تنگه هرمز کجاست و چرا بعضی‌ها می‌خواهند آن را ببندند؟
تنگه هرمز کجاست و چرا بعضی‌ها می‌خواهند آن را ببندند؟
- علی قدیمی
- بی‌بی‌سی
حسن روحانی رئیس جمهوری ایران در واکنش به تهدید آمریکا به محدود کردن حجم خرید نفت ایران در بازارهای جهانی واکنشی بحث‌برانگیز نشان داده است.
او که به سوئیس سفر کرده در جریان یک نشست با ایرانیان مقیم این کشور در برن گفت: "آمریکایی‌ها مدعی شده‌اند که می‌خواهند به طور کامل جلوی صادرات نفت ایران را بگیرند، آنها معنی این حرف را نمی‌فهمند، چرا که اصلا معنی ندارد که نفت ایران صادر نشود و آن وقت نفت منطقه صادر شود، اگر شما توانستید این کار را بکنید تا نتیجه‌اش را ببینید."
- روحانی: معنی ندارد نفت ایران صادر نشود و نفت منطقه صادر شود
- پیام تشکر قاسم سلیمانی از تهدید نفتی روحانی در سوییس
چرا سخنان حسن روحانی بحث برانگیز است؟
منبع تصویر،
President.ir
در اظهارات حسن روحانی این بخش قابل تفسیر است: "اصلا معنی ندارد که نفت ایران صادر نشود و آن وقت نفت منطقه صادر شود." آیا ایران در صورتی که صادرات نفتش با فشار آمریکا قطع شود، جلوی صادرات نفت "منطقه" را می‌گیرد؟
با آنکه سخنان رئیس جمهوری ایران - برخلاف دوران محمود احمدی‌نژاد- جا را برای تفسیر باز می‌گذارد، اما با توجه به روابط نه چندان خوب سیاسی ایران و تولیدکنندگان نفت خلیج فارس، سخنان آقای روحانی بیشتر طعم "تهدید" دارد.
منبع تصویر،
AFP
توضیح تصویر،
ایران به صورت منظم مانورهایی را در خلیج فارس برگزار می‌کند. در بعضی از این مانورها، عملیاتی فرضی علیه نیروی دریایی آمریکا اجرا می‌شود و هدف‌هایی که به شکل ناوهای آمریکایی ساخته شده‌اند، منهدم می‌شوند.
اولین اقدامی که به ذهن می‌آید تهدید بستن تنگه هرمز است که تاکنون بارها از سوی مقام‌های ایران تکرار شده است.
برای نمونه، اکبر هاشمی رفسنجانی، رئیس مجلس و نماینده رهبر ایران در شورای عالی دفاع، مهر ۱۳۶۲، در نماز جمعه تهران، درباره بستن تنگه هرمز گفت:
"ما با کشتی هایمان تنگه هرمز را نمی بندیم ما یک دیوار آتش درست می کنیم با توپ های ۱۳۰ که خودتان می دانید چقدر داشته ایم. ما وقتی که روزی دو بار روی تنگه هرمز آتش درست کنیم در خود بندر عباس اگر ما توپهای ۱۷۵ میلیمتری را که ۴۸ کیلومتر برد دارد بگذاریم و گلوله هایش را وسط تنگه بیندازیم چه کسی می تواند از آن تنگه عبور کند. ما تنگه هرمز را با کلاشینکف هم می توانیم ببندیم..."
اما این تهدید تا چه حد عملی است و چه عواقبی خواهد داشت؟ در ادامه این گزارش تلاش شده به این سوالات پاسخ داده شود.
آیا ایران می‌تواند تنگه هرمز را ببندد؟
منبع تصویر،
AFP
توضیح تصویر،
یکی از قایق‌های تندروی سپاه در تنگه هرمز
براساس گفته‌های مقام‌های نظامی آمریکا، بله، ایران می‌تواند تنگه هرمز را مسدود کند. البته احتمالا برای مدتی کوتاه و با هزینه‌ای بسیار بالا.
واکنش‌ها و برآوردها از چنین تهدیدی، به زمستان سال ۱۳۹۰ باز می‌گردد، زمانی که تحریم‌های نفتی ایران، تهدید به بستن تنگه هرمز را بار دیگر به سخنان مقام‌های ایران آورد.
"ما هم روی قابلیت‌هایی سرمایه‌گذاری کرده‌ایم تا اطمینان حاصل کنیم اگر چنین اقدامی انجام شود، می‌توانیم تنگه را باز کنیم"در آن دوران مارتین دمپسی، فرمانده وقت ستاد مشترک ارتش آمریکا، در پاسخ به سوالی درباره توانایی ایران در عملی کردن تهدیدش به شبکه سی‌بی‌اس گفت:
"ایرانی‌ها روی قابلیت‌هایی سرمایه‌گذاری کرده‌اند که در واقع می‌تواند برای مدتی تنگه هرمز را مسدود کند. ما هم روی قابلیت‌هایی سرمایه‌گذاری کرده‌ایم تا اطمینان حاصل کنیم اگر چنین اقدامی انجام شود، می‌توانیم تنگه را باز کنیم. بنابراین پاسخ ساده، این است که بله، آنها می‌توانند (تنگه هرمز را) مسدود کنند."
توضیح تصویر،
تنگه هرمز، گذرگاهی میان ایران و عمان است که ورودی و خروجی آن حدود ۵۰ کیلومتر عرض دارد.
اما همانطور که فرمانده وقت ستاد مشترک ارتش آمریکا هم گفته، این "پاسخی ساده" به این پرسش است.
برای دیدن ابعاد دیگر این تهدید ایران و واکنش‌های احتمالی به آن، باید دید تنگه هرمز برای جهان چه اهمیتی دارد.
تنگه هرمز چقدر مهم است؟
منبع تصویر،
AFP
توضیح تصویر،
نفتکش‌ها در حال خروج از تنگه هرمز
تنگه هرمز مهمترین گذرگاه برای تجارت دریایی نفت در جهان است.
براساس برآورد سازمان اطلاعات انرژی آمریکا، در سال ۲۰۱۶ میلادی (۱۳۹۵ خورشیدی) - تازه‌ترین اطلاعات تایید شده که در دسترس است - از مسیر تنگه هرمز حدودا روزی ۱۸ میلیون و ۵۰۰ هزار بشکه نفت عبور کرده است. این رقم برابر با حدود ۱۹ درصد از کل نیاز نفت جهان در همان سال بوده که حدود ۹۷ میلیون و ۲۰۰ هزار بشکه برآورد شده است.
در جهان هشت گذرگاه استراتژیک برای تجارت نفت وجود دارد.
نمودار زیر اهمیت تنگه هرمز را پررنگ می‌کند.
Click to see content: Persian_world_oil_chokepointsتنگه هرمز چقدر باریک است؟
منبع تصویر،
Getty Images
توضیح تصویر،
نمای تنگه هرمز از جزیره هرمز
تنگه هرمز، همانطور که در تصویر زیر پیداست، میان ایران و عمان است. عرض ورودی و خروجی این تنگه حدود ۵۰ کیلومتر است، و کوتاه ترین عرض هم در میانه تنگه و حدود ۴۰ کیلومتر است.
اما تنگه تنها در بخش میانی عمیق است. برای همین هم در نقشه‌های دریانوردی یک مسیر رفت، یک مسیر برگشت ایمن و یک نوار حائل - بین این دو مسیر - برای نفتکش‌های سنگین در نظر گرفته شده است. در مجموع عرض نوار قابل استفاده برای کشتی‌های سنگین حدود ۱۰ کیلومتر است.
در ادامه مسیر تانکرهای به خلیج فارس، از نزدیکی دو جزیره تنب کوچک و بزرگ می‌گذرد که مورد اختلاف ایران و کشورهای عربی است و این نقشه اهمیت استراتژیک آن را نشان می‌دهد.
با وجود باریک بودن مسیر نفتکش‌ها و در مجموع کشتی‌های بزرگ که مجبورند در آب‌های عمیق سفر کنند، بستن تنگه هرمز یا مسیرهای دریایی - برخلاف ایده‌های مطرح شده در بعضی از رسانه‌ها- به شکل بستن جاده قابل تصور نیست. بلکه برای مسدود کردن مسیر کشتی‌ها، در عمل تنها گزینه‌های نظامی مطرح می‌شوند.
"این رقم برابر با حدود ۱۹ درصد از کل نیاز نفت جهان در همان سال بوده که حدود ۹۷ میلیون و ۲۰۰ هزار بشکه برآورد شده است.در جهان هشت گذرگاه استراتژیک برای تجارت نفت وجود دارد"آن هم برای نا امن کردن مسیر کشتی‌ها. این وضعیت در زمان جنگ ایران و عراق هم تجربه شده بود.
ایران چه امکاناتی برای مسدود کردن (نا امن کردن) تنگه هرمز دارد؟
منبع تصویر،
AFP
توضیح تصویر،
قایق‌های تندروی سپاه پاسداران ایران در منطقه خلیج فارس
تاکتیک نیروی دریایی ایران، بعد از جنگ ایران و عراق، دچار تحولی اساسی شد و از یک نیروی دریایی کلاسیک به یک نیروی غیر منظم تبدیل شد. بخشی از این تحول حاصل تحریم‌های تسلیحاتی علیه ایران است که بازسازی و تعمیر ناوگان این کشور را دشوار کرده است.
تجربه رویارویی مستقیم ایران و آمریکا در سال ۱۳۶۷ در جریان عملیاتی که آمریکا آن را "آخوندک" (Operation Praying Mantis) می‌خواند هم به عنوان یکی از دلایل تصمیم ایران به روی آوردن به نیروی دریایی نامنظم شناخته می‌شود. در این عملیات نیروی دریایی کلاسیک ایران دربرابر قدرت آتش آمریکا بی‌دفاع بود.
منبع تصویر،
Getty Images
توضیح تصویر،
پوستری تبلیغاتی در جزیره هرمز
در حال حاضر نیروی دریایی نامنظم ایران در خلیج فارس چهار دسته سلاح اصلی دارد.
مین‌های دریایی:
با آنکه در پوشش رسانه‌ای ایران در مانورهای سپاه پاسداران در منطقه خلیج فارس، تمرکز بیشتر بر انواع قایق‌ها یا ناوچه‌های ساخت ایران و موشک‌های زمین به دریاست، در برآوردهای نظامی آمریکا و بریتانیا، بیشتر تمرکز بر مین‌های دریایی ایران است. در گزارش‌هایی که در رسانه‌ها منتشر شده برآورد شده که ایران بیش از پنج هزار قبضه انواع مین‌های دریایی را در اختیار دارد.
این مین‌ها با تکنولوژی نه چندان پیشرفته می‌توانند منطقه وسیعی را آلوده کنند.
منبع تصویر،
Farsnews
توضیح تصویر،
مین‌های دریایی ایران در یک نمایشگاه در تهران
قایق‌های تندرو:
با آنکه ناوگان پنجم آمریکا، مستقر در خلیج فارس و نیروهای بین المللی، کشتی‌های مین روب در منطقه مستقر کرده‌اند، اما مقام‌های ارتش آمریکا می‌گویند، جمع آوری ایمن مین‌ها، با وجود تهدید قایق‌های تندروی سپاه، مشکل و خطرناک است.
منبع تصویر،
AFP
برآورد می‌شود که ایران حدود ۲۰ ناوچه ساخت چین مجهز به موشک‌های ضد کشتی در اختیار داشته باشد. همچنین در ناوگان سپاه پاسداران، حدود ۴۰ قایق نظامی سوئدی و تعداد نامعلومی شناورهای سبک ساخت ایران به کار گرفته شده است.
زیر دریایی:
ایران بعد از فروپاشی شوروی، از روسیه سه فروند زیردریایی "کلاس کیلو" خرید. این زیردریایی‌ها در برآوردهای نظامی آمریکا به عنوان تهدید‌های جدی شناخته می‌شوند.
منبع تصویر،
AFP
توضیح تصویر،
یکی از زیردریایی‌های روسی ایران در جریان یک مانور در خلیج فارس
نمونه مشابه این زیر دریایی‌ها که در اختیار کره شمالی است، هشت سال پیش یک ناوچه کره جنوبی را غرق کرد.
"Click to see content: Persian_world_oil_chokepoints تنگه هرمز چقدر باریک است؟منبع تصویر، Getty Imagesتوضیح تصویر، نمای تنگه هرمز از جزیره هرمزتنگه هرمز، همانطور که در تصویر زیر پیداست، میان ایران و عمان است"ایران همچمنین ادعا کرده که زیردریایی‌هایی هم ساخته‌است اما در مودر کارایی آنها برآوردی وجود ندارد.
موشک‌های ضد کشتی:
ایران سه نوع موشک ضد کشتی چینی را در اختیار دارد. در سال‌های اخیرمقام‌های ایران گفته‌اند موشک‌های پیشرفته دیگری هم تولید کرده‌اند. اما در برآوردهای غرب از توان دریایی ایران، بر این سه نوع موشک چینی تاکید شده است.
موشک سی‌اس‌اس-سی، مشهور به کرم ابریشم که در زمان جنگ ایران و عراق هم استفاده شده بود. برد این موشک حدود ۳۰۰ کیلومتر است.
منبع تصویر،
AFP
توضیح تصویر،
شلیک موشک کرم ابریشم در یک مانور نظامی در خلیج فارس
انواع موشک‌های دیگر ایران که آمریکا آنها را تهدیدی جدی قلمداد کرده است موشک‌های سی-۸۰۱ و سی-۸۰۲ هستند. حزب الله لبنان در سال ۲۰۰۶ در جریان جنگ با اسرائیل با استفاده از یکی از این موشک‌ها یک ناوچه اسرائیلی را هدف قرار داد.
منبع تصویر،
AFP
توضیح تصویر،
شلیک موشک ضد کشتی سی-۸۰۲ ساخت چین در یک مانور نظامی ایران
مسدود کردن تنگه هرمز ممکن است چطور اجرا شود؟
منبع تصویر،
AFP
توضیح تصویر،
یک نفتکش با پرچم سنگاپور که در آذر ۱۳۶۶ هنگام ورود به تنگه هرمز، هدف یک ناوچه ایرانی قرار گرفت
مسدود کردن تنگه هرمز با نیروی نظامی، به معنی بستن یکی از شریان‌های اصلی تجارت نفت و همچنین مسیر ارتباطی همسایگان ایران در خلیح فارس با دنیای خارج، بی‌تردید با واکنش تند جامعه جهانی رو‌به رو می‌شود.
به همین دلیل هم مرکز مطالعات کنگره آمریکا در گزارشی که سال ۲۰۱۲ میلادی تهیه کرده، برآورد کرده است که ایران ممکن است مسدود کردن تنگه هرمز را به صورت پله پله انجام دهد تا بتواند زمان واکنش نظامی احتمالی را - تا حدودی - کنترل کند:
- اعلام ممنوعیت کشتی‌رانی در تنگه هرمز، بدون اشاره مستقیم به عواقب آن
- اعلام اینکه کشتی‌های عبوری ممکن است مورد بازرسی قرار بگیرند، یا توقیف شوند.
- استفاده از امکانات نظامی برای شلیک هشدار به سمت کشتی‌های تجاری یا نفتکش در منطقه.
- استفاده از امکانات نظامی برای هدف قرار دادن کشتی‌های مشخص.
- مین‌گذاری در تنگه و خلیج فارس.
- استفاده از زیر دریایی و موشک برای هدف قرار دادن کشتی‌های تجاری و نظامی
گرچه ممکن است مرور قدم‌های بالا، عملی شدن چنین اقداماتی را در دنیای امروز دور از ذهن جلوه دهد، اما ایران در جریان جنگ ایران و عراق، این اقدامات را انجام داد.
از شلیک موشک‌های کرم ابریشم به نفتکش‌ها، تا مین‌گذاری دریا. تا آنکه یکی از همین مین‌ها به ناو آمریکایی ساموئل بی. رابرتز اصابت کرد و آمریکا مستقیما وارد جنگ با ایران شد. گرچه با تصمیم واشنگتن این درگیری پایان یافت.
در آن زمان، اقدامات اولیه ایران، باعث مسدود شدن تنگه هرمز نشد، اما هزینه بیمه کشتی‌ها را بالا برد، و همچنین ترافیکی برای خروج کشتی‌های از خلیج فارس ایجاد شد که برای تجارت جهانی هزینه‌بر بود.
واکنش آمریکا و متحدانش به مسدود شدن تنگه هرمز چه خواهد بود؟
منبع تصویر،
AFP
همانطور که پیشتر هم گفته شد، آخرین باری که مقام‌های ایران به طور مستقیم به مسدود کردن تنگه هرمز اشاره کردند، سال ۲۰۱۲ میلادی بود. بعد از آن با روی کار آمدن حسن روحانی و آغاز مذاکرات هسته‌ای، تهدیدی جدی از سوی مقام‌های ارشد به گوش نرسید.
"عرض ورودی و خروجی این تنگه حدود ۵۰ کیلومتر است، و کوتاه ترین عرض هم در میانه تنگه و حدود ۴۰ کیلومتر است.اما تنگه تنها در بخش میانی عمیق است"در زمان اوج تهدیدها اما مقام‌های نظامی آمریکا از جمله سخنگوی ناوگان پنجم نیروی دریایی آمریکا که در خلیج فارس مستقر است، اعلام کردند که "به هیچ عنوان هیچ نوع تلاش را برای مسدود کردن تنگه هرمز تحمل نمی‌کنند."
لئون پانتا، وزیر دفاع وقت آمریکا هم در گفتگو با شبکه سی‌بی‌اس گفت که مسدود شدن تنگه هرمز "خط قرمز آمریکا" است.
اما جدی ترین واکنش دولت آمریکا، از طریق مقام‌های دولت باراک اوباما به روزنامه نیویورک تایمز رسید. این روزنامه نوشت که آمریکا از طریق یک کانال مخفی به علی خامنه‌ای رهبر ایران پیام داده است که مسدود کردن تنگه هرمز خط قرمز دولت آمریکاست و اقدام نظامی ارتش آمریکا را در پی خواهد داشت.
- علی قدیمی
- بی‌بی‌سی
حسن روحانی رئیس جمهوری ایران در واکنش به تهدید آمریکا به محدود کردن حجم خرید نفت ایران در بازارهای جهانی واکنشی بحث‌برانگیز نشان داده است.
او که به سوئیس سفر کرده در جریان یک نشست با ایرانیان مقیم این کشور در برن گفت: "آمریکایی‌ها مدعی شده‌اند که می‌خواهند به طور کامل جلوی صادرات نفت ایران را بگیرند، آنها معنی این حرف را نمی‌فهمند، چرا که اصلا معنی ندارد که نفت ایران صادر نشود و آن وقت نفت منطقه صادر شود، اگر شما توانستید این کار را بکنید تا نتیجه‌اش را ببینید."
چرا سخنان حسن روحانی بحث برانگیز است؟
منبع تصویر، President.ir
در اظهارات حسن روحانی این بخش قابل تفسیر است: "اصلا معنی ندارد که نفت ایران صادر نشود و آن وقت نفت منطقه صادر شود." آیا ایران در صورتی که صادرات نفتش با فشار آمریکا قطع شود، جلوی صادرات نفت "منطقه" را می‌گیرد؟
با آنکه سخنان رئیس جمهوری ایران - برخلاف دوران محمود احمدی‌نژاد- جا را برای تفسیر باز می‌گذارد، اما با توجه به روابط نه چندان خوب سیاسی ایران و تولیدکنندگان نفت خلیج فارس، سخنان آقای روحانی بیشتر طعم "تهدید" دارد.
منبع تصویر، AFP
ایران به صورت منظم مانورهایی را در خلیج فارس برگزار می‌کند. در بعضی از این مانورها، عملیاتی فرضی علیه نیروی دریایی آمریکا اجرا می‌شود و هدف‌هایی که به شکل ناوهای آمریکایی ساخته شده‌اند، منهدم می‌شوند.
اولین اقدامی که به ذهن می‌آید تهدید بستن تنگه هرمز است که تاکنون بارها از سوی مقام‌های ایران تکرار شده است.
برای نمونه، اکبر هاشمی رفسنجانی، رئیس مجلس و نماینده رهبر ایران در شورای عالی دفاع، مهر ۱۳۶۲، در نماز جمعه تهران، درباره بستن تنگه هرمز گفت:
"ما با کشتی هایمان تنگه هرمز را نمی بندیم ما یک دیوار آتش درست می کنیم با توپ های ۱۳۰ که خودتان می دانید چقدر داشته ایم. ما وقتی که روزی دو بار روی تنگه هرمز آتش درست کنیم در خود بندر عباس اگر ما توپهای ۱۷۵ میلیمتری را که ۴۸ کیلومتر برد دارد بگذاریم و گلوله هایش را وسط تنگه بیندازیم چه کسی می تواند از آن تنگه عبور کند. ما تنگه هرمز را با کلاشینکف هم می توانیم ببندیم..."
اما این تهدید تا چه حد عملی است و چه عواقبی خواهد داشت؟ در ادامه این گزارش تلاش شده به این سوالات پاسخ داده شود.
آیا ایران می‌تواند تنگه هرمز را ببندد؟
منبع تصویر، AFP
یکی از قایق‌های تندروی سپاه در تنگه هرمز
براساس گفته‌های مقام‌های نظامی آمریکا، بله، ایران می‌تواند تنگه هرمز را مسدود کند. البته احتمالا برای مدتی کوتاه و با هزینه‌ای بسیار بالا.
واکنش‌ها و برآوردها از چنین تهدیدی، به زمستان سال ۱۳۹۰ باز می‌گردد، زمانی که تحریم‌های نفتی ایران، تهدید به بستن تنگه هرمز را بار دیگر به سخنان مقام‌های ایران آورد. در آن دوران مارتین دمپسی، فرمانده وقت ستاد مشترک ارتش آمریکا، در پاسخ به سوالی درباره توانایی ایران در عملی کردن تهدیدش به شبکه سی‌بی‌اس گفت:
"ایرانی‌ها روی قابلیت‌هایی سرمایه‌گذاری کرده‌اند که در واقع می‌تواند برای مدتی تنگه هرمز را مسدود کند. ما هم روی قابلیت‌هایی سرمایه‌گذاری کرده‌ایم تا اطمینان حاصل کنیم اگر چنین اقدامی انجام شود، می‌توانیم تنگه را باز کنیم. بنابراین پاسخ ساده، این است که بله، آنها می‌توانند (تنگه هرمز را) مسدود کنند."
تنگه هرمز، گذرگاهی میان ایران و عمان است که ورودی و خروجی آن حدود ۵۰ کیلومتر عرض دارد.
اما همانطور که فرمانده وقت ستاد مشترک ارتش آمریکا هم گفته، این "پاسخی ساده" به این پرسش است.
برای دیدن ابعاد دیگر این تهدید ایران و واکنش‌های احتمالی به آن، باید دید تنگه هرمز برای جهان چه اهمیتی دارد.
تنگه هرمز چقدر مهم است؟
منبع تصویر، AFP
نفتکش‌ها در حال خروج از تنگه هرمز
تنگه هرمز مهمترین گذرگاه برای تجارت دریایی نفت در جهان است.
براساس برآورد سازمان اطلاعات انرژی آمریکا، در سال ۲۰۱۶ میلادی (۱۳۹۵ خورشیدی) - تازه‌ترین اطلاعات تایید شده که در دسترس است - از مسیر تنگه هرمز حدودا روزی ۱۸ میلیون و ۵۰۰ هزار بشکه نفت عبور کرده است. این رقم برابر با حدود ۱۹ درصد از کل نیاز نفت جهان در همان سال بوده که حدود ۹۷ میلیون و ۲۰۰ هزار بشکه برآورد شده است.
در جهان هشت گذرگاه استراتژیک برای تجارت نفت وجود دارد. نمودار زیر اهمیت تنگه هرمز را پررنگ می‌کند.
تنگه هرمز چقدر باریک است؟
منبع تصویر، Getty Images
نمای تنگه هرمز از جزیره هرمز
تنگه هرمز، همانطور که در تصویر زیر پیداست، میان ایران و عمان است. عرض ورودی و خروجی این تنگه حدود ۵۰ کیلومتر است، و کوتاه ترین عرض هم در میانه تنگه و حدود ۴۰ کیلومتر است.
اما تنگه تنها در بخش میانی عمیق است. برای همین هم در نقشه‌های دریانوردی یک مسیر رفت، یک مسیر برگشت ایمن و یک نوار حائل - بین این دو مسیر - برای نفتکش‌های سنگین در نظر گرفته شده است. در مجموع عرض نوار قابل استفاده برای کشتی‌های سنگین حدود ۱۰ کیلومتر است.
در ادامه مسیر تانکرهای به خلیج فارس، از نزدیکی دو جزیره تنب کوچک و بزرگ می‌گذرد که مورد اختلاف ایران و کشورهای عربی است و این نقشه اهمیت استراتژیک آن را نشان می‌دهد.
با وجود باریک بودن مسیر نفتکش‌ها و در مجموع کشتی‌های بزرگ که مجبورند در آب‌های عمیق سفر کنند، بستن تنگه هرمز یا مسیرهای دریایی - برخلاف ایده‌های مطرح شده در بعضی از رسانه‌ها- به شکل بستن جاده قابل تصور نیست. بلکه برای مسدود کردن مسیر کشتی‌ها، در عمل تنها گزینه‌های نظامی مطرح می‌شوند. آن هم برای نا امن کردن مسیر کشتی‌ها. این وضعیت در زمان جنگ ایران و عراق هم تجربه شده بود.
ایران چه امکاناتی برای مسدود کردن (نا امن کردن) تنگه هرمز دارد؟
منبع تصویر، AFP
قایق‌های تندروی سپاه پاسداران ایران در منطقه خلیج فارس
تاکتیک نیروی دریایی ایران، بعد از جنگ ایران و عراق، دچار تحولی اساسی شد و از یک نیروی دریایی کلاسیک به یک نیروی غیر منظم تبدیل شد. بخشی از این تحول حاصل تحریم‌های تسلیحاتی علیه ایران است که بازسازی و تعمیر ناوگان این کشور را دشوار کرده است.
تجربه رویارویی مستقیم ایران و آمریکا در سال ۱۳۶۷ در جریان عملیاتی که آمریکا آن را "آخوندک" (Operation Praying Mantis) می‌خواند هم به عنوان یکی از دلایل تصمیم ایران به روی آوردن به نیروی دریایی نامنظم شناخته می‌شود. در این عملیات نیروی دریایی کلاسیک ایران دربرابر قدرت آتش آمریکا بی‌دفاع بود.
منبع تصویر، Getty Images
پوستری تبلیغاتی در جزیره هرمز
در حال حاضر نیروی دریایی نامنظم ایران در خلیج فارس چهار دسته سلاح اصلی دارد.
مین‌های دریایی:
با آنکه در پوشش رسانه‌ای ایران در مانورهای سپاه پاسداران در منطقه خلیج فارس، تمرکز بیشتر بر انواع قایق‌ها یا ناوچه‌های ساخت ایران و موشک‌های زمین به دریاست، در برآوردهای نظامی آمریکا و بریتانیا، بیشتر تمرکز بر مین‌های دریایی ایران است. در گزارش‌هایی که در رسانه‌ها منتشر شده برآورد شده که ایران بیش از پنج هزار قبضه انواع مین‌های دریایی را در اختیار دارد. این مین‌ها با تکنولوژی نه چندان پیشرفته می‌توانند منطقه وسیعی را آلوده کنند.
منبع تصویر، Farsnews
مین‌های دریایی ایران در یک نمایشگاه در تهران
قایق‌های تندرو:
با آنکه ناوگان پنجم آمریکا، مستقر در خلیج فارس و نیروهای بین المللی، کشتی‌های مین روب در منطقه مستقر کرده‌اند، اما مقام‌های ارتش آمریکا می‌گویند، جمع آوری ایمن مین‌ها، با وجود تهدید قایق‌های تندروی سپاه، مشکل و خطرناک است.
منبع تصویر، AFP
برآورد می‌شود که ایران حدود ۲۰ ناوچه ساخت چین مجهز به موشک‌های ضد کشتی در اختیار داشته باشد. همچنین در ناوگان سپاه پاسداران، حدود ۴۰ قایق نظامی سوئدی و تعداد نامعلومی شناورهای سبک ساخت ایران به کار گرفته شده است.
زیر دریایی:
ایران بعد از فروپاشی شوروی، از روسیه سه فروند زیردریایی "کلاس کیلو" خرید. این زیردریایی‌ها در برآوردهای نظامی آمریکا به عنوان تهدید‌های جدی شناخته می‌شوند.
منبع تصویر، AFP
یکی از زیردریایی‌های روسی ایران در جریان یک مانور در خلیج فارس
نمونه مشابه این زیر دریایی‌ها که در اختیار کره شمالی است، هشت سال پیش یک ناوچه کره جنوبی را غرق کرد. ایران همچمنین ادعا کرده که زیردریایی‌هایی هم ساخته‌است اما در مودر کارایی آنها برآوردی وجود ندارد.
موشک‌های ضد کشتی:
ایران سه نوع موشک ضد کشتی چینی را در اختیار دارد. در سال‌های اخیرمقام‌های ایران گفته‌اند موشک‌های پیشرفته دیگری هم تولید کرده‌اند. اما در برآوردهای غرب از توان دریایی ایران، بر این سه نوع موشک چینی تاکید شده است.
موشک سی‌اس‌اس-سی، مشهور به کرم ابریشم که در زمان جنگ ایران و عراق هم استفاده شده بود. برد این موشک حدود ۳۰۰ کیلومتر است.
منبع تصویر، AFP
شلیک موشک کرم ابریشم در یک مانور نظامی در خلیج فارس
انواع موشک‌های دیگر ایران که آمریکا آنها را تهدیدی جدی قلمداد کرده است موشک‌های سی-۸۰۱ و سی-۸۰۲ هستند. حزب الله لبنان در سال ۲۰۰۶ در جریان جنگ با اسرائیل با استفاده از یکی از این موشک‌ها یک ناوچه اسرائیلی را هدف قرار داد.
منبع تصویر، AFP
شلیک موشک ضد کشتی سی-۸۰۲ ساخت چین در یک مانور نظامی ایران
مسدود کردن تنگه هرمز ممکن است چطور اجرا شود؟
- علی قدیمی
- بی‌بی‌سی
حسن روحانی رئیس جمهوری ایران در واکنش به تهدید آمریکا به محدود کردن حجم خرید نفت ایران در بازارهای جهانی واکنشی بحث‌برانگیز نشان داده است.
او که به سوئیس سفر کرده در جریان یک نشست با ایرانیان مقیم این کشور در برن گفت: "آمریکایی‌ها مدعی شده‌اند که می‌خواهند به طور کامل جلوی صادرات نفت ایران را بگیرند، آنها معنی این حرف را نمی‌فهمند، چرا که اصلا معنی ندارد که نفت ایران صادر نشود و آن وقت نفت منطقه صادر شود، اگر شما توانستید این کار را بکنید تا نتیجه‌اش را ببینید."
چرا سخنان حسن روحانی بحث برانگیز است؟
منبع تصویر، President.ir
در اظهارات حسن روحانی این بخش قابل تفسیر است: "اصلا معنی ندارد که نفت ایران صادر نشود و آن وقت نفت منطقه صادر شود." آیا ایران در صورتی که صادرات نفتش با فشار آمریکا قطع شود، جلوی صادرات نفت "منطقه" را می‌گیرد؟
با آنکه سخنان رئیس جمهوری ایران - برخلاف دوران محمود احمدی‌نژاد- جا را برای تفسیر باز می‌گذارد، اما با توجه به روابط نه چندان خوب سیاسی ایران و تولیدکنندگان نفت خلیج فارس، سخنان آقای روحانی بیشتر طعم "تهدید" دارد.
منبع تصویر، AFP
ایران به صورت منظم مانورهایی را در خلیج فارس برگزار می‌کند. در بعضی از این مانورها، عملیاتی فرضی علیه نیروی دریایی آمریکا اجرا می‌شود و هدف‌هایی که به شکل ناوهای آمریکایی ساخته شده‌اند، منهدم می‌شوند.
اولین اقدامی که به ذهن می‌آید تهدید بستن تنگه هرمز است که تاکنون بارها از سوی مقام‌های ایران تکرار شده است.
برای نمونه، اکبر هاشمی رفسنجانی، رئیس مجلس و نماینده رهبر ایران در شورای عالی دفاع، مهر ۱۳۶۲، در نماز جمعه تهران، درباره بستن تنگه هرمز گفت:
"ما با کشتی هایمان تنگه هرمز را نمی بندیم ما یک دیوار آتش درست می کنیم با توپ های ۱۳۰ که خودتان می دانید چقدر داشته ایم. ما وقتی که روزی دو بار روی تنگه هرمز آتش درست کنیم در خود بندر عباس اگر ما توپهای ۱۷۵ میلیمتری را که ۴۸ کیلومتر برد دارد بگذاریم و گلوله هایش را وسط تنگه بیندازیم چه کسی می تواند از آن تنگه عبور کند. ما تنگه هرمز را با کلاشینکف هم می توانیم ببندیم..."
اما این تهدید تا چه حد عملی است و چه عواقبی خواهد داشت؟ در ادامه این گزارش تلاش شده به این سوالات پاسخ داده شود.
آیا ایران می‌تواند تنگه هرمز را ببندد؟
منبع تصویر، AFP
یکی از قایق‌های تندروی سپاه در تنگه هرمز
براساس گفته‌های مقام‌های نظامی آمریکا، بله، ایران می‌تواند تنگه هرمز را مسدود کند. البته احتمالا برای مدتی کوتاه و با هزینه‌ای بسیار بالا.
واکنش‌ها و برآوردها از چنین تهدیدی، به زمستان سال ۱۳۹۰ باز می‌گردد، زمانی که تحریم‌های نفتی ایران، تهدید به بستن تنگه هرمز را بار دیگر به سخنان مقام‌های ایران آورد. در آن دوران مارتین دمپسی، فرمانده وقت ستاد مشترک ارتش آمریکا، در پاسخ به سوالی درباره توانایی ایران در عملی کردن تهدیدش به شبکه سی‌بی‌اس گفت:
"ایرانی‌ها روی قابلیت‌هایی سرمایه‌گذاری کرده‌اند که در واقع می‌تواند برای مدتی تنگه هرمز را مسدود کند. ما هم روی قابلیت‌هایی سرمایه‌گذاری کرده‌ایم تا اطمینان حاصل کنیم اگر چنین اقدامی انجام شود، می‌توانیم تنگه را باز کنیم. بنابراین پاسخ ساده، این است که بله، آنها می‌توانند (تنگه هرمز را) مسدود کنند."
تنگه هرمز، گذرگاهی میان ایران و عمان است که ورودی و خروجی آن حدود ۵۰ کیلومتر عرض دارد.
اما همانطور که فرمانده وقت ستاد مشترک ارتش آمریکا هم گفته، این "پاسخی ساده" به این پرسش است.
برای دیدن ابعاد دیگر این تهدید ایران و واکنش‌های احتمالی به آن، باید دید تنگه هرمز برای جهان چه اهمیتی دارد.
تنگه هرمز چقدر مهم است؟
منبع تصویر، AFP
نفتکش‌ها در حال خروج از تنگه هرمز
تنگه هرمز مهمترین گذرگاه برای تجارت دریایی نفت در جهان است.
براساس برآورد سازمان اطلاعات انرژی آمریکا، در سال ۲۰۱۶ میلادی (۱۳۹۵ خورشیدی) - تازه‌ترین اطلاعات تایید شده که در دسترس است - از مسیر تنگه هرمز حدودا روزی ۱۸ میلیون و ۵۰۰ هزار بشکه نفت عبور کرده است. این رقم برابر با حدود ۱۹ درصد از کل نیاز نفت جهان در همان سال بوده که حدود ۹۷ میلیون و ۲۰۰ هزار بشکه برآورد شده است.
در جهان هشت گذرگاه استراتژیک برای تجارت نفت وجود دارد. نمودار زیر اهمیت تنگه هرمز را پررنگ می‌کند.
تنگه هرمز چقدر باریک است؟
منبع تصویر، Getty Images
نمای تنگه هرمز از جزیره هرمز
تنگه هرمز، همانطور که در تصویر زیر پیداست، میان ایران و عمان است. عرض ورودی و خروجی این تنگه حدود ۵۰ کیلومتر است، و کوتاه ترین عرض هم در میانه تنگه و حدود ۴۰ کیلومتر است.
اما تنگه تنها در بخش میانی عمیق است. برای همین هم در نقشه‌های دریانوردی یک مسیر رفت، یک مسیر برگشت ایمن و یک نوار حائل - بین این دو مسیر - برای نفتکش‌های سنگین در نظر گرفته شده است. در مجموع عرض نوار قابل استفاده برای کشتی‌های سنگین حدود ۱۰ کیلومتر است.
در ادامه مسیر تانکرهای به خلیج فارس، از نزدیکی دو جزیره تنب کوچک و بزرگ می‌گذرد که مورد اختلاف ایران و کشورهای عربی است و این نقشه اهمیت استراتژیک آن را نشان می‌دهد.
با وجود باریک بودن مسیر نفتکش‌ها و در مجموع کشتی‌های بزرگ که مجبورند در آب‌های عمیق سفر کنند، بستن تنگه هرمز یا مسیرهای دریایی - برخلاف ایده‌های مطرح شده در بعضی از رسانه‌ها- به شکل بستن جاده قابل تصور نیست. بلکه برای مسدود کردن مسیر کشتی‌ها، در عمل تنها گزینه‌های نظامی مطرح می‌شوند. آن هم برای نا امن کردن مسیر کشتی‌ها. این وضعیت در زمان جنگ ایران و عراق هم تجربه شده بود.
ایران چه امکاناتی برای مسدود کردن (نا امن کردن) تنگه هرمز دارد؟
منبع تصویر، AFP
قایق‌های تندروی سپاه پاسداران ایران در منطقه خلیج فارس
تاکتیک نیروی دریایی ایران، بعد از جنگ ایران و عراق، دچار تحولی اساسی شد و از یک نیروی دریایی کلاسیک به یک نیروی غیر منظم تبدیل شد. بخشی از این تحول حاصل تحریم‌های تسلیحاتی علیه ایران است که بازسازی و تعمیر ناوگان این کشور را دشوار کرده است.
تجربه رویارویی مستقیم ایران و آمریکا در سال ۱۳۶۷ در جریان عملیاتی که آمریکا آن را "آخوندک" (Operation Praying Mantis) می‌خواند هم به عنوان یکی از دلایل تصمیم ایران به روی آوردن به نیروی دریایی نامنظم شناخته می‌شود. در این عملیات نیروی دریایی کلاسیک ایران دربرابر قدرت آتش آمریکا بی‌دفاع بود.
منبع تصویر، Getty Images
پوستری تبلیغاتی در جزیره هرمز
در حال حاضر نیروی دریایی نامنظم ایران در خلیج فارس چهار دسته سلاح اصلی دارد.
مین‌های دریایی:
با آنکه در پوشش رسانه‌ای ایران در مانورهای سپاه پاسداران در منطقه خلیج فارس، تمرکز بیشتر بر انواع قایق‌ها یا ناوچه‌های ساخت ایران و موشک‌های زمین به دریاست، در برآوردهای نظامی آمریکا و بریتانیا، بیشتر تمرکز بر مین‌های دریایی ایران است. در گزارش‌هایی که در رسانه‌ها منتشر شده برآورد شده که ایران بیش از پنج هزار قبضه انواع مین‌های دریایی را در اختیار دارد. این مین‌ها با تکنولوژی نه چندان پیشرفته می‌توانند منطقه وسیعی را آلوده کنند.
منبع تصویر، Farsnews
مین‌های دریایی ایران در یک نمایشگاه در تهران
قایق‌های تندرو:
با آنکه ناوگان پنجم آمریکا، مستقر در خلیج فارس و نیروهای بین المللی، کشتی‌های مین روب در منطقه مستقر کرده‌اند، اما مقام‌های ارتش آمریکا می‌گویند، جمع آوری ایمن مین‌ها، با وجود تهدید قایق‌های تندروی سپاه، مشکل و خطرناک است.
منبع تصویر، AFP
برآورد می‌شود که ایران حدود ۲۰ ناوچه ساخت چین مجهز به موشک‌های ضد کشتی در اختیار داشته باشد. همچنین در ناوگان سپاه پاسداران، حدود ۴۰ قایق نظامی سوئدی و تعداد نامعلومی شناورهای سبک ساخت ایران به کار گرفته شده است.
زیر دریایی:
ایران بعد از فروپاشی شوروی، از روسیه سه فروند زیردریایی "کلاس کیلو" خرید. این زیردریایی‌ها در برآوردهای نظامی آمریکا به عنوان تهدید‌های جدی شناخته می‌شوند.
منبع تصویر، AFP
یکی از زیردریایی‌های روسی ایران در جریان یک مانور در خلیج فارس
نمونه مشابه این زیر دریایی‌ها که در اختیار کره شمالی است، هشت سال پیش یک ناوچه کره جنوبی را غرق کرد. ایران همچمنین ادعا کرده که زیردریایی‌هایی هم ساخته‌است اما در مودر کارایی آنها برآوردی وجود ندارد.
موشک‌های ضد کشتی:
ایران سه نوع موشک ضد کشتی چینی را در اختیار دارد. در سال‌های اخیرمقام‌های ایران گفته‌اند موشک‌های پیشرفته دیگری هم تولید کرده‌اند. اما در برآوردهای غرب از توان دریایی ایران، بر این سه نوع موشک چینی تاکید شده است.
موشک سی‌اس‌اس-سی، مشهور به کرم ابریشم که در زمان جنگ ایران و عراق هم استفاده شده بود. برد این موشک حدود ۳۰۰ کیلومتر است.
منبع تصویر، AFP
شلیک موشک کرم ابریشم در یک مانور نظامی در خلیج فارس
انواع موشک‌های دیگر ایران که آمریکا آنها را تهدیدی جدی قلمداد کرده است موشک‌های سی-۸۰۱ و سی-۸۰۲ هستند. حزب الله لبنان در سال ۲۰۰۶ در جریان جنگ با اسرائیل با استفاده از یکی از این موشک‌ها یک ناوچه اسرائیلی را هدف قرار داد.
منبع تصویر، AFP
شلیک موشک ضد کشتی سی-۸۰۲ ساخت چین در یک مانور نظامی ایران
مسدود کردن تنگه هرمز ممکن است چطور اجرا شود؟
- ۲۷ فروردین ۱۴۰۱ اخبار مرتبط
دیگر اخبار این روز
حق کپی © ۲۰۰۱-۲۰۲۴ - Sarkhat.com - درباره سرخط - آرشیو اخبار - جدول لیگ برتر ایران
