شعارهای سیاسی و اعتراض کارگران پیمانی؛ مروری بر مهم ترین اعتصاب های تاریخ صنعت نفت

بخشی از کارگران پیمانی صنعت نفت ایران بیش از سه روز است که در اعتصاب هستند. شورای سازماندهی اعتراضات کارگران پیمانی چهارشنبه از بازداشت دست کم ۱۸ نفر از کارگران پروژه ای توسط نیروهای امنیتی خبر داد.

حال این شورا به پیشنهاده تعدادی از همکاران خواسته تا اعتصاب کارگران تا آزادی کامل بازداشتی ها ادامه پیدا کند. این شورا در بیانیه ای که روز سه شنبه منتشر شد، تاکید کرد که «کارگران صنعت نفت ایران همقدم و همراه با مردم سراسر کشور هر روز به اعتراضات خود ادامه می دهند.»

تازه ترین گزارش ها نشان می دهد که دولت جمهوری اسلامی صدها نیروی یگان ویژه عسلویه راهی بوشهر کرده است. همزمان، همراه با تهدید  کارگران پروژه ای به بازداشت های گسترده شرکت های پیمانکاری هم تصمیم گرفته اند ساعات کاری را تغییر دهند. 

نگرانی ها از گسترش اعتصاب کارگران پیمانی باعث شده است تا پروژه های برخی از شرکت های بزرگ و فعال در عسلویه تعطیل شود یا تا مرز تعطیلی پیش رود. اولین بار هفته گذشته بود که شورای اتحادیه کارگران آزاد ایران، در دو بیانیه با هشدار نسبت به «سرکوب معترضان به مرگ مهسا امینی» اعلام کرده بود که اگر نیروهای نظامی و امنیتی سلاحشان را به زمین نگذارند، کارگران اعتصاب می کنند و تمام ساخته های خود در ماه های گذشته را نیز ویران خواهند کرد.

کارگران از روز دوشنبه به وعده های خود عمل کرده اند.

"اما کارگران اعتصابی با دعوت از دیگر همکاران خود به اعتصاب و ادامه اعتراضات در همبستگی با اعتراضات مردمی در روزهای آینده تاکید دارند"آمار دقیقی از کارگران اعتصابی در دست نیست. اما گفته می شود کارگران در سایت های پتروشیمی بوشهر، دستکم ۵ پروژه در عسلویه و فاز دوم پالایشگاه آبادان دست به اعتصاب و تجمع زده اند. 

نگرانی از گسترش اعتصاب کارگران موجب شد تا در واکنش به آن، مدیریت «پتروشیمی صدرا» کل پروژه را موقتا تعطیل اعلام کند. اما کارگران اعتصابی با دعوت از دیگر همکاران خود به اعتصاب و ادامه اعتراضات در همبستگی با اعتراضات مردمی در روزهای آینده تاکید دارند. فراخوان های گوناگونی از سوی اتحادیه های مختلف کارگری از هفت تپه تا هپکو اراک در حمایت از اعتصاب های کارگران صنعت نفت در شبکه های اجتماعی منتشر شده است.

در ویدئوهایی هم که روز چهارشنبه از استان بوشهر منتشر شده کارگران معترض جاده بین کنگان تا عسلویه را با آتش زدن لاستیک ها بند آورده اند. 

هر چند هنوز نمی توان اعتصاب های کارگران پیمانی صنعت نفت را با اعتصاب های تاریخی آن مقایسه کرد اما شاید اولین باری پس از انقلاب باشد که کارگران معترض به جز مطالبات حقوقی و صنفی خود، همگام با معترضان به جان باختن مهسا امینی در ایران  شعارهایی سیاسی سر می دهند. در تعدادی از ویدئوها که سه شنبه و چهارشنبه در شبکه های اجتماعی از این تجمع ها منتشرشده می بنییم که کارگران شعارهایی علیه رهبر جمهوری اسلامی سر داده اند.

در هر حال حاضر تعداد کارکنان رسمی شرکت نفت، که با گزینش های متعدد وارد این حرفه می شوند، بیش از ۶۳ هزار نفر است. ۳۴ هزار نفر هم کارکنان قرارداد موقت هستند. 

 نهایتا کارگران پیمانی که از آنها با عنوان «ارکان سوم» یاد می شود.

آمار درستی از این کارگران پیمانی که اغلب برای شرکت های اجرایی و پیمانکاری خصوصی کار می کنند در دست نیست. البته در میان این کارگران پیمانی، برخی نیز در پروژه های دولتی، بسته به نوع پروژه مشغول کار هستند.

هر چند در سال های گذشته کارگران پیمانی صنعت نفت دست به تظاهرات زده اند اما آن چه که امروز اهمیت پیدا می کند شعارهای سیاسی آنهاست. 

شعارهایی که در ۴۴ سال اخیر، پس از انقلاب ۱۳۵۷ تا امروز، بی سابقه هستند و این در حالی است که اعتصاب کارگران صنعت نفت ایران بصورت گسترده و با اهداف سیاسی تنها در برهه های مهمی چون انقلاب ۵۷ رخ داده است. 

البته هنوز هیچ خبر و یا گزارشی مبنی بر پیوستن کارگران دائمی شرکت نفت ایران، مهم ترین بخش انسانی در صنعت نفت ایران به اعتراض و اعتصاب ها گزارش نشده است. کارکنان ثابت صنعت نفت هیچ گاه در چهار دهه گذشته وارد اعتصاب های همکاران پیمانی نشده و با آنها همکاری نکرده اند. سوال اینجاست با گسترش اعتراض و اعتصاب های کارگران پیمانی آیا امکان همبستگی کارگران و کارکنان ثابت صنعت نفت به این اعتراض ها وجود دارد؟ برای پاسخ به این سوال نگاهی به مهم ترین اعتصاب های کارگران صنعت نفت پس از کشف نفت در سال ۱۳۰۶ در مسجد سلیمان، می اندازیم.

اولین دور اعتصاب های صنعت نفت، صنعتی که از قرن بیستم در ایران شکل گرفت، از زمان رضا شاه پهلوی، آغاز شد. 

اعتصاب کارکنان پالایشگاه تنها دو سال پس از کشف نفت در ایران

اولین اعتصاب کارکنان صنعت نفت ایران در اردیبهشت سال ۱۳۰۸ رخ داد.  در این تاریخ کارکنان ایرانی پالایشگاه نفت آبادان دست به اعتصاب زدند. 

پالایشگاه آبادان ۱۹۷۱

AP Photo

تعداد کارگران را ۹ هزار نفر توصیف کرده اند. این اعتصاب به شدیدترین شکل ممکن از سوی نیروهای نظامی رضاشاه پهلوی سرکوب شد. 

پس از سرکوب ها ۵ هزار نفر کارگر از کار اخراج شدند و ۲۰۰ نفر روانه زندان.

"آمار درستی از این کارگران پیمانی که اغلب برای شرکت های اجرایی و پیمانکاری خصوصی کار می کنند در دست نیست"۱۵۰ کارگر نیز دراین اعتصاب و اعتراض ها در درگیریها زخمی شدند. برخی از بازداشت شدگان تا زمان سقوط اولین دوره حکومت پهلوی ها در شهریور ۱۳۲۰ خورشیدی، در زندان ماندند.

با سقوط رضا شاه در شهریور ۱۳۲۰ و ورود متفقین به ایران، فضای خفقان کمی گشوده شد و البته حزب توده هم اندک اندک قدرتمندتر شد تا اینکه در تیرماه سال ۱۳۲۵ یکی از بزرگترین اعتصاب های کارگران صنعت نفت در ایران شکل گرفت.

باز شدن جامعه پس از سقوط رضاشاه و اعتصاب های صنفی

دلیل اصلی این اعتصاب «تبعیض» بود. کارگران ایرانی شرکت نفت، عمدتا در پالایشگاه آبادان، نسبت به تبعیض های که بین آنها و مهندسان انگلیسی و کارگران هندی وجود داشت، دست به اعتصاب زدند. آنها خواهان دریافت حقوق و مزایای برابر با همتایان هندی و انگلیسی شدند و در این میان با حمایت حزب توده ایران، یکی از مهم ترین اعتصاب های کارگری شکل گرفت. 

محمدرضا شاه سوگند پادشاهی می خورد

AP/Copyright ۲۰۱۹ The AP. All rights reserved.

البته این اعتصاب از سوی تهران سرکوب نشد چرا که محمدرضا شاه پهلوی در اولین دوره سلطنت، پیش از کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲، از خشونت کمتری علیه مخالفان استفاده می کرد.

به این ترتیب، مسئولان حکومتی و مدیران پالایشگاه وارد مذاکره با کارگران شدند. یکی از مفاد مذاکرات، طرح ساخت خانه برای کارگران ایرانی و خانواده های آنها بود که در دستور کار قرار گرفت.

اعتصابی که «باعث پیروزی انقلاب» در بهمن ماه سال ۵۷ شد

اما مهم ترین اعتصاب کارگران صنعت نفت ایران که برخی آن را مهم ترین گام در راه پیروزی انقلاب می دانند، اعتصاب کارگران و کارکنان صنعت نفت در آبادان است.  اولین اعتصاب گسترده این کارگران در ۲۲ مهر سال ۱۳۵۷ آغاز شد.

 اعتصابی که با دخالت نیروهای نظامی و امنیتی به خشونت کشیده شد.

 پس از سرکوب گسترده کارگران پالایشگاه آبادان از روز ۲۵ مهرماه، کارکنان اداره مرکزی شرکت نفت مستقر در تهران، نیز به پشتیبانی از کارکنان پالایشگاه دست از کار می کشند. اعتصابیون که بیشتر از سه هزار نفر بودند، خواستار عدم مداخله نظامیان و نیروهای ساواک در اداره پالایشگاه و هم چنین سایر بخش های صنعت نفت شدند. آنها همچنین خواستند تا حقوقشان ۵۰ درصد افزایش پیداکند.

با پیوستن کارگران و کارمندان پالایشگاه تهران به صف اعتصابیون اغلب پالایشگاه های کشور در خطر تعطیل شدن قرارگرفت. همزمان کارگران در جایگاه های سوخت در شهرهای بزرگ اعتصاب کردند.

به این ترتیب در ۲۹ مهرماه بدلیل نبود ذخیره در جایگاه های سوخت بسیاری از مردم در تهران سرگردان سدند.

"کارکنان ثابت صنعت نفت هیچ گاه در چهار دهه گذشته وارد اعتصاب های همکاران پیمانی نشده و با آنها همکاری نکرده اند"خبرگزاری رویترز در آنزمان نوشت که این اولین بار پس از کشف نفت در ایران است که بیش از ۲۰۰ جایگاه سوخت از تحویل دادن بنزین به شهروندان معذورند.

نفت آنلاین

نفت آنلاین

آیت الله خمینی، بنیان گذار جمهوری اسلامی، پس از انقلاب و در دیدار با کارگران و کارکنان شرکت نفت از آنها «بدلیل مقاومت در جریان اعتصاب سال ۱۳۵۷» و «نقش ویژه در پیروزی انقلاب» تشکر کرد. 

در اثر ادامه اعتصاب سراسری کارگران صنعت نفت ایران بسیاری از کارگران در کارخانه های بزرگ آن زمان دست به اعتراض و اعتصاب زدند. همچنین گستره اعتصاب کارکنان صنعت نفت به حدی بود که برای مدتی صادرات نفت ایران به خارج از کشور به حالت تعلیق درآمد.

 یدالله خسروشاهی در کتاب خاطرات خود می نویسد که «اعتصاب و اعتراض کارگران صنعت نفت نه از پاییز بلکه از فروردین سال ۱۳۵۷ آغاز شد.» 

به گفته او حوادث هفده شهریور در میدان ژاله که به برخورد نیروهای نظامی و مخالفان محمدرضا شاه پهلوی انجام شد و بیش از ۸۰ نفر از مخالفان حکومت کشته شدند، تاثیر زیادی در گسترش و همه گیر شدن اعتراضات و اعتصاب های کارگران شرکت نفت داشت. 

یدالله خسروشاهی در خاطرات خود می گوید: «مهرماه کارگران که راهپیمایی کردند و با این شعار «کارمند کارگر پیوندتان مبارک» به رستوران رسیدند، کارمندان از رستوران بیرون آمدند و گل های باغچه ها را کنده و روی سر کارگران ریختند و کارمندان هم رسما به اعتصاب پیوستند. از فردای آن روز، ۲۵ مهر، پالایشگاه تهران به طور کلی تعطیل شد.»

یدالله خسروشاهی، یکی از بنیانگذاران اصلی سندیکای کارگران صنعت نفت در سال ۱۳۴۹ بود.

او در زمره سازماندهان مبارزات کارگران این صنعت در دهه ۵۰ خورشیدی و یکی از مهم ترین رهبران اعتصاب بزرگ صنعت نفت در پاییز سال ۱۳۵۷ شناخته می شود.

با این حال پس از پیروزی انقلاب، بدلیل گرایش های چپ تهدید شد و ایران را ترک کرد. یدالله خسروشاهی در ۱۵ بهمن سال ۱۳۸۸ در شهر لندن درگذشت.