پایان زندگی گالری آپادانا، با مرگ سخنران رقم خورد

گالری «آپادانا، کاشانه هنرهای زیبا» در شهریور ۱۳۲۸ توسط محمد جوادی‌پور، حسین کاظمی و هوشنگ آجودانی راه‌اندازی شد؛ تا برای نخستین بار فضایی مشخص برای نمایش آثار هنری و به ویژه آثار نوگرا فراهم شود و هنر از آن شکل دوردست خود، جنبه عام‌تر و مردمی‌تری پیدا کند. البته پیش‌تر نیز نمایشگاه‌های هنری برگزار می‌شدند، اما اغلب به صورت گروهی و با همکاری میان انجمن‌های فرهنگی ایران با کشوهایی همانند شوروی و فرانسه.

در واقع گالری آپادنا به‌نوعی توانست باب برگزاری نمایشگاه‌های انفرادی در ایران و امکان برقراری ارتباط مستقیم میان مردم و هنرمندان را بگشاید. باید این نکته را در نظر داشت که در آن دوران هنرمندان عرصه هنرهای تجسمی چندان مجالی برای خودنمایی و ارتباط با مردم نداشتند و تنها آن‌هایی که از روی اقبال یا بدشانسی نام‌شان در مطبوعات ذکر می‌شد، برای مخاطب نامی آشناتر بودند.  

محمود جوادی‌پور در بخشی از خاطرات خود، نخستین مراحل تاسیس گالری آپادانا را این‌گونه روایت می‌کند که «به همراه حسین کاظمی و هوشنگ آجودانی این ور اون ور را گشتیم.

"البته پیش‌تر نیز نمایشگاه‌های هنری برگزار می‌شدند، اما اغلب به صورت گروهی و با همکاری میان انجمن‌های فرهنگی ایران با کشوهایی همانند شوروی و فرانسه"در خیابان شاهرضا که انقلاب فعلی باشه. نبش شمال شرقی خیابان بهار، آنجا ما پنج دهنه مغازه پیدا کردیم که این‌ها کنار هم بودند. اینها را آمدیم اجاره کردیم و تمام تیغه‌های بین این‌ها را برداشتیم که شد یک سالنی با پنج دهنه و اینجا را کردیم به اسم «آپادانا، کاشانه هنرهای زیبا». به هر حال این دفتر آنجا بود و ما شروع کردیم به مرتب نمایشگاه گذاشتن. از خودمان شروع کردیم اول کارهای من بود؛ اسفندیاری بود؛ کاظمی بود؛ ویشکایی بود؛ که این کارها را آنجا نمایش می‌گذاشتیم.»

به مرور زمان، گروه هنرمندان گالری آپادانا که اغلب از فارغ‌التحصیلان دانشکده هنرهای زیبا بودند، به این نتیجه رسیدند که برای آشنایی بیشتر مخاطب با هنرهای تجسمی پیش از برگزاری نمایشگاه‌های هنری نیاز به فراهم کردن فضایی برای آشنایی و آموزش هنر مدرن است.

در نتیجه تصمیم گرفتند که در کنار نمایش آثار هنری، جلسات سخنرانی و شب‌نشینی‌هایی را نیز برگزار کنند.

جوادی پور در بخشی از خاطرات خود نوشته است: «به اسم شب‌نشینی بلیت می‌فروختیم، بلیتی پنج تومن و با آن یک شام سرد می‌دادیم و پذیرایی می‌کردیم و جمعیتی حدود دویست و سیصد نفر می‌آمدند، اول کمتر و بعد بیشتر. جمعیت که می‌آمدند این دوستان ما مدعوین را می‌بردند پای تابلوها و شروع می‌کردند راجع به تابلوها صحبت کردن، راجع به هنر، نقاشی. و به مرور این عده‌ای که می‌آمدند با هنر سر و کار پیدا کردند. و یک جمعیتی شدند که ما آخر سر حساب کردیم در حدود پنج شش هزار نفر که ما این‌ها را با هنر آشنا کردیم و به هنر علاقه‌مند و خیلی از اینها رفتند دنبال نقاشی، دنبال موسیقی.

"در واقع گالری آپادنا به‌نوعی توانست باب برگزاری نمایشگاه‌های انفرادی در ایران و امکان برقراری ارتباط مستقیم میان مردم و هنرمندان را بگشاید"و این یک راهگشایی بود برای جوان‌های ما ادامه داشت تا امروز.»

گالری آپادانا حدود ۶ ماه فعالیت خود را با برگزاری ۴ نمایشگاه و تعدادی شب‌نشینی و جلسات سخنرانی ادامه داد. در نخستین نمایشگاه، آثاری از حسین کاظمی و جوادی‌پور به نمایش درآمد. دومین نمایشگاه به آثار هوشنگ پزشک‌نیا اختصاص داشت. در این نمایشگاه که ۲۱ آذر ۱۳۲۸ آغاز شد، نقاشی معروف «مصلوب» که تا آن زمان در جایی نمایش داده نشده بود، به نمایش گذاشته شد. برنامه بعدی، نمایشگاهی گروهی از آثار احمد اسفندیاری، جواد حمیدی، کاظمی، پزشک‌نیا، جلیل ضیاءپور و عبدالله عامری بود که تا ۱۵ اسفند ۱۳۲۸ ادامه داشت.

چهارمین و آخرین نمایشگاه گالری آپادانا اختصاص به تازه‌ترین آثار حسین کاظمی داشت که برداشت او از زندگی مردم نواحی روستایی کردستان به تصویر کشیده شده بود. این نمایشگاه از نیمه اسفند تا نیمه فروردین ۲۹ برقرار بود.

آخرین فعالیت گالری آپادانا، برگزاری سخنرانی رضا جرجانی درباره «تاثیر هنر و روح اجسام در هنر» بود. او که مقالات زیادی در مجلات و مطبوعات آن دوره منتشر کرده و مشوق بسیاری از شخصیت‌های ادبی و هنری برای حضور در گالری آپادانا بود، او در همان ابتدای سخنرانی (۲۴ فروردین ۱۳۲۹) در گالری سکته کرد و درگذشت؛ با مرگ جرجانی، عمر «کاشانه هنرهای زیبا» نیز به پایان رسید و درهای گالری برای همیشه بر روی بازدیدکنندگانش بسته ماند.

* اطلاعات تاریخی این گزارش از کتاب «تحولات تصویری هنر ایران» به قلم سیامک دل زنده، برگرفته شده است.

۵۷۵۷