پیوستن مراغه به نهضت امام خمینی؛ تاریخی که تا سال‌ها نوشته نشد

به گزارش خبرنگار مهر، انقلابی که روز ۲۲ بهمن ۱۳۵۷ به ثمر رسید، ناشی از یک رویکرد عقلانی در توجه مردم به سرنوشت سیاسی خود بود. ملت مسلمان ایران به زعامت امام خمینی (ره) تصمیم گرفتند تا از پس از قرن‌ها دست از رژیم‌های مرتجعی که مبنا و ساختار سیاسی‌شان جز حکومت موروثی نبود، دست شسته و آرزوی قیام مشروطه در رسیدن به حکومت قانون را تحقق بخشند.

حجم عمده تاریخ‌نگاری انقلاب مربوط به شهر تهران است

نکته مهم این است که در این قیام، عموم مردم از همه شهرها و روستاها شرکت داشتند. شهرهای مختلف ایران در رخدادهای منتهی به انقلاب هرکدام تاریخ مهمی دارند که باید به آن پرداخته شود. متأسفانه حجم عمده تلاش‌ها در تاریخ‌نگاری انقلاب محدود شده به شهر تهران و پس از آن هم مختصری درباره قم و تبریز. حتی تاریخ انقلاب اسلامی در قم و تاریخ شفاهی مبارزان هم منحصر شده به شخصیت‌هایی که به دلیل حضور در بدنه اجرایی حکومت و قبول مسئولیت در نهادها در تهران ساکن شدند.

جریان تاریخ‌نگاری انقلاب از این نظر خلأ مهمی دارد.

"به گزارش خبرنگار مهر، انقلابی که روز ۲۲ بهمن ۱۳۵۷ به ثمر رسید، ناشی از یک رویکرد عقلانی در توجه مردم به سرنوشت سیاسی خود بود"هرچند که در این سال‌ها بعضاً منابعی در این حیطه تاریخی منتشر شده‌، اما هنوز هم هستند بسیاری از زنان و مردان مؤثر که خاطراتشان ضبط و ثبت نشده است. هنوز هم بخش مهمی از تاریخ شهرستان‌ها در کوران مبارزات انقلابی مردم مکتوم مانده است و نیاز به کار دارد. فراموش نکنیم که تاریخ هر شهر مکمل تاریخ هر کشوری است.

شهرستان مراغه یکی از شهرهای پیشتاز در جریان انقلاب اسلامی بود. پرداختن به تاریخ این شهر یکی از حوزه‌های مطالعاتی محلی است که می‌تواند زوایایی تاریک از تاریخ انقلاب را روشن کند. این شهر به علت داشتن وجهه مذهبی بالا و موقعیت خاص جغرافیایی در آذربایجان به سرعت با مفاهیم انقلاب اسلامی آشنا و در سال‌های ۵۶ و ۵۷ با شرکت فعال مردم در راهپیمایی‌ها، به نوبه خود نقش مهم و مؤثری را در پیروزی و تثبیت انقلاب ایفا کرد.

درباره مبارزات انقلابی مردم این شهر و تاریخ‌شان در انقلاب تا سال ۱۳۹۸ هیچ پژوهش درخوری منتشر نشده بود.

آن سال بنیاد تاریخ پژوهی و دانشنامه انقلاب اسلامی کتاب «انقلاب اسلامی در مراغه» نوشته منصور پورموذن و مسعود غلامیه را با شمارگان هزار نسخه، ۲۹۸ صفحه و بهای ۱۵ هزار تومان منتشر کرد. این کتاب مدتی بعد با شمارگان هزار نسخه و بهای ۴۹ هزار تومان به چاپ دوم رسید.

مباحث کتاب «انقلاب اسلامی در مراغه»

«انقلاب اسلامی در مراغه» چهار فصل به ترتیب با این عناوین دارد: «از روی کار آمدن رضاشاه تا شروع

نهضت امام خمینی (ره)»، «از تکوین نهضت تا شروع انقلاب»، «رخدادهای انقلاب» و «پیوست‌ها». مباحث ارائه شده در فصل نخست کتاب از این قرار است: «مراغه در ابتدای دوره پهلوی»، «تاسیس ادارات و مؤسسات آموزشی به شیوه نوین»، «اشغال مراغه در جنگ جهانی دوم» و «از روی کار آمدن محمدرضا پهلوی تا شروع اصلاحات ارضی».

فصل دوم مفصل‌ترین بخش کتاب است و روایت تاریخی دقیقی با ذکر جزئیات از رویدادهای مبارزاتی مردم مراغه از آغاز نهضت انقلابی را به مخاطبان ارائه می‌دهد. بخشی از مباحث ارائه شده در این فصل از این قرار است: «بازتاب درگذشت آیت‌الله بروجردی در مراغه»، «لایحه انجمن‌های ایالتی و ولایتی»، «انقلاب سفید»، «لایجه اصلاحات ارضی»، «مسئول پروژه اصلاحات در مراغه»، «مسافرت ارسنجانی در مراغه»، «علت پیاده روی ارسنجانی در مراغه»، «شاه در مراغه»، «سخنان شاه بین دهقانان»، «چرا مراغه شهر پیشاهنگ اصلاحات شد؟»، «عید نوروز و محرم ۱۳۴۲»، «خاطره‌ای از تبعید امام»، «دعا برای شاه»، «عکس امام در مراغه»، «تلاش برای شکاف در حوزه علمیه»، «اعزام روحانیون به سربازی»، «ابراز همدردی مردم با امام خمینی»، «باشگاه بین‌المللی لاینز در مراغه»، «فراماسونرهای مراغه‌ای»، «افراد ذی‌نفوذ مراغه‌ای در دوران سلطنت محمدرضا پهلوی»، «برخورد با گروه‌های مخالف رژیم»، «فکر مبارزه مسلحانه»، «سازمان‌های چریکی»، «جمعیت‌های دینی مراغه در نهضت ۱۵ خرداد»، «هیئت حسینیه جوانان مراغه»، «انتشارات و کارهای جنبی» و...

همچنین در این فصل درباره جشن‌های ۲۵۰۰ ساله در مراغه، حضور و فعالیت انجمن حجتیه در این شهر، نظام اطلاع رسانی مبارزان انقلابی، چگونگی تهیه و تکثیر اعلامیه‌ها، پخش نوار کاست، رویداد درگذشت آقای هندی (برادر امام)، شرح حال دستگیرشدگان سال ۱۳۵۵ از دیگر مباحث فصل دوم کتاب است.

شهادت آیت‌الله سیدمصطفی خمینی و انعکاس آن در مراغه، وقایع انقلاب در سال ۵۷، چگونگی تصرف شهربانی و ژاندارمری، نقش پادگان امام رضا در تحولات مراغه، نقش زنان مراغه در پیروزی انقلاب اسلامی، نقش فرهنگیان و دانش آموزان در پیروزی انقلاب اسلامی در مراغه، شعارهای مردم، پلاکاردها و پارچه نوشته‌ها، دیوارنوشته‌ها و بازتاب نهضت ۱۵ خرداد در ادب مقاومت مراغه و… نیز از جمله مباحثی است که در فصل سوم کتاب ارائه شده‌اند. روزشمار انقلاب اسلامی در مراغه، اسناد و تصاویر، کتابنامه و… نیز محتوای فصل چهارم کتاب را تشکیل می‌دهد.

چرا مراغه مهم است؟

مراغه یکی از شهرهای تاریخی مهم ایران و یا به عبارتی از کهن‌ترین شهرهای ایران است و در دوران‌های مختلف تاریخی در ایران همیشه شهری مؤثر در تحولات گوناگون بوده است.

"شهرهای مختلف ایران در رخدادهای منتهی به انقلاب هرکدام تاریخ مهمی دارند که باید به آن پرداخته شود"شخصیت‌های برجسته‌ای نیز از این دیار برخاسته‌اند. به دلیل همین تاریخ کهن است که این شهر میراث فرهنگی متعددی دارد. مراغه دومین شهر بزرگ و بزرگترین شهر در جنوب آذربایجان شرقی است. مراغه در نهضت بیداری ایرانیان با داشتن شخصیتی چون زین‌العابدین مراغه‌ای مؤثر بود. در دوران پهلوی اول و دوم نیز سیاستمدارانی چون محمد ساعد مراغه‌ای متعلق به این شهر بودند.

موقعیت استراتژیک مراغه و همچنین قالب بودن تفکر مذهبی در شهر باعث حساسیت رژیم پهلوی روی این شهر بود.

مراکزی چون پادگانی که امروزه به نام پادگان امام رضا (ع) شهرت دارد، نفوذ رژیم وقت در ارتشیان، واکنش نیروهای مذهبی و غیرمذهبی فعال این شهرستان در مقابله با جو نظامی حاکم و دیگری مولفه‌هایی از این دست مراغه را بدل به یکی از پایگاه‌ها و خاستگاه‌های مهم انقلاب در شمال غرب کشور تبدیل کرد. به همین دلیل همزمان با رویدادهای سال ۴۲ مردم مراغه مبارزات جدی و ساختارمند خود علیه رژیم پهلوی را آغاز کردند.

با این وجود اما به دلیل در دسترس نبودن اسناد مربوط به انقلاب در این شهر، تاریخ انقلابی آن نوشته نشده بود. شاید یک دلیل در دسترس نبودن این اسناد آتش سوزی شهربانی مراغه به سال ۱۳۵۷ و نابود شدن اسناد به تبع آن باشد. محققان این کتاب نیز اشاره کرده‌اند که به دلیل کمبود منابع مکتوب، پژوهش خود را پس از جمع‌آوری تاریخ شفاهی این شهرستان و با بهره گرفتن از اسناد موجود در مرکز اسناد انقلاب اسلامی، مرکز بررسی اسناد وزارت اطلاعات، سازمان اسناد ملی ایران و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی به سامان رسانده‌اند.