در شرایط و میانه کرونا با داوود ضامنی دیداری داشتم و از کتاب گفتند و بسیار استقبال کردم. فرصتی برای گفت و گو درباره عشق فراهم شد.

در ادامه بیابانکی پس از خوانش ابیاتی از منظومه لیلی و مجنون نظامی گفت: سیدضیاءالدین شفیعی صحبت‌های اساسی و ریشه‌ای درباره عشق گفتند و به مفهوم زن در شعر پرداختند. اولین شاعر معاصر که در این حوزه قلم زد و شعر سرود مرحوم حسین منزوی بود.

داستان لیلی و مجنون با فراز و فرودهای زیبا و زیاد خود، بسیار شگفت انگیز است.

وی افزود: محمدرضا سنگری در خصوص هویت بخشی عشق انسان به عاشق صحبت کرد و اتفاقاً نظامی به زیبایی و ظرافت این نکته را رعایت کرده است. قیس بن بنی عامر تا وقتی عاشق نشده بود نامش قیس بود. وقتی که عاشق لیلی می‌شود نامش مجنون می‌شود؛ عشق به انسان هویت می‌دهد.

‌محبوب شدن یک غایت ارزشی در جهان است

در ادامه این برنامه غلامعلی افروز روانشناس و استاد ممتاز دانشگاه تهران گفت: محبوب شدن یک غایت ارزشی در جهان است. محبوبیت یک واژه عرشی است. خیلی مهم است.

"در دیدار کاملاً اتفاقی در شرایط و میانه کرونا با داوود ضامنی دیداری داشتم و از کتاب گفتند و بسیار استقبال کردم"بخصوص در حوزه خانواده. وی با اشاره به یکی از کتب خود تحت عنوان همسران برتر اعلام داشت: هر جا همسران با یکدیگر محبوب هستند فرزندانشان صادق، پرنشاط و خلاق می‌شوند. ما باید ادبیات را در حوزه خانواده قوی و قوی‌تر کنیم. محبت ثانویه، لذت ثانویه. عشق معنوی باید خیلی تبیین شود در نهاد خانواده و شاهد هستیم امروز این مقوله از طریق رسانه، از طریق نهادهای آموزشی تبیین نمی‌شود.

چون فرد در خانواده به مقام محبوبیت نمی‌رسد. محبت یعنی عشق؛ محبت در قاموس روانشناسی یعنی گذشت، ایثار، صداقت، عدالت، صبوری و احسان.

استاد ممتاز دانشگاه تهران در ادامه این همایش افزود: خداوند در قرآن کریم می‌فرماید: زن و شوهر برای آرامش ازدواج می‌کنند. خداوند توصیه می‌کند زندگی‌تان بر پایه مودت و رحمت باشد، خانواده کانون محبوبان است. میعادگاه عاشقان است، زیارتگاه و بوستان محبوبان است. در قاموس زن و شوهر، رحمت بسیار ستودنی است.

"وی با اشاره به یکی از کتب خود تحت عنوان همسران برتر اعلام داشت: هر جا همسران با یکدیگر محبوب هستند فرزندانشان صادق، پرنشاط و خلاق می‌شوند"پس اگر می‌خواهید محبوب خانواده باشید، بدون منت، بدون توقع و تکلف به مردم و به یکدیگر خدمت کنید.

در ادامه داوود ضامنی نویسنده کتاب روایت جنون مجنون به عنوان آخرین سخنران درباره چرایی نگارش این کتاب گفت: به این فکر کردم چرا باید داستان لیلی و مجنون را بارها و بارها خواند. من دوازده دلیل برای این موضوع پیدا کردم که چند مورد آن ذکر می‌کنم. اولین نکته اینکه وقتی شما سرتاسر این داستان می‌خوانید ردپایی از فریب نمی‌بینید. نه مجنون می‌خواهد لیلی را فریب دهد و نه لیلی می‌خواهد مجنون را فریب دهد. نه حتی مجنون می‌خواهد خانواده لیلی را فریب دهد و اساساً ردپایی از فریب در این داستان زیبا نمی بی نم؛ مجنون هیچ وقت به فکر ربودن لیلی نیفتاد؛ مجنون حتی بعد از شنیدن جواب منفی به فکر خودکشی هم نیفتاد.

حتی مجنون به فکر انتقام نیفتاد. مجنون بعد از اینکه لیلی ازدواج کرده و آنطور که در داستان نقل شده کنیزکان پیغام دادند که شوی لیلی یعنی این سلام به همراه پدر لیلی به سفر رفتند و فرصتی است برای دیدار با لیلی، هیچگاه پرده عفت و اخلاق و حیا دریده نمی‌شود. مجنون عشق و محبت به لیلی را به میل و ارضای جنسی تقلیل نداد.

وی ادامه داد: مجنون تنهایی، هجر و ناکامی در وصال لیلی را در شعر سرریز کرد. هرچه که این عشق عمیق‌تر شد، مجنون رقیق القلب‌تر شد، نوع دوست شد. به انسانی عاصی مبدل نشد.

"عشق معنوی باید خیلی تبیین شود در نهاد خانواده و شاهد هستیم امروز این مقوله از طریق رسانه، از طریق نهادهای آموزشی تبیین نمی‌شود"در هیچ کجای داستان نمی بیند که این عشق تبدیل به یک عشق مثلثی شود و پای یک فرد دیگر به میان بیاید. مجنون وقتی می بیند که لیلی ازدواج کرده دیگر تصمیم می‌گیرد با یک ملال ژرف تا پایان عمر سر کند. مجنون لیلی را فرسوده نکرد. روح لیلی را نسایید، خراش نداد. عشق لیلی او را عمیق و عمیق‌تر کرد.

در این سال‌ها که بارها و بارها داستان لیلی و مجنون را خواندم، احساس کردم با هیچ یک از تئوری‌های فلسفی و روانشناسی عشق که در روزگار ما زیاد هم مد شده، نمی‌توان این عشق را تبیین کرد. بعد از نظامی ۶۶ منظومه لیلی و مجنون از روی منظومه نظامی سروده شده است. شما هیچ منظومه عاشقانه ای را در تاریخ نمی‌بینید که اینقدر در همه هنرها و افواه تکثیر شده باشد.

ضامنی در پایان گفت: من معتقدم اگر می‌خواهیم حال جامعه و حال خودمان خوب شود، ضمن احترام به اساتید روانشناسی، راه خوب شدن حال ما رجوع به روانشناسان نیست. خواندن ادبیات عاشقانه حال ما را خوب می‌کند و شاید این کتاب یک بهانه‌ای باشد تا رجعتی داشته باشیم به میراث ادبی مان. تلاش کنیم این میراث را بهتر بکاویم و ببینیم چه گنج‌هایی داشتیم که آنها را پیدا نکردیم، دانش‌آموزان‌مان را در مدارس ترغیب کنیم ادبیات عاشقانه بخوانند، برای زوج‌ها از عشق لیلی و مجنون بگوییم.

در پایان با حضور سخنرانان و مهمانان برنامه، آئین رونمایی از کتاب روایت جُنون مجنون (بررسی ریشه‌های تاریخی و اجتماعی داستان لیلی و مجنون) نوشته داوود ضامنی برگزار شد.

همچنین تمام عوائد حاصل از فروش چاپ اول این کتاب توسط نویسنده تماماً برای آزاد کردن یک زندانی اختصاص داده می‌شود، به این اُمید که یک لیلیِ به بند کشیده در این سرزمین به آغوش خانواده بازگردد.
کتاب روایت جُنون مجنون (بررسی ریشه‌های تاریخی و اجتماعی داستان لیلی و مجنون) توسط انتشارات هنررسانه اردیبهشت در سال ۱۴۰۰ به چاپ رسید.

این این همایش به صورت زنده و همزمان از آپارات و سامانه شهرآموخت پخش شد.