خرمشهر از سقوط تا رهایی/ سیمای خونین شهر در هنگامه غرش موشک‌ها

خبرگزاری مهر - گروه استان‌ها: خرمشهر اولین و بزرگترین بندر ایران و خاور میانه قبل از وقوع جنگ تحمیلی عراق علیه ایران بود. خرمشهر درست در جایی قرار گرفته است که ایران به‌پایان می‌رسد؛ انتهای مرز خاکی و آغاز خلیج فارس. اهمیت اقتصادی و موقعیت استراتژیکی این شهر و وجود ذخایر عظیم نفتی و داشتن دو رودخانه آب شیرین و دسترسی به خلیج فارس از طریق رودخانه اروندرود باعث شده است که همیشه این عروس جنوبی ایران مورد چشم داشت و حسادت دشمنان و استعمارگران قرار گیرد.

نیمه شب سوم آبان سال ۵۹ بود که نیروهای ارتش بعثی با سازماندهی و تجهیز لشکرهای مستقر در جبهه خرمشهر و همچنین فراخوانی نیروهای تازه‏‌نفس به این جبهه، هجومی وسیع و گسترده را به شهر آغاز کردند و پس از جنگی نابرابر، وارد خیابان‌های خرمشهر شدند. رزمندگان و مردم شهر در اطراف پل خرمشهر که حالا به نام خونین‌شهر شناخته می‌شد، تلاش بسیاری کردند تا از پیشروی نیروهای صدام جلوگیری کنند، اما سرانجام در غروب چهارم آبان، غرب خرمشهر به دست دشمن افتاد و تراژدی تلخ خونین‌شهر رقم خورد.

به‌هم ریختگی اوضاع سیاسی و بنی‌صدر به‌عنوان رئیس قوه مجریه، عدم‌آشنایی و باورش به نیروهای سپاه و مردمی، عدم‌آمادگی نیروهای مسلح و ارتش جمهوری اسلامی و از طرفی آمادگی و پیش‌بینی رژیم بعث عراق شاید عوامل عمده‌ای بود که به تصرف خرمشهر به دست نیروهای عراقی انجامید.

سقوط خرمشهر دلایل بسیاری دارد که به شرایط سیاسی، اجتماعی و اقتصادی آن زمان، یعنی تقریباً شروع جنگ برمی‌گردد. عدم آمادگی کامل نیروهای مسلح که عمدتاً ارتش جمهوری اسلامی است، یکی از عوامل است.

"خبرگزاری مهر - گروه استان‌ها: خرمشهر اولین و بزرگترین بندر ایران و خاور میانه قبل از وقوع جنگ تحمیلی عراق علیه ایران بود"آن زمان سپاه هم در بُعد نظامی‌گری به‌ویژه مرزداری و جنگ، وظیفه‌ای به‌عهده نداشت و عمدتاً وقت نیروهایش صرف حفاظت داخلی یعنی مبارزه با گروهک‌های ضدانقلاب می‌شد و بعد هم حرکت‌های تجزیه‌طلبی که در بعضی از شهرهای مرزی مثل کردستان یا مازندران و در برخی موارد ترکمن‌صحرا و سیستان و بلوچستان بود.

یعنی توان نظامی نیروی سپاه که در آن زمان یک نیروی جوان و کم‌تجربه است و هنوز مجهز به سلاح و تجهیزات لازم و پیشرفته نشده صرف مبارزه با همین گروهک‌ها و تجزیه‌طلبی‌ها شده بود. در مجموع توان نظامی ایران برای دفاع از خرمشهر مناسب نبود.

چند ماه قبل از ۳۱ شهریور ۵۹ و آغاز رسمی جنگ، عراق به‌طور غیررسمی جنگ را آغاز کرده بود و در استان‌ها و مناطق میانی یعنی در منطقه ایلام و کرمانشاه، درست در مناطقی که مقابل بغداد در مرز غربی خاک جمهوری اسلامی قرار دارد، در ارتفاعات و نقاط سرکوبی که احتمال می‌داد اگر جنگ شروع شود، ایران از آنجا بغداد را تهدید می‌کند، ایجاد آشوب کرده بود. فاصله بین بغداد تا مرزهای ایران حدود ۱۳۰ کیلومتر است و در واقع عراق پیش‌دستی کرده و این مناطق را اشغال کرده بود و بعد جنگ را رسماً آغاز کرد، خصوصاً از جنوب برای تجزیه خوزستان آمد. با توان بالا و غافلگیری تا نزدیکی اهواز پیشروی کرد و طبیعی بود که در چنین شرایطی ما آمادگی مقابله نداشتیم.

سلاح‌های سبک؛ یعنی اسلحه‌های ژ ۳ و ام‌یک قدیمی بدون پشتوانه مهمات و بدون عقبه‌ای که به‌عنوان آتش توپخانه‌ای، آن‌ها را حمایت بکند داشته‌های ما بود. متأسفانه فریاد فرماندهان سپاه و مردم در خرمشهر هم به جایی نرسید.

نهایتاً در طول مدتی که از خرمشهر دفاع می‌کردند، پیغام‌هایی که برای درخواست کمک نیروهای زرهی، توپ و تانک و سلاح‌های پیشرفته فرستاده بودند به جایی نرسید.

به‌طور مداوم فرماندهان می‌گفتند که یگان‌های زرهی از فلان شهر مثلاً از قزوین یا همدان حرکت کرده و شما تحمل کنید ولی این امکانات تا روز سقوط خرمشهر فراهم نشد.

خرمشهر بیش از یک ماه و نیم مقاومت کرد و نهایتاً به تصرف نیروهای بعثی درآمد. در تاریخ هم ثبت است که نیرویی با آمادگی بالا و با لشکر و تیپ زرهی و مکانیزه با پشتوانه آتش هوایی بالا، برای تصرف یک شهر کوچک، مثل خرمشهر، ۴۵ روز نبرد می‌کند. در حالی که مدافعان شهر تعداد بسیار محدود نیروهایی هستند که شاید نتوان به آن‌ها نیروهای نظامی هم گفت، بلکه شبه‌نظامی با امکانات محدود بودند.

در روزهای ابتدایی که عراق خرمشهر را محاصره کرد، بنی‌صدر و بعضی از فرماندهان گفتند بر اساس اصل نظامی شهر سقوط کرده است. یعنی شهر محاصره شده را سقوط کرده تلقی می‌کردند و می‌گفتند بهتر این است که نیروها عقب‌نشینی کنند و جان خود را نجات داده شهر را تسلیم کنند.

زمینه آزادی خرمشهر در استان خوزستان با عملیات‌های محدود از اسفند ۱۳۵۹ تا ۲۷ شهریور ۱۳۶۰ یعنی نیمه اول سال ۱۳۶۰ و از ۵ مهر ۱۳۶۰ که عملیات ثامن‌الائمه آغاز شد، با اجرای عملیات طریق‌القدس در آذر ماه ۱۳۶۰ و عملیات فتح‌المبین در آغاز سال ۱۳۶۱، زمینه آزادی خرمشهر فراهم شد.

منطقه‌ای به وسعت بیش از ۱۱ هزار کیلومترمربع در اشغال ارتش متجاوز بعث عراق بود. با اجرای این عملیات آزادسازی، چهار هزار کیلومتر مربع آزاد شد و مهمترین منطقه به وسعت ۶ هزار کیلومتر مربع در اشغال ارتش بعث عراق ماند.

عملیات بیت المقدس یکی از بزرگترین و استراتژیک‌ترین عملیات‌های هشت سال دفاع مقدس است که طی چهار مرحله مختلف نهایتاً منجر به آزادسازی خرمشهر شد.

"خرمشهر درست در جایی قرار گرفته است که ایران به‌پایان می‌رسد؛ انتهای مرز خاکی و آغاز خلیج فارس"این عملیات از دهم اردیبهشت ماه سال ۶۱ آغاز شد.

لذت بخش ترین پیروزی هشت سال جنگ تحمیلی در این عملیات رقم خورد و شهیدان و سرداران مبارز این رزم به فاتحان خرمشهر مشهور شدند که با مقاومت خود توجه جهان را به نتیجه بزرگ این عملیات جلب کردند. و سرانجام بعد از ۱۹ ماه اشغالگری در سوم خرداد ماه سال ۶۱ خرمشهر آزاد شد.

در ساعت ۱۲ قوای ایران از سمت شمال و شرق وارد شهر شدند و نیروهای متجاوز بعثی که ۲۴ ساعت در محاصره کامل قرار داشتند، راهی جز اسارت یا فرار و یا کشته شدن نداشتند. بدین ترتیب واحدهای عراقی گروه گروه به اسارت رزمندگان اسلام در آمدند. در ساعت ۱۴ بعد از ظهر، خرمشهر به طور کامل آزاد شد و پرچم پر افتخار جمهوری اسلامی ایران برفراز «مسجد جامع» و پل تخریب شده خرمشهر به اهتزاز درآمد.

بدین ترتیب این شهر مقاوم که پس از ۳۵ روز پایداری و مقاومت در ۴ آبان ۱۳۵۹ به اشغال دشمن درآمده بود، پس از ۵۷۸ روز (۱۹ ماه) اسارت، بار دیگر به آغوش گرم میهن اسلامی بازگشت و پیکره پاک آن از لوث وجود متجاوزان تطهیر شد.

* این عکس‌ها از سوی موزه دفاع مقدس خرمشهر در اختیار خبرگزاری مهر قرار گرفته است.