قابلیت‌های مغفول صنعت فرش/ فرصتی ارزشمند که جدی گرفته نمی‌شود

خبرگزاری مهر-گروه استان‌ها: از فرش دست‌باف می‌توان به‌عنوان یکی از مهم‌ترین تولیدات سنتی در کشورمان نام برد، کالایی که تولید و تجارت آن از سابقه دیرینه و پتانسیل بالایی در کشور برخوردار است.

تاروپود این حرفه، بسیاری از نقاط سرزمینمان را درنوردیده است، به‌طوری‌که افراد زیادی به‌صورت مستقیم و غیرمستقیم به تولید و تجارت فرش مشغول هستند و زنجان به‌عنوان یکی از قطب‌های اصلی فرش دست‌بافت پشمی و ابریشمی به‌حساب می‌آید.

به تعبیر مهدی رنگ‌رونا، رئیس اتحادیه صادرکنندگان فرش زنجان، فرش دست‌باف نمونه بارزی در حوزه تولید و اشتغال در زمان تحریم است؛ چراکه بخش عمده مواد اولیه فرش دست‌باف در داخل کشور تأمین می‌شود و بهترین دانش و مهارت در حوزه طراحی، فرش‌بافی، ریسندگی، رنگرزی، چله‌کشی و دیگر مهارت‌های مرتبط در داخل کشور وجود دارد.

برترین فرش‌های دنیا توسط قالی‌بافان زنجانی بافته می‌شود

وی با تأکید بر اینکه برترین فرش‌های دنیا توسط قالی‌بافان زنجانی بافته می‌شود، می‌گوید: آنچه در حوزه فرش در حال اتفاق است، صادرات فرش‌های بافته‌شده توسط هنرمندان زنجانی به نام قم بوده که متأسفانه دلیل اصلی این موضوع برندسازی نکردن طرح‌های بومی و محلی است.

این فعال اقتصادی با اشاره به ویژگی فرش دست‌باف زنجان، ادامه می‌دهد: ازجمله این ویژگی‌ها می‌توان به استفاده از مواد طبیعی در بافت قالی‌های سنتی و حساسیت‌زا نبودن، افزایش عمر قالی و تغییر رنگ ندادن پس از شست‌وشو اشاره کرد.

وی با بیان اینکه قالی دست‌باف زنجانی از گذشته‌های دور جزو کالاهای صادراتی بوده، به مهم‌ترین طرح‌های فرش دست‌باف ازجمله طرح قلتوق، بیدگینه و شاه‌عباسی اشاره کرد.

وی ادامه می‌دهد: در حال حاضر هیچ‌کدام از این طرح‌ها بافته نمی‌شود، باوجودی که این طرح‌ها در دنیا نظیر ندارد و ازنظر نقش و نگار و ریز بودن با فرش ابریشم برابری می‌کند؛ در گذشته میزان بافت‌شان زیاد بوده ولی روی آوردن بافندگان به طرح‌های جدید و شناخته شدن آن‌ها در بازار باعث فراموشی این طرح‌های اصیل و سنتی زنجان شده است.

رنگ‌رونا بیان کرد: نقشه طرح‌های فرش ما که مورد غفلت واقع‌شده، در بسیاری از کشورها کپی می‌شود که باید بخش‌های خصوصی و دولتی با همکاری در راستای شناساندن و بازاریابی وارد عمل شوند و در کنار آن طرح‌های جدید که برگرفته از آداب، سنن و اقلیم این شهر است را با ذائقه مشتری به شکل هنرمندانه ترکیب کنند.

وی یادآور می‌شود: درحالی‌که ما عادت داریم در حوزه تولید قالی بدون توجه به علایق مشتری، طرح‌هایی که نسل به نسل منتقل‌شده، را ادامه دهیم، اما در کنار این امر باید در حوزه طرح‌های جدید، نوین و مشتری‌پسند حرفی برای گفتن داشته باشیم.

رشته‌های صنایع‌دستی و به خصوص رشته فرش و فرش‌بافی با حداقل سرمایه‌گذاری میزان اشتغال بالایی می‌تواند داشته باشد که با برنامه‌ریزی برای بازاریابی و فروش آن زمینه را به گونه‌ای مهیا کنند

این فعال اقتصادی در پاسخ به این سوال که چه اقداماتی در حوزه اشتغال فرش باید صورت گیرد، عنوان می‌کند: رشته‌های صنایع‌دستی و به‌خصوص رشته فرش و فرش‌بافی با حداقل سرمایه‌گذاری میزان اشتغال بالایی می‌توانند داشته باشد که با برنامه‌ریزی برای بازاریابی و فروش امکان درآمدزایی برای فعالان حوزه صنایع‌دستی فراهم می‌شود.

وی ادامه می‌دهد: از طرفی صنایع‌دستی ارتباط مستقیم با گردشگر داخلی یا خارجی دارد، بنابراین مسئولان با فراهم کردن امکان حضور گردشگران می‌توانند باعث رونق فروش فرش دست‌باف در بازار شوند.

وی به مشکلات صادرات فرش اشاره‌کرده و می‌افزاید: به‌روزرسانی و استفاده از دانش روز می‌تواند رونق صادرات فرش را در پی داشته باشد.

رئیس اتحادیه صادرکنندگان فرش زنجان می‌گوید: مشکل عودت ارزهای صادراتی در مدت‌زمان چهارماهه از وضعیت بازار تبعیت نمی‌کند و این زمان، برای عودت ارز صادراتی کم است و به خاطر اینکه فرش به‌عنوان کالای لوکس به‌حساب می‌آید و همه افراد قادر به خرید آن نیستند، به‌صورت امانی یا مدت‌دار فروخته می‌شود و تاجر باید طی دو تا شش ماه منتظر بماند تا پول خود را دریافت کند، بنابراین بی‌توجهی به این مسائل صادرات فرش را دچار مشکلات فراوانی می‌کند.

این مسئول تصریح می‌کند: مشکل دیگری که با آن روبه‌رو هستیم، بازاریابی سنتی است. امروزه باوجود شبکه‌های اجتماعی به‌راحتی می‌توانیم کالای خود را مشتری‌یابی و عرضه کنیم. استفاده نکردن از این روش‌های جدید و به‌روز نکردن بازاریابی و فروش، از دیگر مشکلات این حوزه به شمار می‌رود.

وی در خصوص بیمه فرش‌بافان عنوان می‌کند: این طرح به‌ظاهر طرح خوبی بود که هم باعث دلگرمی بافندگان می‌شد و هم آینده شغلی فعالان این حرفه را تضمین می‌کرد، درحالی‌که در عمل وضعیت به گونه دیگری پیش رفت. برخی افراد سودجو که در اصل بافنده نبودند نیز بیمه شدند که همین موضوع چالش‌هایی را برای قالی‌بافان واقعی ایجاد کرد.

این فعال اقتصادی در پاسخ به این سوال که چشم‌انداز صادرات فرش زنجان را چگونه ارزیابی می‌کنید، می‌گوید: با توجه به اینکه بافندگان زنجانی با نام سایر استان‌ها می‌بافند، صادراتی از زنجان صورت نمی‌گیرد؛ چراکه محل اصلی سفارش جای دیگر است، بنابراین فرش‌ها در زنجان بافته می‌شود، شست‌وشو، کارهای فنی و بسته‌بندی در محل سفارش صورت می‌گیرد، بنابراین صادرات نیز خارج از استان است و در حال حاضر حمل‌ونقل به‌صورت پارت‌های کوچک و با ناوگان حمل‌ونقل هوایی که عمدتاً استان تهران و اصفهان است، انجام می‌شود.

در حوزه اشتغال فرش می‌توان به فعالیت‌های حوزه پرورش دام، کارخانه پشم‌ریسی، رنگ‌رزی، بافندگان، سازندگان دار قالی، شبکه حمل‌ونقل و مصرف‌کننده اشاره کرد که زنجیره بسیار بزرگی متصل به فرش درزمینهٔ اشتغال را ایجاد می‌کند اما متأسفانه این زنجیره به دلیل مدیریت نشدن صحیح در حال فراموشی بوده و نیازمند یک عزم جدی است تا این صنعت دوباره پا بگیرد.

هیچ‌گونه صادرات فرش دست‌باف از گمرک زنجان نداریم

عبدالرضا کشاورز، معاون فنی و امور گمرکی اداره کل گمرک استان زنجان در خصوص صادرات فرش از گمرک زنجان عنوان می‌کند: در حال حاضر ما هیچ‌گونه صادرات فرش دست‌بافی از گمرک زنجان نداریم.

وی در خصوص علت این مشکلات به نبود کارشناس فرش در گمرک زنجان اشاره‌کرده و می‌افزاید: همه صادرات فرش زنجان از استان‌های دیگر به‌ویژه استان تهران و قم صورت می‌گیرد.

کشاورز، ضعف تبلیغاتی، بررسی نشدن نیازهای بازار را از عوامل مهجوریت فرش زنجان دانسته و اظهار می‌کند: شهرهایی چون اصفهان و تبریز درنتیجه مشارکت و همدلی شهروندان و مسئولان خود چنین جایگاهی را کسب کرده‌اند.

به جای عنوان پایانه صادراتی بهتر است بگوییم نمایشگاه فرش، چون ایجاد پایانه صادراتی پیچیدگی‌های خاص خود را دارد و نیاز به یک کارشناس فرش دارد که ما در این استان نداریم

وی ایجاد یک الگوی مناسب با در نظر داشتن تقاضا و نیاز خریداران فرش را لازمه رونق بازار فرش دانسته و می‌گوید: تغییر سبک مکان زندگی مردم و کوچک بودن فضای خانه‌ها و تفاوت فرهنگ در کشورهای مختلف، نیاز به بررسی در خصوص ذائقه مشتری را می‌طلبد که پرداختن به این حوزه می‌تواند صادرات فرش زنجان را متحول کند.

این مسئول در پاسخ به این سوال که افتتاح پایانه صادراتی فرش تأثیری در رونق صادرات فرش دست‌باف زنجان دارد، یادآور می‌شود: به‌جای عنوان پایانه صادراتی بهتر است بگوییم نمایشگاه فرش، چون ایجاد پایانه صادراتی پیچیدگی‌های خاص خود را دارد و نیاز به یک کارشناس فرش دارد که ما در این استان نداریم.

سمانه بلباسی، مخترع فرش‌های نورتاب با تأکید بر اینکه برترین فرش‌های دست‌باف دنیا توسط قالی‌بافان ایرانی بافته می‌شود، می‌گوید: فرش دست‌باف نماد هنر ایرانی است که در حال حاضر به‌صورت خیلی کم به کار خود ادامه می‌دهد که این هم به خاطر رکود بازار است.

تنوع طرح و نقش در قالی زنجان کم است

وی با بیان اینکه تنوع طرح و نقش در زنجان کم است، تصریح می‌کند: در زنجان طرح‌های ثابتی بافته می‌شود، درحالی‌که دنیا در حال تغییر است و نسل امروز سلیقه خاص خود را دارد و دیگر فرش‌ها با طرح قدیم و رنگ قرمز برای نسل جدید جذابیت ندارد، درحالی‌که ما در شهرهای دیگر تنوع در طرح و رنگ را می‌بینیم و فضای مجازی این امکان را برای همه فراهم کرده تا متناسب با سلیقه خود خریداری کنند.

بلباسی، مشکلات اصلی فرش زنجان را توجه نکردن تولیدکنندگان به سلایق مشتری دانسته و اظهار می‌کند: بیشتر تولیدکنندگان نسل‌های قدیمی هستند که برای مشتریانی که نسل جدید به‌حساب می‌آیند، تولید می‌کنند، درحالی‌که هیچ توجهی به سلیقه مشتری ندارند.

وی می‌گوید: هم‌سو بودن با سلیقه مشتری، نوع نگاه، نحوه حرف زدن با مشتری باید متفاوت با گذشته باشد و مورد دیگر، فرهنگ حاکم بر این شهر است که تغییر آن زمان‌بر است، در این خصوص باید گفت در شهرهای دیگر و در بین روستاییان در انجام کارها هماهنگی و مشارکت را شاهد هستیم که نسبت به پیشرفت یکدیگر ارزش قائل هستند و تلاش می‌کنند همدیگر را رشد دهند، درحالی‌که در زنجان چنین چیزی را نمی‌بینیم و کمک نمی‌کنند تا کارها جلو برود، بنابراین همه این موارد باعث می‌شود در هیچ بعدی پیشرفت نکنیم.

این فعال حوزه فرش خاطرنشان می‌کند: تا زمانی که دیدگاه‌ها تغییر نکند، اتفاقی رخ نمی‌دهد. در زنجان فقط ابریشم‌بافی می‌کنند و دیگر خبری از فرش‌های پشمی با زمینه نارنجی و آبی که مختص برخی از روستاهای زنجان است را نمی‌بینیم، زیرا افرادی هستند که علاقه‌ای به پیشرفت این صنعت ندارند.

وی می‌گوید: وقتی این هنر از سینه‌ای به سینه دیگر انتقال پیدا نکند، این مهارت نیز منسوخ می‌شود.

بلباسی معتقد است که با حاکم شدن نگرش کلان، دانش‌ها و تخصص‌های موجود در هر نقطه از شهرها و روستاها را می‌توان بارور کرد و تا زمانی که مسئولان دست‌به‌کار نشوند، نمی‌توان انتظار داشت در یک روستا حرکتی درزمینهٔ برندسازی قالی که هویت و حاصل تجربه چندین ساله قومی است، رخ دهد.

فرش زنجان با همه مشکلات و چالش‌ها ظرفیت‌های شکوفا نشده بسیاری دارد که پشت دیوار بی‌توجهی پنهان مانده و لازم است با نگاه ویژه برای رفع موانع و مشکلات زمینه بالندگی بیشتر این هنر-صنعت سودآور مهیا شود.