پژوهش جدید دکتر گنج‌بخش؛ روشی تازه برای تشخیص و درمان بیمار‌ی‌های عصبی در کودکان

هدف مغز و رابطه‌ای که با ذهن دارد مبحث پیچیده‌ای است که همواره ذهن دانشمندان و متفکران را درگیر کرده است.

تصویری که در کتاب‌های درسی پزشکی از مغز ارائه می‌شود، به نظریه موسوم به «مرد کوچک» مطرح شده در دهه ۳۰ میلادی توسط ویلدر‌ پنفیلد برمی‌گردد که می‌گوید هر قسمت از قشای مغز، مسئول فرمان دادن به یک بخش از بدن است.

دکتر امیرحسین گنج‌بخش، رئیس بخش بیوفتونیک انستیتوی ملی بهداشت آمریکا (ان آی اچ) به صدای آمریکا می‌گوید روش‌های جدید تصویربرداری مغز این نظریه را به چالش گرفته‌اند و بخش‌هایی از مغز را مشخص کرده‌اند که به ذهن مرتبط می‌شود.

او و گروهی دیگر از دانشمندان این مؤسسه از طریق یک رویکرد چندوجهی، رابطه انجام یک عمل و نگاه به آن عمل را بررسی کرده‌اند.

آنها از ضبط همزمان طیف‌نگاری کارکردی مادون قرمز نزدیک (fNIRS) - سنجش بخشی از عملکرد مغز که با واکنش‌های خاص روحی همراه است - و الکتروانسفالوگرافی (EEG) یا همان نوار مغز استفاده می‌کنند.

آنها توانسته‌اند از طریق این روش نوین، فعالیت‌های عصبی را هنگام اجرای حرکتی (ME)، مشاهده حرکت (MO) و تصویربرداری حرکتی (MI) به صورت زنده و همزمان با هم ضبط کنند.

تصویربرداری حرکتی (MI) شامل برنامه‌ریزی برای انجام حرکت و در عین حال مهار حرکات آشکار است و از همین رو شبکه عصب‌هایی را که هنگام اجرای خود حرکت درگیر می‌شوند به کار می‌گیرد.

از سوی دیگر، مشاهده یک حرکت (MO) نیز فعالیت عصبی مشابهی با اجرای آن حرکت (ME) را برمی‌انگیزد و این به ناظر اجازه می‌دهد تا هدف حرکتی را که در حال مشاهده آن است درک کند.

هر چند مکانیسم عصبی این سه مشترک است، سطح فعال بودن آنها فرق می‌کند. بنابراین، استفاده از روش‌های مختلف آموزشی می‌تواند در تغییر مسیر یادگیری از طریق نگاه کردن مؤثر باشد.

دکتر گنج‌بخش و تیمش پیشتر با استفاده از این روش ترکیبی توانسته بودند وجود شبکه‌های موسوم به «نورون‌های آینه‌ای» را نشان دهند و مرکز اصلی آن را مشخص کنند. این شبکه، زمانی که شخص عملی را انجام می‌دهد و یا شاهد انجام آن است، فعال می‌شود و درست مانند «آینه» رفتارهای دیگری را کپی می‌کند و به آن واکنش نشان می‌دهد.

دکتر گنج‌بخش به صدای آمریکا گفت: «در تحقیقات جدیدمان توانستیم قسمت جدیدی از این شبکه را مشخص کنیم و نقطه‌ای از مغز را که به هنگام انجام یک کنش و نگاه به آن توسط دیگری و سپس بستن چشم و فکر در مورد آن کنش فعال می‌شود، نشان دهیم.»

از آنجا که نگاه کردن، یکی از مهمترین ابزار یادگیری در‌کودکان است، دکتر گنج‌بخش می‌گوید یافته جدید می‌تواند راه‌گشای تشخیص و درمان بیماری‌های عصبی مغز به ویژه در کودکان شود.

• پژوهشی دیگر از رابطه مغز و ذهن

دکتر امیرحسین گنج‌بخش می‌گوید تحقیقات دیگری مشابه تحقیقات آنها در انستیتوی ملی سلامت آمریکا در راستای تنیدگی ذهن و مغز انجام شده است.

این پژوهش را شماری از دانشمندان در دانشگاه واشنگتن در سنت لوئیس انجام داده‌اند.

آنها کشف کرده‌اند که بخش‌هایی از ناحیه مغز به نام قشر حرکتی که حرکات بدن را کنترل می‌کند با شبکه‌ای مرتبط با تفکر، برنامه‌ریزی، برانگیختگی ذهنی، درد و کنترل اندام‌های داخلی و همچنین عملکردهایی مانند فشار خون و ضربان قلب مرتبط است.

این گروه، سیستمی را که قبلاً ناشناخته بود در قشر حرکتی مغز شناسایی کرده‌ است که به صورت گره‌های متعدد بین مناطقی از مغز که مسئول حرکت دادن بخش‌های خاصی از بدن مثل دست‌ها، پاها و صورت هستند نمایان می‌شوند. آنها زمانی درگیر می‌شوند که قسمت‌های مختلف بدن همزمان شروع به حرکت کنند.

"محققان، این سیستم را شبکه کنش حسی-پیکری یا «اسکن» نام گذاشته‌اند و اتصالات آن را با مناطق مغزی که مسئول تعیین اهداف و برنامه‌ریزی هستند مشخص کرده‌اند"

محققان، این سیستم را شبکه کنش حسی-پیکری یا «اسکن» نام گذاشته‌اند و اتصالات آن را با مناطق مغزی که مسئول تعیین اهداف و برنامه‌ریزی هستند مشخص کرده‌اند.

همچنین مشخص شده که این شبکه با نواحی از مغز‌ مرتبط است که به اندام‌های داخلی از جمله معده و غدد فوق کلیوی متصل هستند و به آنها اجازه می‌دهند تا در واکنش به عمل خاصی که قرار است انجام شود سطح فعالیت خود را تغییر دهند.

این توضیح می‌تواند واکنش‌های فیزیکی مانند عرق کردن یا افزایش ضربان قلب در اثر تفکر یک کار دشوار را توجیه کند.

ایوان گوردون، استاد رادیولوژی در دانشکده پزشکی دانشگاه واشنگتن در سنت لوئیس و نویسنده اصلی این مقاله پژوهشی در توضیحی به خبرگزاری رویترز گفته است: «یک سیستم برای حرکت دست‌ها، پاها و صورت شما است که برای نوشتن یا صحبت کردن مهم هستند و فقط باید یک قسمت بدن را درگیر کنند. سیستم دوم یا اسکن برای حرکات یکپارچه‌ کل بدن است و بیشتر به مناطق مخصوص برنامه‌ریزی سطح بالای مغز مرتبط است.»

«اسکن» با استفاده از تصویربرداری دقیق مغزی در هفت بزرگسال شناسایی شد تا ویژگی‌های سازمان‌دهی مغز را بررسی کند و سپس با مجموعه داده‌های بزرگ‌تری شامل هزاران بزرگ‌سال مطابقت داده شد.

یافته‌ها نشان داد که «اسکن» در یک کودک

۱۱

ماهه و یک کودک

۹

ساله قابل شناسایی است ولی هنوز در یک نوزاد تازه متولد شده ایجاد نشده است.