چطور اورشلیم نقطه آغاز درگیری‌های اخیر اسرائیل و فلسطینی‌ها شد؟

هفته‌ها درگیری خشونت‌بار در اورشلیم / بیت المقدس شرقی آتش سنگین‌ترین جنگ سال‌های اخیر میان اسرائیل و فلسطینیان در نوار غزه را شعله ور کرد.

اورشلیم (بیت المقدس)، یا چنانچه فلسطینیان آن را می‌نامند «قدس»، مکانی مقدس برای یهودیان، مسلمانان و مسیحیان به حساب می‌آید. این شهر اکنون محور اصلی خشونت‌هایی است که ده‌ها کشته برجای گذاشته و به دیگر شهرهای اسرائیل نیز سرایت کرده است.

گزارش‌هایی نیز از ورود مردم معترض از اردن و لبنان به داخل سرزمین‌های اشغالی فلسطین در همبستگی با فلسطینیان خبر می‌دهند.

 اما در اورشلیم چه گذشت؟

اعتراض‌های رمضان و شیخ جراح

 از زمان آغاز ماه رمضان، فلسطینی‌ها با حضور شبانه پلیس اسرائیل در شرق اورشلیم مواجه شدند. پلیس با برپایی موانع سعی در متوقف کردن گردهمایی‌های شبانه مسلمانان را در دروازه دمشق شهر قدیم داشت.

فلسطینی‌ها این موانع را به منزله ایجاد محدودیت در آزادی برگزاری اجتماعات خود می‌دیدند. پلیس اما می‌گفت که نظم را برقرارمی‌کند.

از سوی دیگر تنش‌ها بر سر یک پرونده حقوقی قدیمی در محله «شیخ جراح» بالا گرفته بود. تعدادی از خانواده‌های فلسطینی در آستانه تخلیه اجباری خانه‌هایشان بودند تا راه برای شهرک‌نشینان اسرائیلی باز شود.

"پلیس با برپایی موانع سعی در متوقف کردن گردهمایی‌های شبانه مسلمانان را در دروازه دمشق شهر قدیم داشت.فلسطینی‌ها این موانع را به منزله ایجاد محدودیت در آزادی برگزاری اجتماعات خود می‌دیدند"انتظار می‌رود حکم دادگاه به نفع شهرک‌نشینان اسرائیلی باشد.

قرار بود حکم دادگاه روز دوشنبه اعلام شود، اما به تعویق افتاد.

خشونت‌ها خیلی سریع به شهر قدیم کشیده شد. مسجد الاقصی سومین مکان مقدس مسلمانان و همچنین حساس‌ترین مکان در نزاع چند دهه‌ای اسرائیلی-فلسطینی در شهر قدیم اورشلیم واقع شده است. صدها فلسطینی در درگیری با پلیس طی روزهای اخیر در شهر قدیم زخمی شده‌اند.

نیروهای امنیتی اسرائیل در مجموعه مسجد الاقصی- ۱۴ مه ۲۰۲۱ (عکس از خبرگزاری فرانسه)

پیشینه شیخ‌جراح

چندین خانواده‌ یهودی مدعی هستند که در جریان جنگی که به تشکیل اسرائیل در سال ۱۹۴۸ انجامید، زمین‌هایشان را در شیخ جراح از دست داده‌اند. دو دهه بعد و در جریان جنگ سال۱۹۶۷ اسرائیل اورشلیم شرقی را اشغال و بعدها آن را ضمیمه اسرائیل کرد.

بر اساس قانون اسرائیل، یهودیانی که بتوانند سند مالکیت مربوط به پیش از سال ۱۹۴۸ را ثابت کنند، می‌توانند ادعای استرداد اماکن شان را در اورشلیم داشته باشند.

چنین قانون مشابهی در قوانین اسرائیل برای فلسطینی‌هایی که خانه های خود را در غرب اورشلیم از دست داده‌اند وجود ندارد.

خط قرمز

رهبران حماس و دیگر گروه‌های شبه‌نظامی در غزه  بارها به اسرائیل هشدار دادند که جنگ در اورشلیم «خط قرمز» است، و اگر پلیس اسرائیل دست از یورش به مجموعه اقصی برندارد، به پرتاب راکت روی خواهند آورد.

روز دوشنبه همزمان با مراسم راهپیمایی سالگرد اشغال اورشلیم شرقی در جنگ سال ۱۹۶۷، حماس و گروه شبه‌نظامی جهاد اسلامی به اورشلیم و حومه‌‌های اطراف موشک پرتاب کردند. 

اسماعیل هنیه رهبر حماس گفت: «اسرائیل در اورشلیم و الاقصی آتش برافروخت و شعله‌های آن به غزه سرایت کرد، بنابراین او (اسرائیل) مسئول عواقب آن است.»

ظرف چند ساعت هواپیماهای جنگی اسرائیلی مواضع شبه‌نظامیان در غزه را بمباران کردند، و ارتش گفت که نمی‌تواند احتمال کشته شدن غیر نظامیان در این حمله‌ها را رد کند.

جنگ از آن زمان به شدت بالاگرفته است، شبه نظامیان صدها موشک به سوی تل‌آویو شلیک کرده اند و اسرائیل صدها حمله هوایی در غزه انجام داده است.

ویرانه ‌های برجی در نوار غزه پس از حمله هوایی اسرائیل- ۱۲ مه ۲۰۲۱ (عکس از خبرگزاری فرانسه)

در دیگر شهرهای اسرائیل که جمعیت آن مخلوطی از اعراب و یهودیان است خشونت‌هایی صورت گرفته است.

۲۱ درصد جمعیت اسرائیل را اقلیت عرب تشکیل می‌دهند که اینک از ماجرای تخلیه خانواده‌ها در اورشلیم و خشونت‌ها در غزه خشمگین هستند.

منافع حماس، سیاست اسرائیل

تبادل آتش میان اسرائیل و حماس از ‌۲۰۱۴ به این سو هیچگاه تا این اندازه شدید نبوده و جامعه بین‌الملل نگران هستند اوضاع از کنترل خارج شود.

برخی تحلیلگران معتقدند حماس بالاگرفتن درگیری‌ها را به مثابه فرصتی برای به حاشیه راندن محمود عباس، رئیس تشکیلات خودگردان فلسطینی می‌بیند تا خود را به عنوان نگهبان فلسطینیان در اورشلیم به تصویر کشد.

بنابر برآوردهای ارتش اسرائیل، حماس اینک در زرداخانه خود ۷۰۰۰ موشک، ۳۰۰ موشک ضد- تانک  و ۱۰۰ موشک ضد هوایی دارد. 

جهاد اسلامی نیز ۶۰۰۰ موشک دارد.

حماس و جهاد اسلامی این تخمین ارتش اسرائیل را نه تایید و نه رد کرده‌اند.

در حالیکه در داخل اسرائیل برخی تحلیلگران می‌گوید که حماس از این فرصت برای تضعیف موقعیت نتانیاهو استفاده می‌کند، گروهی نیز معتقدند نتانیاهو که اینک سایه دادگاه به اتهام فساد بر سرش سنگینی می‌کند اجازه داده تا تنش‌ها به اورشلیم کشیده و به غزه سرریز کند تا توجه به سوی دیگری معطوف شود.

اورشلیم در قلب نزاع 

سیاست، تاریخ و دین همگی اورشلیم را در مرکز نزاع طولانی مدت اسرائیلی-فلسطینی قرار داده است.

در قلب شهر قدیمی اورشلیم تپه‌ای است که برای یهودیان سراسر جهان مقدس‌ترین مکان است و آن را با نام «کوه معبد» می شناسند و برای مسلمانان با نام «حرم شریف» شناخته شده است.

قدیمی‌ترین عکس از اورشلیم ۱۸۴۴ – عکس از عکاس فرانسوی ژیرالت پرانگنی ۱۸۴۴

این تپه محل معابد قدیمی یهودی  از جمله «هیکل سلیمان» بوده، دو مکان مقدس مسلمانان یعنی «قبة الصخره» و «مسجدالاقصی» نیز اکنون در همین محل قرار دارد.

اورشلیم برای مسیحیان نیز مقدس است زیرا مکانی است که به باور آن‌ها مسیح در آنجا برای پیروانش موعظه می‌کرد، و روزی دوباره به آن بازمی‌گردد، روزی که «رستاخیز» است.

اسرائیل تمام اورشلیم را پایتخت همیشگی و تقسیم‌ناپذیر خود می‌داند، این در حالی است که فلسطینی‌ها شرق اورشلیم را به عنوان پایتخت کشور آینده فلسطینی می‌خواهند.

ضمیمه کردن اورشلیم شرقی توسط اسرائیل از نظر جامعه بین‌الملل به رسمیت شناخته نمی شود.

کوه معبد (حرم شریف)

آخرین خبرها و تلفات

در حالی که سربازان ارتش و تانک‌های اسرائیلی به نوار غزه نزدیک می شوند، اسرائیل روز جمعه نیز به بمباران هوایی نوارغزه و آتش توپخانه‌ای ادامه داد. هنوز جنگ زمینی اسرائیل و فلسطینیان در غزه صورت نگرفته و ارتش اسرائیل نیز در بیانیه‌ای آغاز عملیات زمینی را تکذیب کرده است.

میزان تلفات در غزه به ۱۱۳ نفر رسیده ودستکم ۳۱ کودک در میان قربانیان وجود دارد. حداقل ۶۰۰ نفر نیز در این درگیری‌ها زخمی شده‌اند.

برای اسرائیل که مدعی پرچم‌داری یگانه دموکراسی در سراسر خاورمیانه است کشته شدن غیر نظامیان در غزه و بویژه ده ها کودک فلسطینی توجیه ناپذیر است.

دستکم شش اسرائیلی و یک شهروند هند نیز در دور اخیر خشونت‌ها کشته شده‌اند.

درحالی‌که درگیری هوایی میان حماس و جهاد اسلامی و اسرائیل ادامه دارد، احتمال دارد جبهه دیگری نیز وارد این نزاع شود. دستکم ۳ موشک از جنوب لبنان به اسرائیل شلیک شده است.

https://twitter.com/Mehletex_86/status/۱۳۹۳۱۲۶۴۸۱۳۵۰۶۱۰۹۴۵

At the Allenby bridge/border with Palestine. Jordanians, many if not all are Palestinians, demanding to cross into Palestine, to return.

"پلیس اما می‌گفت که نظم را برقرارمی‌کند.از سوی دیگر تنش‌ها بر سر یک پرونده حقوقی قدیمی در محله «شیخ جراح» بالا گرفته بود"Reports that soldiers opened fire. pic.twitter.com/9VCpBtuh1K

— Sumaya Awad (@sumayaawad) May 14, ۲۰۲۱

بر اساس برخی گزارش‌ها مردم معترض به اسرائیل از مرزهای لبنان و اردن به داخل کرانه باختری رفته اند. توئیت های بالا ورود مردم از مرز دره اردن و عبور از حصارهای کرانه باختری را نشان می‌دهد.

دو توئیت زیر نیز به ورود مردم معترض به فلسطین از مرز لبنان اشاره دارد:

Reports that the border with Lebanon has been breached by protestors

— Ibn Riad – ابن ریاض (@IbnRiad) May 14, ۲۰۲۱

A number of Lebanese people are gathering mear Metula on the borders with Palestine, some of them are crossing the fence. pic.twitter.com/Pj5v2C3lqm

— 🇵🇸 Ali 🇱🇧 (@allushiii_new) May 14, ۲۰۲۱

این گزارش‌ها هنوز تأیید نشده اند.

وضعیت نتانیاهو

با بالاگرفتن تنش میان اسرائیل و فلسطینیان، تلاش‌ها برای تشکیل دولت ائتلافی در اسرائیل دیگر در مرکز توجه‌ نیست. 

تا پیش از شعله‌ور شدن خشونت، به نظر می‌رسید که ممکن است اسرائیل به پایان عصر نخست وزیری ۱۲ ساله بنیامین نتانیاهو رسیده باشد.

 در طول دو سال گذشته، چهار انتخابات در اسرائیل برگزار شده که آخرین آن ماه مارس بود. حدود دو هفته پیش مهلت ۲۸ روزه بنیامین نتانیاهو برای تشکیل کابینه ائتلافی پایان یافت، نتانیاهو نتوانست حمایت کافی احزاب اسرائیلی را برای تشکیل دولت ائتلافی جلب کند و در نتیجه رئیس جمهور اسرائیل این بار «یعیر لپید» رهبر حزب چپ میانه «یش آتید» را مامور تشکیل  دولت ائتلافی کرد.

اگر لپید موفق شود، معنای آن پایان دوره نتانیاهو است که طولانی‌ترین دوران نخست‌وزیری را در تاریخ اسرائیل داشته است.

اما اگر لیپید نیز در مهلت ۲۸ روزه خود، مانند نتانیاهو در تشکیل دولت ناکام بماند اسرائیل شاهد پنجمین انتخابات در عرض دو سال خواهد بود و تا زمان انتخابات نتانیاهو همچنان نخست وزیر دولت انتقالی باقی خواهد ماند.

در همین حال نتانیاهو سعی دارد که شهرت خود به عنوان رهبری قوی را که در مقابل شبه نظامیان فلسطینی انعطاف نشان نمی‌دهد و با «مشتی‌ آهنین» در برابر حماس ایستادگی می‌کند را بار دیگر نشان دهد.

نتانیاهو روز چهارشنبه گفت:«ما با تمام قوای خود برای حفاظت اسرائیل در برابر دشمنان خارجی و شورشیان داخلی کار می‌کنیم»

هرچند کارنامه نتانیاهو به واسطه عملیات نظامی پیشین در غزه در سال های ۲۰۱۲ و ۲۰۱۴ در مجامع اسرائیلی موفق ارزیابی شده اما این‌بار داستان متفاوت است.

خشونت‌ها این بار در شهرهایی که اسرائیلیان و فلسطینی‌ها در کنار هم زندگی می‌کردند و به شهروندان اسرائیلی و عرب کشیده شده است.

یعیرلپید، نتانیاهو را متهم کرد که کنترل اوضاع را از دست داده و کشور را به سوی هرج و مرج می‌برد.

لپید گفت: «شورشی‌های یهودی و عرب علیه اسرائیل اعلام جنگ کرده‌اند، و هیچ پاسخی، هیچ دولتی، پلیسی و رهبری وجود ندارد.»

«ناداف ایول» مقاله نویس پرتیراژترین روزنامه اسرائیل« یدیوت آهرونوت» نوشت: «ما شاهد فروپاشی و زوال هستیم، ما شاهد شکسته شدن قراردادهای اجتماعی مان هستیم.»

لپید می‌گوید که وقایع اخیر نه تنها بهانه‌ای برای بر سر کار نگه داشتن نتانیاهو نیست بلکه کاملا برعکس نشان می‌دهد که او را هر چه زودتر باید کنار گذاشت.

اما چنین کاری آسان نیست.

چالش پیش‌روی لپید گرد هم آوردن نیروهای ناهمگون و ائتلافاتی غیر معمول از احزاب سیاسی اسرائیل است. 

یعیر لپید که پیش از این وزیر دارایی و مجری تلویزیون بوده باید دولتی ائتلافی از میان احزاب متعدد اسرائیل از راست افراطی گرفته تا احزاب چپ و نیز احزاب عرب و اسلامی تشکیل دهد. 

شورای امنیت سازمان ملل قرار است روز یکشنبه آینده بار دیگر تشدید درگیری‌ها در خاورمیانه را مورد بررسی قرار می‌دهد.