نگاهی دیگر به هجرت حضرت معصومه (س) به قم/ فاطمه کبری عنصر هویت بخش به کانون شیعی

ایسنا/قم کارشناس مذهبی با بیان این که شهر قم تحول خود را به طرف این که یک کانون شیعی خالص در ایران شود شروع کرده بود منتها به یک سری عناصر هویت بخش نیاز داشت، اظهار کرد: روایت امام صادق در مورد شهر قم در اواخر بنی امیه و اوایل بنی‌عباس یعنی سال‌های ۱۳۰ تا ۱۴۰ ذکر شده است اما هنوز شهر قم ظرفیت لازم را پیدا نکرده است و امام یک افق ۸۰ ساله را می‌بیند و قم یک جهش و عنصر شتاب‌دهنده می‌خواهد تا به بلوغ برسد تا ظرفیت دریافت دختری فاطمی نشان به نام فاطمه را پیدا کنند.

حضرت معصومه(ع) اول ذی القعده سال ۱۷۳ ه. ش در مدینه منوره به دنیا آمد و از عالی ترین فضایل آن حضرت انتساب ایشان به بیت وحی و رسالت و امامت است او «بنت» رسول الله صلی الله علیه و آله و «بنت» ولی الله و «اخت» ولی الله و «عمة ولی الله» است.

پدر او حضرت موسی بن جعفر(ع) و مادرش «نجمه خاتون» مادر امام رضا (ع) است، پدر گرامی حضرت معصومه(س) در سال ۱۷۹ ه. ق به دستور هارون زندانی گشت و در آن زمان حضرت ۶ ساله بودند لذا به مدت ۲۱ سال تا زمان هجرت امام رضا (ع) در سال ۲۰۰ ه. ق تحت کفالت حضرت بودند.

حضرت موسی بن جعفر(ع) سه دختر به نام فاطمه داشتند که حضرت معصومه(ع) بزرگتر از آنها بود به همین  دلیل  "فاطمه کبری" نامیده شدند و القاب حضرت طاهره،  مرضیّه، رضّیه، تقّیه، سیده صدیقه، حمیده، سیده رضیّه مرضّیه، رشیده و سیدهُ نساء العالمین هستند.

بررسی هجرت و چرایی تصمیم حضرت معصومه(س) برای سفر به ایران و شهر قم از مسایلی است که در گفتگوی زیر به آن پرداخته ایم.

حجت‌الاسلام‌والمسلمین محمد رضایی آدریانی کارشناس مذهبی، در گفت‌وگو با ایسنا، با بیان اینکه یک پازلی باید ترسیم کنیم که شامل پیشینه وضعیت شهر قم، حضرت معصومه(س) و شرایط، زمان و مکان و سفر می‌شود، بیان کرد: امام صادق(ع) می‌فرمایند:که برای پیامبر(ص) و امیرالمؤمنین(ع) و امام حسین(ع) حرم‌هایی وجود دارد و نام می‌برند و برای اهل‌بیت(ع) نیز حرمی است که آن قم است و یا روایاتی داریم که دو سه نقطه را سفارش کرده است ولو یک شب در آنجا بخوابید که یکی از آن نقاط شهر قم است و منبع این روایت‌ها کتاب تاریخ قم است که قرن چهارم یا پنجم نوشته شده است و سعی کرده روایاتی که در فضیلت قم است جمع‌آوری کند همچنین از پیشینه‌های شهر قم ورود اشعری‌ها به این شهر در بین سال‌های ۹۳ یا ۹۵ هجری قمری است.

وی ادامه داد: ورود خاندان اشعری به قم باعث می‌شود اگر مردم محلی مسلمان هم نبودند به دین اسلام گرایش پیدا کنند و در نتیجه شهر قم به یک منطقه شیعه‌نشین تبدیل می‌شود و اواخر دوران امام صادق(ع) و دوران امام کاظم(ع) این منطقه به واسطه رفت و آمدی که نزد ائمه(ع) دارند یک منطقه شیعه نشین شناخته شده است.

رضایی با بیان اینکه دختران فاطمی شاید کمتر مورد توجه باشند، عنوان کرد: حضرت زهرا (س) که مبدأ دختران فاطمی است و حضرت زینب(س) و ام‌کلثوم و دختران امام حسن و امام حسین(ع) و دختران امام جواد و امام هادی (ع) و آخرین دخترانی که ظهور و بروز در تاریخ تشیع دارند دختران امام جواد(ع) هستند که مهم‌ترین آنها حکیمه است.

وی ادامه داد: در حرم حضرت معصومه(س) سردابی است و مزارها در سرداب قرار داد، مزار یکی از دختران امام جواد(ع)، دختر موسی مبرقع، خواهر موسی مبرقع و حضرت معصومه(ع) و تقریباً ۱۵ مزار از سادات در این سرداب وجود دارد و اسم‌هایشان مشخص است، ولی حضرت معصومه(س) اولین کسی است که در آنجا دفن شده است.

کارشناس مذهبی با بیان این که حدود ۴۰۰ امامزاده در شهر قم داریم که برخی از آنها مشهور هستند ولی محور همه آنها حضرت فاطمه معصومه(س) است، اضافه کرد: حضرت فاطمه معصومه(س) جزء اولین‌هاست و عمده این امامزاده‌ها بعد از حضرت وارد قم شده‌اند و فتح بابی می‌شود برای ورود دیگر امامزادگان به این منطقه.

رضایی با تأکید بر این که در ایران هیچ شهری به اندازه شهر قم امامزاده ندارد، افزود: ممکن است در استان‌های اصفهان یا مازندران امامزاده های زیادی وجود داشته باشد ولی در شهر قم به تنهایی ۴۰۰ امامزاده وجود دارد و در ایران شهر دیگری مانند قم نداریم.

وی تصریح کرد: حضرت معصومه(س) سال ۲۰۱ هجری رحلت می‌کنند، پدر بزرگوارشان سال ۱۸۳ شهید شده‌اند و حضرت امام رضا(ع) نیز ۲۰ سال امام بوده‌اند و حضرت معصومه (س) ۲ سال قبل از ایشان رحلت می‌کنند،  امام کاظم(ع) نیز از سال ۱۷۹ تا ۱۸۳ پیوسته در زندان بوده‌اند با این محاسبات سن حضرت معصومه (س) بین ۲۲ تا ۲۴ سال بوده است.

رضایی با اشاره به این که امام موسی کاظم(ع) خانواده را به امام رضا(ع) می‌سپارند عنوان کرد و گفت: امام رضا(ع) هر شب چراغی را در اتاق پدر روشن کرده و به امور خانواده رسیدگی می‌کردند آن شبی که امام (ع) به غیب، شهادت پدر را متوجه می‌شوند چراغ را خاموش می‌کنند و اهل‌بیت متوجه می‌شوند که اتفاقی افتاده است و به سوگ می‌نشینند لذا حضرت معصومه(س) تربیت شده امام رضا(ع) هستند و خواهران دیگر نیز در تربیت ایشان نقش داشتند ولی نقش اصلی را امام داشته‌اند؛ از نظر مادری نیز نجمه خاتون مادر امام رضا(ع) و حضرت معصومه(س) است و این پیوند مادری باعث شده بود قرابت بیشتری وجود داشته باشد.

وی افزود: این بانو با شخصیت برادر و فضای اهل بیتی دختران فاطمی نشان از جهات علمی، عبادی، معنوی تربیت یافته است.

رضایی در ادامه به تشریح سفر امام رضا(ع) پرداخت و بیان کرد: مأمون یک شخصیت درجه دو نسبت به امین بود چراکه مادرش عرب نبود و بعد از اینکه در جنگ داخلی امین را شکست داد و به قدرت رسید نیازی به بازی‌های سیاسی داشت که هم جامعه را مدیریت کند و هم بنی‌عباس را تا می‌تواند بازی دهد لذا مأمون بازیگری ماهر و آدمی پیچیده، هوشمند و کیاس بود، او متوجه بود که از گذشته میل جامعه قلبا به اهل بیت پیامبر است.

وی با بیان این که بنی امیه صد سال اهل بیت(ع) را سرکوب کرده بودند و بنی عباس هم ۷۰ سال انواع مواجهات را با اهل بیت(ع) داشتند، ابراز کرد: وقتی مأمون دید که این کشتارها جواب نداده است، تصمیم گرفته بود بازی جدیدی انجام دهد و پیشنهاد خلیفه بودن را به امام رضا(ع) داد امام قبول نکردند و تهدید به قتل کرد و حضرت را تحت‌الحفظ به مرو آوردند و امام این تهدید را تبدیل به فرصت کردند و حداقل چیزی که می‌توانستند پذیرفتند.

رضایی یادآور شد: خلافت را نباید می‌پذیرفتند چراکه در یک پارادایم قرار می‌گرفتند و ولایت عهدی را نیز با تمام اختیارات نباید می‌پذیرفتند چون در بازی قرار می‌گرفتند لذا برای اینکه دفع تهدید کنند و از فرصت‌ها نیز استفاده کنند ولایت‌عهدی تشریفاتی را پذیرفتند، امام بدون اینکه امتیازی بدهند فرصتی را به دست آوردند که در آن بستر زمانی یک تحولی برای جامعه شیعه ایجاد شد.

کارشناس مذهبی  متذکر شد: از ماه رمضان سال ۲۰۰ که امام رضا(ع) ولایت عهدی را می‌پذیرند تا سال ۲۰۳ که به شهادت می‌رسند، فضایی ایجاد می‌شود که از اول خلافت بنی‌عباس تا پایان غیبت صغری استثنایی است، در این سال‌ها شعائر شیعه تا حدودی علنی می‌شود و بیان فضائل اهل‌بیت(ع) که ممنوع بوده انجام می‌شود و رفت‌وآمد علوی‌ها نیز آزاد می‌شود.

رضایی با اشاره به این که در این دو سال که فضای بازی ایجاد شده است سفر حضرت معصومه(س) انجام می‌شود، اضافه کرد: زمانی که امام رضا(ع) می‌خواهند از مدینه به طرف مرو حرکت کنند همه خانواده را جمع می‌کنند و می‌گویند که هیچ‌کدام از شما دیگر من را نخواهید دید؛ پس با توجه به اینکه اهل بیت(ع) می‌دانستند که دیگر امام رضا (ع) را نخواهند دید پس قرار نبوده کسی به دیدار امام برود.

وی یادآور شد: همچنین دختران اهل‌بیت(ع) خیلی از حریم خانه بیرون نمی‌آمدند مگر مزار پیامبر(ص) و سفر حج و در طول تاریخ نداریم که بگویند از دختران اهل‌بیت(ع) کسی برای دیدار با کسی سفر طولانی رفته باشد مگر اینکه منطقی داشته باشد مثلاً اینکه همراه همسرش بوده یا دعوت یا توصیه‌ای شده باشد.

کارشناس مذهبی تأکید کرد: حکیمه خاتون دختر امام جواد(ع) ازدواج کرده بودند و همراه همسرش از مدینه به سامرا منتقل می‌شوند و غیر از این مورد هیچ کدام از دختران اهل بیت(ع) چنین سفری نداشته‌اند لذا اینکه بگوییم حضرت معصومه(س) برای زیارت برادر پا در این سفر گذاشته باشد خیلی مستند نیست، وقتی حضرت می‌دانند به دیدار برادر نمی‌رسند و برادر گفته‌اند که دیگر من را نخواهید دید دیگر این سفر منطقی ندارد.

رضایی با بیان این که مهم‌ترین روایت درباره شهر قم از امام صادق(ع) است و درباره شهر قم یک پیش‌بینی و آینده سازی شده است، گفت: امام صادق(ع) مکتب سازی می‌کنند و مکتب در تئوری‌ها نباید متوقف شود بلکه به فرهنگ، جامعه، نظام و تمدن، فرایندی عمل کند و این نیاز به هسته‌های محکم و قوی دارد.

کارشناس مذهبی با بیان این که شهر قم تحول خود را به طرف این که یک کانون شیعی خالص در ایران شود شروع کرده بود منتها به یک سری عناصر هویت بخش نیاز داشت، اظهار کرد: این روایت در اواخر بنی امیه و اوایل بنی‌عباس یعنی سال‌های ۱۳۰ تا ۱۴۰ ذکر شده است اما هنوز شهر قم ظرفیت لازم را پیدا نکرده است و امام یک افق ۸۰ ساله را می‌بیند و قم یک جهش و عنصر شتاب‌دهنده می‌خواهد تا به بلوغ برسد تا ظرفیت دریافت دختری فاطمی نشان به نام فاطمه را پیدا کنند.

رضایی بیان کرد: این بحث که حضرت معصومه(س) برای دیدار برادرش آمده باشد باز می‌گردد به بحار علامه مجلسی که فرض کرده‌اند ایشان برای زیارت برادر این مسیر را آمده‌اند و خواسته‌اند از این مسیر به خراسان بروند.

وی در ادامه توضیح داد: حضرت از طرف غرب به ایران آمده‌اند و در ساوه مریض می‌شوند و بعد می‌فرمایند من را به قم برسانید در حالی که اگر  اگر کسی بخواهد از ساوه به خراسان برود باید مسیر ری و تهران را برود نه اینکه با آمدن به قم مسیرش را طولانی‌تر کند و بعد دوباره به سمت تهران برود مخصوصاً که بعد از قم کویر بوده و در آن دوران راه مناسبی برای رفتن به خراسان نبوده است وقتی حضرت می‌گویند که من را به قم برسانید حدس من این است که نیت اولیه قم بوده است.

رضایی تصریح کرد: همان‌طور که امام حسین(ع) از مکه خارج شده و عازم عراق می‌شوند در صحبت‌هایشان خیلی نمی‌گویند به کوفه می‌روم و ظاهر این است که مقصد کوفه است ولی واقعاً مقصد امام کربلاست؛ چراکه پیامبر (ص) و امیرالمؤمنین(ع) آن را پیش‌بینی کرده بودند در گزاره‌های اولیه تاریخی نه حضرت و نه کسی گفته که حضرت به خراسان می‌روند و بعدها انتساب داده‌اند.

وی ادامه داد: وقتی روایت امام صادق(ع) را می‌خوانید متوجه می‌شوید که مقصد قم بوده است و حضرت می‌دانسته‌اند که در قم زنده نخواهند ماند، وجود قدسی حضرت معصومه(س) قرار بوده تأثیرگذار باشد و این وجود قدسی در حاشیه شهر قم برای هزاران سال بعد ذخیره می‌ماند.

رضایی با بیان این که امام رضا(ع) مرزبان شیعه است و یک جغرافیای تشیع در این سرزمین می‌خواست درست شود و بعد گستره جهانی پیدا کند، متذکر شد: امام رضا(ع) با رفتن خود به مرو جغرافیای تشیع را از عراق و کوفه به خراسان کشاند و این مرزبانی را بر عهده گرفت؛ اما خود جغرافیای ایران یک قلب تپنده می‌خواست و آن حضرت معصومه(س) است.

کارشناس مذهبی در خصوص رحلت یا شهادت حضرت معصومه (س) متذکر شد: روایت امام صادق(ع) و پیشینه قم را می‌دانید و افق آینده سرزمین ایران را دارید حضرت می‌توانست هوشمندانه این سفر را انتخاب کند  یک مأموریتی که می‌دانست با رحلتشان باید انجام شود به این دلیل می‌گوییم که حضرت معصومه(س) شهید نشده که در زمان دو ساله ولی عهدی امام رضا(ع) این سفر انجام شده است و کُشت و کشتار و جنگی نبوده است لذا به جای اینکه برای حضرت مظلومیت درست کنید، ساحت حماسی، تمدن سازی، تربیت کنندگی، و جهش دهندگی برای قم درست کنید، شهر قم بعد از حضرت به یک شهر علمی تبدیل می‌شود.

انتهای پیام