شاهکار جنگل‌های شمال در حال انقراض+تصاویر

آفتاب: "سرخدار" یا "سوختال" یکی از معدود سوزنی برگان بومی جنگل‌های هیرکانی و از گونه‌های بسیار نادر و کمیاب دنیا بوده و شاهکار جنگل‌های طبیعی شمال در معرض انقراض قرار گرفته است. رویشگاه این گونه درختی که باز آن به یاقوت جنگل‌های شمال یاد می‌شود، درکوهستان افراتخته علی‌آباد کتول است که از معدود رویشگاه‌های سرخدار جنگل‌های شمال است. در این رویشگاه درختان سرخدار با قدمت بسیار بالا که سن برخی از آنها به بیش از هزار سال هم می‌رسد به طور انبوه و گاهی به صورت توده‌های خالص رویش دارند. این ویژگی، رویشگاه سرخدار افراتخته را در زمره یکی از رویشگاه‌های منحصر به فرد ایران و حتی جهان قرار دا ده است تا اینکه در سال ۱۳۷۱ به عنوان ذخیره گاه ژنتیکی ایران معرفی شد. هرچند که این رویشگاه همانند دیگر مناطق جنگل‌های شمال ایران از عوامل تخریب مصون نبوده است ولی شرایط توپوگرافی بسیار ناهموار دامنه‌های متعدد و پر شیب منطقه سبب شده است تا بخش‌هایی از رویشگاه همواره به صورت نمونه‌های بکر و دست نخورده طبیعی باقی بمانند.

"آفتاب: "سرخدار" یا "سوختال" یکی از معدود سوزنی برگان بومی جنگل‌های هیرکانی و از گونه‌های بسیار نادر و کمیاب دنیا بوده و شاهکار جنگل‌های طبیعی شمال در معرض انقراض قرار گرفته است"سرخدار (Taxus baccata L) متعلق به خانواده Taxaceae بوده که جزو بازدانگان همیشه سبز بدون مجاری رزین است. این گونه در اکثر کشورهای اروپای معتدله تا عرض ۶۳ درجه در شمال و تا استونی و روسیه سفید در شرق ، غرب آسیا ) جنگل‌های قفقاز و هیرکانی ) و شمال آفریقا گسترش یافته است. سرخدار در جنگل‌های شمال ایران در ارتفاعات نسبتاً زیاد دیده می‌شود که غالبا به صورت پراکنده است ولی در بعضی نقاط از جمله جنگل‌های قسمت ییلاقی نهارخوران ترکت جهان نما، افراتخته و سیاه رودبار دره زرین گل علی‌آباد کتول به صورت انبوه و تقریبا خالص دید ه می‌شود. سرخدار درختی است همیشه سبز با تاج گسترده و متمایل به کروی، پوست تنه سرخ و شاخه‌های یکساله سبز رنگ است، برگها به طول ۲ تا ۳ سانتی‌متر، سطح بالایی برگ سبز تیره بوده و سطح زیر به رنگ سبز رنگ پریده کمی متمایل به زرد و با رگبرگ میانی برجسته است. ذخیره گاه سرخدار افراتخته در حوزه آبخیز زرین گل حوزه شماره ۸۵ تقسیم‌بندی طرح جامع جنگل‌های شمال کشور در ۳۰ کیلومتری جنوب شرقی شهرستان علی‌آباد کتول در استان گلستان و در مجاورت روستای افراتخته به مساحت ۳۵۲ هکتار در محدوده ارتفاعی ۱۳۵۰ تا ۲۰۰۰ متر از سطح دریا قرار دارد.

این گونه را می‌توان میراث زنده و شاهکار جنگل‌های طبیعی شمال دانست، از نظر تنوع زیستی و حفظ ذخائر ژنتیکی و بوم‌شناسی یکی از گونه‌های منحصر به فرد و مهم منطقه هیرکانی و باقی مانده از دوران سوم زمین‌شناسی است. سرخدار در معرض انقراض کمک‌کارشناس بخش منابع طبیعی مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان گلستان گفت: از گونه‌های مختلف گیاهان دارویی موجود در استان سرخدار است و به دلیل برداشت بیش از حد در معرض انقراض است. سپیده زوار گفت: از این درخت taxus baccata به دست می‌آید که در درمان سرطان‌های رحم و تخمدان مورد استفاده است. وی افزود: در حال حاضر در مرکز تحقیقات استان گلستان روی قلمه این درخت تحقیقاتی انجام می‌شود که با هورمون به ریشه‌زایی رسیده است اما بسیار کند رشد است. زوار ادامه داد: در حال حاضر در استان بیش از ۱۱۸ تیره گیاهی شامل ۷۶ درصد تیره‌های کشور، ۶۷۸ جنس شامل ۵۶.۵ درصد جنس‌های کشور و بیش از هزار و ۷۰۴ گونه که شامل ۲۴.۳ درصد گونه‌های کشور موجود است که بیشتر گیاهان موجود در تیره‌های گیاهی از خاصیت دارویی برخوردارند.

" رویشگاه این گونه درختی که باز آن به یاقوت جنگل‌های شمال یاد می‌شود، درکوهستان افراتخته علی‌آباد کتول است که از معدود رویشگاه‌های سرخدار جنگل‌های شمال است"وی در ادامه به برخی از گونه‌های دارویی منطقه گرگان اشاره کرد و گفت: بومادران، مامیران، توسکا، بابونه، درمنه، شابیزک، داغداران، کنگروحشی، ولیک، سرخدار، پیر بهار، زوله، فرفیون، راش، پای خر، کاسنی بارهنگ، سیزاب و کور(کبر) از گونه‌های دارویی گرگان است. وی اظهار داشت: گیاهان دارویی بیشتر در ارتفاعات استان و منطقه چهار باغ دیده می‌شوند اما در مراوه تپه، جنگل‌ها و نقاط دیگر استان نیز موجودند. بر اساس مطالعات فسیل شناسی، قدمت درختان سرخدار را بالغ بر ۱۹۰ میلیون سال می‌دانند و گفته می‌شود انسان‌های ماقبل تاریخ آن را می‌شناخته‌اند و از برگ آن نوعی ماده سمی تهیه و برای آلوده کردن نیزه‌های‌شان استفاده می‌کردند. تصور می شود لغت Taxinبه معنی زهرآلود به این موضوع برمی‌گردد، سرخدار درختی است سوزنی برگ، سایه‌پسند، دارای پوست فلس‌دار، چوب درون آن به رنگ قرمز شاه بلوطی و برگ‌های آن دائمی و همیشه سبز است که در قسمت پایینی درخشان و براق است و نیاز به خاک مرطوب دارد. بلندی درخت به ۹ تا ۳۰ متر و قطر آن به ۳ متر می‌رسد، رشد آن بسیار کند و رویش ارتفاعی آن سالانه ۱۰ سانتیمتر است، بذر سرخدار توسط پرندگان از جمله قرقاول پخش می‌شود و سنجاب‌ها نیز به انتشار بذر سرخدار کمک می‌کنند.

امروزه در فرانسه کمپانی وجود دارد که نهالستان‌های بزرگی از این گونه احداث کرده این کمپانی وابسته به یک کمپانی داروسازی است که در تولید ماده تاکسون دخالت دارد ( ماده تاکسون این درخت در درمان برخی سرطان‌ها کاربرد دارد ) و سه کمپانی بزرگ دیگر در آمریکا تنها به کاشت نهال سرخدار اشتغال دارند. این گونه در جنگل‌های شمال از ارتفاعات افرا تخته علی‌آباد، پونه آرام علی‌آباد، جنگل‌های نهار خوران تا جنگل‌های سوادکوه و در دره‌ها و پرتگاه های گیلان، مازندران و گرگان همراه با سایر گونه‌های جنگلی یافت می‌شود. نام‌های محلی آن در مازندارن و گرگان “سرخدار، سرخه دار و سخدار” است، در علی آباد کتول “سوختال” در رودسر و آستارا “ سیردار” نامیده می‌شود