آیا حزب‌الله لبنان یک سازمان 'تروریستی' است؟

حق نشر عکس

Getty Images

آلمان هم روز پنج‌شنبه به جمع کشورهایی پیوست که گروه حزب‌الله لبنان را در فهرست سازمان‌های "تروریستی" قرار داد و فعالیت‌های اعضای این گروه را در این کشور ممنوع کرد؛ تصمیمی که در اروپا پیشتر از سوی کشورهای بریتانیا و هلند گرفته شده و البته در سراسر جهان، سابقه طولانی‌تری دارد.

گروه حزب‌الله لبنان از سال ۱۹۹۷ (۲۳ سال پیش) در فهرست سازمان‌های "تروریستی" دولت آمریکا قرار گرفته و همزمان با فعالیت مستمر دیپلماتهای اسراییلی برای اتخاذ تصمیمی مشابه از سوی کشورهای دیگر، برخی از کشورها از جمله ژاپن، استرالیا و کانادا نیز این گروه را یک سازمان "تروریستی" می‌دانند. همچنین اتحادیه عرب و شورای همکاری خلیج فارس حزب الله لبنان را در فهرست‌های مشابهی قرار داده‌اند.

این در حالی است که گروه حزب‌الله لبنان در حال حاضر به عنوان یک حزب سیاسی مهم در سیاست داخلی این کشور فعال است و اعضایش می‌توانند از طریق انتخابات به عضویت پارلمان لبنان در بیایند، یا با انتخاب نخست‌وزیر، سمتهایی کلیدی مانند وزارت را برعهده بگیرند.

ضمن اینکه بسیاری از کشورهای اروپایی و در راس آنها، نهاد اتحادیه اروپا تنها "شاخه نظامی حزب‌الله لبنان" را به عنوان یک نهاد "تروریستی" به رسمیت می‌شناسند. به همین دلیل اعضای غیرمسلح این گروه می‌توانند در این کشورها فعالیت داشته باشند و حتی با پرچم و نمادهای خود، گردهمایی، راهپیمایی، و سخنرانی برگزار کنند.

"همچنین اتحادیه عرب و شورای همکاری خلیج فارس حزب الله لبنان را در فهرست‌های مشابهی قرار داده‌اند"

• آلمان حزب‌الله لبنان را 'سازمان تروریستی' اعلام کرد
• حزب الله لبنان از 'حمله پهپادی اسرائیل' به نیروهایش در سوریه خبر داد
• سوریه انفجار در انبار مهمات حمص را تائید و حمله اسرائیل را تکذیب کرد

ابهام درباره وضعیت "تروریستی" بودن یا نبودن گروه حزب‌الله به قدری جدی است که حتی دولت جرج بوش، در سال ۲۰۰۱ و بعد از حملات یازدهم سپتامبر، مطمئن نبود که در جریان ساخت گفتمان "جنگ با ترور"، چه جایگاهی باید برای حزب‌الله لبنان در نظر بگیرد.

به همین دلیل در فرمان مهم ۱۳۲۲۴ رئیس‌جمهوری آمریکا درباره مبارزه با تروریسم، نام حزب‌الله لبنان از فهرست گروه‌های "تروریستی" جهانی حذف شد. این در حالی که بود دولت آمریکا در سال ۱۹۹۷، حزب الله را در فهرست گروه‌های "تروریستی" طبقه‌بندی کرده بود.

حذف نام حزب‌الله، اسرائیل و هوادارانش را به شدت خشمگین کرد و بحث‌های داغی در رسانه‌ها درگرفت. در نهایت به رغم اینکه دونالد رامسفلد، وزیر دفاع وقت گفت که هیچ تغییری در فهرست جدید ایجاد نخواهد شد، دولت بوش اندکی بعد، ضمیمه‌ای به فرمان رئیس‌جمهور اضافه کرد و نام حزب‌الله لبنان نیز در فهرست گروه‌های "تروریستی" در چارچوب فعالیت جهانی "جنگ با ترور" قرار گرفت.

اگرچه توصیف "تروریستی" بودن یک سازمان یا "تروریست" بودن یک شخص، با اهداف و انگیزه‌های سیاسی بسیاری درآمیخته، اما هنوز هستند پژوهشگرانی که معتقدند به شکل مبنایی می‌توان بر سر تعریفی پایه‌ای از "تروریسم"، سازمان "تروریستی"، و حملات "تروریستی" توافق کرد.

از "تهدید خشن و وحشت ستیزه‌جویانه برای جلب نظر عموم" تا "حمله خشن با هدف سیاسی به غیرنظامیان" یا "استفاده از زور با هدف ایجاد وحشت سراسری و دامن زدن به ناامنی روانی گروهی بزرگتر از کسانی که هدف حمله قرار گرفته‌اند" از جمله تعاریفی هستند که در لابه‌لای مطالعات امنیتی به عنوان تعاریف پایه‌ای "تروریسم" مطرح می‌شوند.

اما هر قدر هم تفسیر این تعابیر، سیاسی و تحت تاثیر اهدافی فراتر از مبارزه با "تروریسم" باشند، چگونه است که هنوز تکلیف گروه حزب‌الله لبنان روشن نیست و مثلا دو دولت آلمان و فرانسه که در برخوردهای امنیتی از این دست، همسویی سیاسی قابل توجهی دارند، بر سر حزب‌الله رویکرد مشابهی اتخاذ نمی‌کنند؟ بالاخره حزب‌الله لبنان، "تروریستی" هست یا نه؟

حزب‌الله یک گروه 'تروریستی' نیست

گروه حزب‌الله لبنان، یک سازمان شبه‌نظامی مخفی بوده که در دوران اشغال لبنان توسط اسرائیل شکل گرفته و حملاتش به نظامیان اسرائیلی در دهه ۸۰ میلادی، از سوی بسیاری، مشروع توصیف می‌شوند.

این مساله حتی به شکل غیر رسمی در برخورد اسرائیل با حزب‌الله لبنان نیز قابل ردگیری است.

مثلا به رغم اینکه در جریان بررسی تحولات دهه ۸۰، منتقدین اسرائیلی به انفجار مقر نظامیان آمریکایی در بیروت و کشته شدن حدود ۳۰۰ نفر اشاره می‌کنند، اما خبری از حمله انتحاری مشابه به مقر اسرائیلی‌ها در شهر صور نیست.

در این حمله که در سال ۱۹۸۲ رخ داد، دست‌کم ۷۵ نظامی اسرائیلی و ۱۴ زندانی عرب کشته‌ شدند. اهمیت حمله در این است که توسط شخصی به نام احمد قصیر (همان کسی که خیابانی در تهران به یادش نامگذاری شده) انجام شد و برخی آن را نخستین عملیات نظامی حزب‌الله لبنان می‌دانند.

حق نشر عکس

Tasnim

Image caption

احمد قصیر

اما برخلاف رویکرد فعلی اسرائیلی‌ها، آنها حتی در زمان حمله نیز سعی کردند وقوع یک انفجار انتحاری را پنهان کنند و برای هفته‌ها اعلام کردند که انفجار در پی نشت گاز رخ داده. چنین حملاتی از سوی منتقدین اسراییل، مقاومت مشروع ساکنین منطقه‌ اشغال شده توصیف می‌شد؛ به ویژه اینکه اسرائیل در جریان اشغال جنوب لبنان، قطعنامه ۴۲۵ شورای امنیت را نادیده گرفته بود. در این قطعنامه که با حمایت قاطع آمریکا تصویب شده بود از اسرائیل خواسته شده بود تا فورا خاک لبنان را ترک کند.

اما مقاومت مشروع در برابر نیروی اشغالگر خارجی، استدلالی است که از سال ۲۰۰۰ میلادی دیگر برای مسلح نگاه داشتن گروه حزب‌الله موضوعیت ندارد. اسرائیل از جنوب لبنان خارج شده و به رغم حضور نظامی در برخی مناطق مورد مناقشه، در عمل به اشغال لبنان پایان داده است.

در مقابل طرفداران حزب‌الله استدلال می‌کنند که تهدید اسرائیل همچنان جدی است و علاوه بر بیان علنی تهدید اشغال از سوی تل‌آویو، درگیری‌هایی مانند جنگ سال ۲۰۰۶ نشان می‌دهند که خلع سلاح حزب‌الله به نفع کشور نیست.

"ضمن اینکه بسیاری از کشورهای اروپایی و در راس آنها، نهاد اتحادیه اروپا تنها "شاخه نظامی حزب‌الله لبنان" را به عنوان یک نهاد "تروریستی" به رسمیت می‌شناسند"

حسن نصرالله، دبیرکل حزب‌الله نیز پیشتر تاکید کرده که ارتش لبنان، توان نظامی کافی برای مقابله با اسرائیل ندارد و حزب‌الله باید همچنان مسلح باقی بماند تا بتواند در برابر حمله احتمالی اسرائیل، یا حتی اشغال دوباره سراسر یا بخشهایی از کشور مقاومت کند.

حق نشر عکس

Getty Images

ضمن اینکه سابقه جنگ‌های داخلی لبنان، تاریخچه خونبار درگیری‌های قومی و مذهبی این کشور و از همه مهم‌تر، موقعیت دشوار شیعیان لبنانی در بسیاری از این درگیری‌ها، از جمله دلایلی هستند که هواداران حزب‌الله -به ویژه شیعیان این کشور- را راضی می‌کند که این گروه اسلحه‌ در دست داشته باشد.

حزب‌الله لبنان بر زمینه همین جنگ‌ها و شکاف‌های قومیتی از نزدیکی قابل توجهش به حکومت ایران، هیچ خجالتی ندارد. در لبنان، کمک گرفتن از قدرت‌های خارجی برای مبارزه در مسیر منافع قومی و دینی، سابقه‌ای طولانی دارد. مسیحیان مارونی ارتباطات نزدیکی به قدرتهای غربی به ویژه فرانسه داشته‌اند و مسلمانان سنی نیز در مقاطع مختلف از کمک‌های کشورهای گوناگون اعراب سنی بهره برده‌اند.

به بیان دیگر، طرفداران حزب‌الله می‌گویند که شرایط لبنان، شرایطی استثنایی است و حضور یک گروه شبه‌نظامی قدرتمند شبیه به حزب‌الله در ساختار سیاسی و اجتماعی این کشور، در زمینه این وضعیت قابل پذیرش است.

اما همه این استدلال‌ها، دولت‌های غربی را قانع نمی‌کند. آنها - حتی فرانسه یا ایتالیا - معتقدند که مسلح باقی ماندن گروه حزب‌الله تحت هر شرایطی، اقدام قابل پذیرشی نیست و حاکمیت قانون، ثبات و مشروعیت حکومتی مدنی را در لبنان زیر سئوال می‌برد.

به همین دلیل نیز بسیاری از این دولت‌ها برای تحت فشار گذاشتن حزب‌الله، "شاخه نظامی" این گروه را در فهرست سازمان‌های "تروریستی" قرار داده‌اند. اما سیاستمداران حزب‌الله لبنان را که در ساختار قدرت حضور مدنی دارند، به عنوان بخشی از بدنه نخبگان سیاسی این کشور به رسمیت می‌شناسند و با آنها مراوده دارند.

حزب‌الله لبنان یک سازمان 'تروریستی' است

گروه حزب‌الله لبنان، یک سازمان شبه‌نظامی مخفی بوده که در دوران اشغال لبنان توسط اسرائیل شکل گرفته، اما در جریان مبارزه با اشغال اسرائیل و برای رسیدن به اهداف سیاسی به اقداماتی دست زده که حتی بر اساس پایه‌ای‌ترین تعاریف از "تروریسم" نیز در دسته فعالیت‌های "تروریستی" جای می‌گیرند.

یکی از معروف‌ترین این اقدامات، هواپیماربایی در سال ۱۹۸۵ است. در آن ماجرا، پرواز TWA ۸۴۷ قاهره به سن‌دیه‌گو در آتن توقف کرد و اندکی پس از پرواز مجدد به سوی رم (برای توقف دوم) توسط لبنانی‌های منسوب به حزب‌الله لبنان ربوده شد. (یکی از حاشیه‌های منحصر به فرد این هواپیماربایی، حضور دمیس روسس خوانند محبوب پاپ در پرواز بود).

• دمیس روسس، هواپیماربایی و حزب‌الله

آگوستوس نورتون، از کارشناسان به نام روابط بین‌الملل که کتابی در معرفی حزب‌الله لبنان نوشته معتقد است که شخص عماد مغنیه، چهره سرشناس این گروه در این هواپیماربایی دست داشته. هواپیماربایان خواستار آزادی تعدادی از زندانیان حزب‌الله لبنان و حزب الدعوه عراق بودند.

"به همین دلیل اعضای غیرمسلح این گروه می‌توانند در این کشورها فعالیت داشته باشند و حتی با پرچم و نمادهای خود، گردهمایی، راهپیمایی، و سخنرانی برگزار کنند"

به نوشته آقای نورتون، نیروهای عماد مغنیه، یکی از سرنشینان را که از نظامیان آمریکایی بود شکنجه کردند و به قتل رساندند.

حق نشر عکس

Getty Images

Image caption

پرواز TWA ۸۴۷ در سال ۱۹۸۵ توسط لبنانی‌های منسوب به حزب‌الله لبنان ربوده شد

اما ماجرای پرواز TWA ۸۴۷ تنها اتهامی نیست که متوجه گروه حزب‌الله لبنان است. واقعیت این است که این گروه به یک رشته بسیار بلند از اقداماتی متهم است که در آنها غیرنظامیانی (مانند خبرنگاران) در جریان آدم‌ربایی ضربه دیده‌اند، یا افراد مسلح بسیاری اعم از کودکان، در جریان بمب‌گذاری‌ها کشته شده‌اند. (به عنوان مثال در جریان بمب‌گذاری معروف مرکز نظامیان آمریکایی در بیروت، علاوه بر ۲۴۱ نظامی آمریکایی و ۵۸ نظامی آمریکایی، شش غیرنظامی شامل همسر و چهار کودک سرایدار لبنانی ساختمان فرانسوی‌ها هم کشته شدند.)

حتی در مواردی مانند ترور مخالفان غیرمسلح جمهوری اسلامی ایران در کشورهای اروپایی، نام متهمان و مجرمان لبنانی دیده می‌شود که به گفته مخالفان حزب‌الله، عموما اعضای همین گروه بوده‌اند.

این گروه همچنین بارها متهم شده که در سری گروگانگیری‌های زنجیره‌ای اواخر دهه ۸۰ میلادی، نقشی محوری بازی کرده و بارها شهروندان کشورهای غربی را به گروگان گرفته است.

در میان این شهروندان، برخی از پرونده‌ها که به مرگ گروگانگیران منجر شد، بیش از دیگران به عنوان سندهای "تروریست" بودن حزب‌الله مطرح می‌شود. یکی از موارد معروف، ویلیام هیگینز است که اگرچه از نظامیان آمریکایی بود، اما در جریان ماموریتی غیرنظامی برای سازمان ملل در سال ۱۹۸۸ در لبنان ربوده و بعد از شکنجه کشته شد. مخالفان حزب‌الله لبنان می‌گویند، این آدم‌ربایی و قتل نیز توسط این گروه انجام شده.

یکی دیگر از موارد معروف که در نگاه ناظران بسیاری یک حادثه "تروریستی" توصیف می‌شود، بمب‌گذاری مرکز یهودیان آمیا در آرژانتین است.

در جریان این بمب‌گذاری، پای بسیاری از عالی‌ترین مقام‌های حکومت ایران به پرونده باز شده و نامشان به عنوان متهم مطرح است.

حق نشر عکس

Getty Images

Image caption

بمب‌گذاری مرکز یهودیان آمیا در آرژانتین ۱۹۹۴

اما عامل اصلی اجرای این بمب‌گذاری، مردی است به نام ابراهیم حسین برو که از اعضای گروه حزب‌الله لبنان بوده و این حمله را که در جریان آن بیش از ۸۰ یهودی غیرنظامی کشته شدند، دو سال بعد از ترور عباس الموسوی، دبیرکل وقت حزب‌الله لبنان توسط اسرائیل انجام داد.

• آرژانتین حزب‌الله لبنان را یک 'گروه تروریستی' اعلام کرد
• سفیر سابق اسرائیل: اکثر افراد مرتبط با انفجار در مراکز یهودیان آرژانتین را کشته‌ایم

علاوه بر این حملات که در آنها غیرنظامیان بسیاری کشته شدند، گروه حزب‌الله بعد از سال ۲۰۰۰ میلادی و پایان اشغال نیز، برخلاف بسیاری از الزامات قانونی سلاح خود را نگاه داشته است. علاوه بر قطعنامه‌های شورای امنیت سازمان ملل که در چندین مورد - به ویژه بعد از ترور رفیق حریری - خواستار خلع سلاح گروه حزب‌الله شد، گروه‌های سیاسی داخلی نیز در لبنان خواسته‌های مشابهی را مطرح کرده‌اند.

ارتش لبنان توان رویارویی نظامی با شبه‌نظامیان حزب‌الله را ندارد، اما در عین حال دبیرکل مخفی شده حزب‌الله نیز به راه‌حلی برای اجرای حاکمیت قانون و توانبخشی ارتش از راه ادغام گروهش با یک سازمان نظامی و رسمی، تن نمی‌دهد.

در نهایت، استدلال برخی کشورهایی اروپایی و نهاد اتحادیه اروپا در سال‌های اخیر مبنی بر "تروریستی" بودن "شاخه نظامی" این گروه نیز از سوی بسیاری زیر سئوال رفته است، چرا که اصولا چنین شاخه‌ای به شکل رسمی وجود ندارد. دولت بریتانیا و اخیرا دولت آلمان از جمله دولت‌هایی هستند که با همین استدلال، سراسر گروه حزب‌الله لبنان را به فهرست سازمان‌های "تروریستی" خود افزودند.

به طور مشخص دولت بریتانیا اعلام کرد که اصولا دیگر راهی برای شناسایی شاخه نظامی حزب‌الله در کنار شاخه غیرنظامی وجود ندارد به همین دلیل، سیاستش را در قبال این گروه تغییر می‌دهد.

مخالفان حزب‌الله لبنان می‌گویند اگر چه این گروه در ساختار سیاسی لبنان حضور غیرنظامی و رسمی دارد، یا با شعارها و سیاست‌های پوپولیستی موفق شده باقی گروه‌های شیعه لبنان (مانند جنبش امل) را به حاشیه براند و از آرای جمعیت شیعه بهره ببرد، اما واقعیت سیاسی لبنان، تغییری در ماهیت گروه حزب‌الله ایجاد نمی‌کند و در واقع، لبنانی‌ها (به ویژه نخبگان سیاسی) چاره‌ای جز کنار آمدن با واقعیت قدرت گروه "تروریستی" حزب‌الله لبنان ندارند.