آیت‌الله لاری آغازگر عملی حکومت اسلامی در ایران بود

خبرگزاری مهر-گروه دین و آئین-عصمت علی آبادی: امروز سالگرد رحلت آیت الله سید عبدالحسین لاری، چهره درخشان روحانیت شیعه در سده اخیر است. آیت الله لاری یکی از بزرگترین و کم‌نظیرترین فقهای دوران معاصر و از پیشتازان مبارزه روحانیت با استکبار و استعمار است. اولین نمونه کوچک حکومت اسلامی در تاریخ معاصر به رهبری ایشان محقق شده است اما متأسفانه درباره آن کمتر صحبت شده است.

حضرت آیت الله خامنه‌ای در خصوص ایشان می‌گویند: «مرحوم آیت‌الله آقا سید عبدالحسین لاری در میان علمای معاصر خود، از امتیازات ویژه‌ای برخوردار بوده است و به گمان زیاد، همین ویژگی‌ها موجب آن شده است که میرزای بزرگ مجدد شیرازی او را از سامرا و از حلقه‌ی گرم تعلیم و تعلم آن حوزه‌ی بزرگ، و از میان شاگردان خود برگزیده، به منطقه‌ی فارس و بوشهر، که خود از وضعیت حساس آن به خوبی مطلع بوده است، گسیل دارد. آن روز منطقه‌ی فارس و بوشهر، اسیر سلطه‌ی جبار نظامیان انگلیسی بود. و این قطعه‌ی خونین از میهن و ملت ما، از اشغال خشن و ظالمانه‌ی نظامیان و سیاستمداران انگلیسی، در رنج و مصیبت می‌زیست، مرحوم سید عبدالحسین لاری پرچم جهاد و مبارزه‌ی با اشغالگران را برافراشت؛ و اولین نمونه‌ی کوچک، ولی پرمعنا از حکومت اسلامی را، در این خطه تشکیل داد.

"خبرگزاری مهر-گروه دین و آئین-عصمت علی آبادی: امروز سالگرد رحلت آیت الله سید عبدالحسین لاری، چهره درخشان روحانیت شیعه در سده اخیر است"بدیهی‌ست که عِده و عُده‌ی اشغالگران انگلیسی و رجال سیاسی و درباری دست‌نشانده‌ی آنان، توانستند بر مجموعه‌ی کوچک و مؤمن، ولی تهیدست پیرامون سید بزرگوار فائق آیند و آن بزرگوار و خانواده‌اش را به محنتی سخت دچار کنند؛ ولی ندای حق‌طلبانه و ظلم‌ستیز آن عالم دینی راستین را نتوانستند خاموش سازند.»

برای شناخت هرچه بیشتر شخصیت و جایگاه والای این فقیه عظیم الشان با وحید کارگر جهرمی پژوهشگر تاریخ معاصر و نویسنده کتاب آیت الله سید عبدالحسین لاری به گفتگو پرداختیم که در ادامه می‌خوانید:

*آیت الله لاری متولد نجف اشرف هستند، چه شد که ایشان در جریان مشروطیت ایران به فعالیت گسترده پرداختند؟

آیت‌الله سیدعبدالحسین لاری، فرزند سید عبدالله دزفولی در ۱۸ اسفند ۱۲۲۶ شمسی در نجف اشرف به دنیا آمد. خانواده ایشان از روحانیون اهل دزفول بودند که قرن‌ها پیش به عراق مهاجرت کرده بودند. آیت‌الله لاری در سن بیست و دو سالگی به درجه اجتهاد رسید و در جوانی به عنوان یکی از مدرسین حوزه علمیه نجف مطرح شد. از جمله استادان معروف او می‌توان به آیت الله سید محمدحسن حسینی شیرازی معروف به میرزای شیرازی اشاره کرد که در جریان جنبش تنباکو در زمان ناصرالدین شاه قاجار فتوای تحریم تنباکو را صادر کرد. آیت‌الله سیدعبدالحسین لاری پس از رسیدن به مقام اجتهاد، به دعوت گروهی از بزرگان لار، در سال ۱۲۷۰ شمسی به یکی از شهرهای جنوبی استان فارس کنونی، برای رسیدگی به امور دینی و مذهبی مردم و جلوگیری از ظلم و ستم حاکمان محلی عزیمت کرد و به علت طول اقامت در آنجا، منسوب به آن شهرستان گردید.

سید از زمان ورود خود به ایران تا شروع نهضت مشروطه، اقدامات و فعالیت‌های زیادی در جهت احیای احکام اسلامی و ارتقای سطح آگاهی سیاسی و اجتماعی مردم جنوب انجام داد.

یکی از مهمترین اقدامات او در این راستا تأسیس مدارس علوم دینی و حوزه‌ی علمیه و جذب شاگرد از نواحی مختلف جنوب ایران بود. این اقدام سید باعث افزایش قدرت او حتی فراتر از شهر لار شد و حوزه اقتدار او حتی به مناطقی مانند شیراز، بوشهر، بندرعباس، جهرم داراب و سیرجان نیز رسید.

آیت‌الله سید عبدالحسین لاری از مخالفان سرسخت جدایی دین از سیاست بود و در کنار پرداختن به امور دینی و مذهبی مردم همواره درصدد جلوگیری از ظلم و ستم حاکمان به آنان بود، در همین راستا به دفاع از انقلاب مشروطه پرداخت و با مخالفان آن در فارس به نبرد برخاست

او از هواداران انقلاب مشروطیت بود و از جمله اقدامات او بعد از پیروزی انقلاب مشروطیت می‌توان به تشکیل انجمن اسلامی و نبرد با مخالفان انقلاب مشروطیت در فارس مانند محمدرضا قوام‌الملک (قوام‌الملک سوم) اشاره کرد. نبرد و درگیری بین آنها سرانجام منجر به کشته شدن قوام‌الملک سوم و البته تعدادی از مشروطه خواهان و هواداران سید لاری مانند آیت الله شیخ محمدباقر اصطهباناتی شد.

* اقدامات و مبارزات آیت الله لاری از استبداد صغیر به چه شکلی دنبال می‌شد؟

با به توپ بستن مجلس توسط محمدعلی شاه، بار دیگر ایالت فارس مانند دیگر مناطق کشور دچار آشوب و ناامنی شد. آیت‌الله لاری این اقدام محمدعلی‌شاه را به شدت محکوم کرد و حتی از مردم خواست تا از پرداخت مالیات به حکومت خودداری کنند. ظل‌السلطان از حکومت فارس عزل شد و پسران قوام الملک که در تهران بودند، دوباره به شیراز آمدند و قدرت را در دست گرفتند.

شرایط برای سید لاری و هوادارانش بعد از کشتار مشروطه خواهان در تهران بسیار سخت شد.

"آیت الله لاری یکی از بزرگترین و کم‌نظیرترین فقهای دوران معاصر و از پیشتازان مبارزه روحانیت با استکبار و استعمار است"او با آمدن قوام الملک مجبور به بازگشت به لار شد. اما فرزندان قوام‌الملک که سید لاری را در قتل پدر سهیم می‌دانستند، تلاش کردند تا سید لاری را برای همیشه از صحنه سیاسی فارس حذف کنند. بنابراین با نیروی زیادی و با حمایت محمدعلی شاه قاجار به لار حمله کردند. در مقابل هواداران لاری از شهرهای مختلف جنوب کشور به کمک او آمدند. نبرد بین آنها دو ماه طول کشید و سرانجام با پیروزی مشروطه‌خواهان پایان یافت.

شهر لار در این زمان در نتیجه اقدامات آیت الله لاری به همراه شهرهای تبریز، رشت و اصفهان به عنوان مراکز مهم مشروطه‌خواهان به منظور مبارزه با استبداد محمدعلی شاه قاجار مطرح شده بود.

با اینکه شهر لار در حمله دوباره مستبدین اشغال شد؛ اما تهران مدتی بعد به تصرف مشروطه خواهان در آمد. آیت الله لاری در جریان جنگ جهانی اول حکم جهاد علیه انگلیس صادر کرد و از مردم خواست با اشغال ایران توسط آنها به مخالفت بپردازند. در این زمان مناسبات حکومت مرکزی با آیت الله لاری نیز حسنه نبود و در نتیجه انگلیسی‌ها با کمک حکومت مرکزی به لار حمله کردند و سید لاری به سختی و به شکل معجزه آسایی توانست از لار فرار کند. او ابتدا به فیروزآباد و سپس به شهر جهرم رفت و مورد حمایت مردم این شهر قرار گرفت. آیت الله لاری به مدت پنج سال در جهرم اقامت کرد و سرانجام در تاریخ ۱۵ اردیبهشت ۱۳۰۳ شمسی مصادف با ٤ شوال ۱۳۴۲ قمری درگذشت.

"آیت‌الله لاری در سن بیست و دو سالگی به درجه اجتهاد رسید و در جوانی به عنوان یکی از مدرسین حوزه علمیه نجف مطرح شد"امروزه مقبره او در جهرم به نام مقبره آقا معروف است و زیارتگاه اهالی مردم این شهر است.

*از نگاه آیت الله لاری، جایگاه سیاست در اسلام کجاست؟ آثار سیاسی ایشان در چه حوزه‌هایی است؟

آیت‌الله لاری مهمترین هدف پیامبران، امامان و حاکمان اسلامی را رهبری و اداره جامعه بر اساس وحی الهی که همان هدایت انسان‌ها به سوی خداوند است، می‌داند. بنابراین سیاست از نگاه او اداره جامعه و هدایت مردم به سوی خداوند است.

از جمله آثار سیاسی آیت الله لاری می‌توان به رساله «آیات‌الظالمین» (نصایح و فضایح)، رساله قانون مشروطه مشروعه، رساله قانون در اتحاد ملت و دولت، رساله فقهی، سیاسی موسوم به احکام قانون اداره بلدیه، رساله سوال و جواب فقهی و بیانیه دفاعیه جهاد با اجانب در جنگ جهانی اول اشاره کرد. آیت الله لاری در اکثر آثار خود بر لزوم مبارزه با استبداد و ظلم تأکید کرده است. سید به خصوص با انتشار رساله‌های «آیات‌الظالمین» و «احکام قانون اداره بلدیه» همکاری مسلمانان با حکومت‌های استبدادی را نامشروع دانست. در این میان، برخورد آیت‌الله لاری با مستبدین در جریان انقلاب مشروطیت بسیار برجسته و تعیین کننده بود.

البته او تنها به موضع‌گیری علمی درباره مشروطیت نپرداخت؛ بلکه مردم را به مقابله نظامی در جهت مقابله با استبداد داخلی و سلطه خارجی تشویق کرد. مبارزات او با مستبدین در جریان انقلاب مشروطیت نیز این موضوع را اثبات می‌کند.

*از دیدگاه سید لاری، حکومت چند نوع است و منشأ و اهداف آن چیست؟

آیت‌الله سید عبدالحسین لاری در رساله «قانون در اتحاد ملت و دولت»، حکومت را به دو دسته استبدادی و مشروطه مشروعه تقسیم می‌کند. او مستبدین را در زمره مفسدین فی‌الارض و محاربین با مسلمین قرار داده و با استناد به آیه‌های قرآن معتقد است مستبدین با خدا و رسول او به ستیز برخاسته‌اند.

او تنها به موضع‌گیری علمی درباره مشروطیت نپرداخت؛ بلکه مردم را به مقابله نظامی در جهت مقابله با استبداد داخلی و سلطه خارجی تشویق کرد. مبارزات او با مستبدین در جریان انقلاب مشروطیت نیز این موضوع را اثبات می‌کند

او حتی در رساله احکام قانون اداره بلدیه حکم قتل مستبدین را صادر کرده است و در رساله آیات الظالمین، از همه خواسته تا حکومت‌های استبدادی را تحریم کنند و هر گونه همکاری مؤمنان با این حکومت‌ها را نامشروع دانسته است. او به همین علت با حکومت پادشاهان مخالف بود و از مردم خواست تا به دنبال جایگزین کردن آن با حکومت اسلامی باشند.

"از جمله استادان معروف او می‌توان به آیت الله سید محمدحسن حسینی شیرازی معروف به میرزای شیرازی اشاره کرد که در جریان جنبش تنباکو در زمان ناصرالدین شاه قاجار فتوای تحریم تنباکو را صادر کرد"به همین علت بود که تبدیل سلطنت قاجاریه به دولت حقه اسلامیه را واجب دانست.

آیت‌الله لاری در جریان انقلاب مشروطیت از برقراری حکومت مشروطه مشروعه دفاع می‌کرد. از نگاه او این حکومت می‌بایست بر قوانین شرع اسلام منطبق باشد. او تفاوت حکومت مشروطه مشروعه با حکومت استبدادی را مانند تفاوت اسلام و کفر، حلال و حرام، حق و باطل و بهشت و جهنم می‌دانست. حفظ نظام سیاسی اسلام، از بین بردن ظلم و ستم در حکومت اسلامی و برقراری عدالت در جامعه اسلامی از مهمترین اهداف حکومت مشروطه مشروعه از نگاه آیت الله لاری بود.

*از نظر لاری مجلس چه ویژگی‌ها و اهدافی باید داشته باشد؟

آیت‌الله لاری با اینکه تشکیل مجلس به منظور حفظ و حراست از حقوق مردم را واجب کفایی می‌دانست، اما مخالف قانون اتخاذ شده از غربیان بود. او در رساله قانون مشروطه مشروعه تأکید کرد که قانون مجلس باید منطبق بر شریعت اسلامی باشد.

جلوگیری از وضع قانون غیر اسلامی و گسترش عدالت در جامعه از مهمترین اهداف آیت الله لاری از تشکیل مجلس شورای ملی بود.

او به همین علت، با تأسیس نخستین مجلس شورای ملی در پیامی تشکیل مجلس را تبریک گفت و حمایت خود از تشکیل مجلسی که مبتنی بر قوانین اسلام باشد را اعلام کرد.

لاری حتی اعتقاد داشت که ریاست مجلس باید بر عهده فقیه عادل جامع‌الشرایط باشد تا از این طریق از نفوذ جریان‌های انحرافی در مجلس جلوگیری شود.

*دیدگاه لاری درباره ولایت مطلقه فقیه و قلمرو اختیارات آن چگونه است؟

آیت الله سید عبدالحسین لاری از نخستین کسانی بود که اصل ولایت مطلقه فقیه را در رساله «ولایت الفقیه» ارائه کرده است. از دیدگاه لاری، اجرای قوانین اسلامی در هیچ زمانی تعطیل بردار نیست. به همین علت او فقیه جامع‌الشرایط را نماینده قانونی امام عصر (عج) می‌داند که می‌بایست زندگی مسلمانان را در عصر غیبت و بر اساس موازین قرآن و سنت‏ نبوی و احادیث اهل بیت (ع) اداره کند. به همین علت معتقد است بر مردم نیز واجب است که از او پیروی کنند.

از مهمترین اختیارات و مناصب ولی فقیه از دیدگاه سید لاری می‌توان به: تشکیل حکومت اسلامی، دخالت در امور حسبیه، إفتاء (فتوا دادن)، اقامه حدود، قضاوت، اقامه نماز جمعه، امر به معروف و نهی از منکر، مالکیت بیت‌المال و اموال عمومی و دولتی، اختیار مطلق در چگونگی مصرف بیت‌المال مسلمین، مبارزه با استعمار خارجی، امر به جهاد اسلامی علیه استعمارگران و حتی باز پس‌گیری سرزمین‌های اسلامی تصرف شده اشاره کرد.

*نظرات سیاسی آیت الله لاری با علمای معاصر چه تفاوت‌هایی داشت؟

تفاوت‌های اساسی بین مشروطه مورد نظر آیت‌الله لاری با علمای طرفدار مشروطه وجود داشت. مشروطه مورد نظر سید کاملاً جنبه دینی و غیر عرفی داشت؛ اما اکثر علمای مشروطه‌خواه، به عرفی بودن مشروطه اعتقاد داشتند و معتقد بودند مشروطه دخالتی در امور شرع نخواهد کرد.

"یکی از مهمترین اقدامات او در این راستا تأسیس مدارس علوم دینی و حوزه‌ی علمیه و جذب شاگرد از نواحی مختلف جنوب ایران بود"این در حالی بود که در اندیشه سیاسی آیت‌الله لاری، قانون‌گذاری در حوزه عرف جایی نداشت و تأکید می‌کرد قانون مجلس می‌بایست قانون اسلامی و شرعی باشد. در واقع او قائل به حاکمیت مطلقه فقیه بود که در آن احکام شریعت اسلام جاری و ساری شود.

*از نظر سید لاری رابطه سیاست و دین چگونه است؟

آیت الله لاری از مخالفان سرسخت جدایی دین از سیاست بود. او جدایی دین از سیاست را از شعارهای استعمارگران می‌دانست و معتقد بود فقیه جامع‌الشرایط دارای ولایت در امور سیاسی است. لاری به همین علت همان طور که گفته شد اختیارات و مناصب زیادی برای فقیه در دوران غیبت قائل بود.

*راز علاقه خاص رهبر معظم انقلاب اسلامی نسبت به آیت الله لاری چیست؟

آیت الله سیدعبدالحسین لاری و فرزندانش نقش مهمی در تربیت اسلامی و انقلابی مردم جنوب ایران و به خصوص مناطقی مثل جهرم و لار داشتند. همچنین او از کسانی است که به شکل نظری و البته عملی به مبارزه با مستبدان داخلی و استعمارگران خارجی پرداخته است.

او حتی معتقد بود که حاکم اسلامی باید برای خودکفایی داخلی به منظور رها شدن از وابستگی به بیگانگان تلاش کند. به همین علت در رساله سوال و جواب جنس خارجی، مصرف خوراکی‌ها و اجناس خارجی را به منظور جلوگیری از خارج شدن سرمایه و فراهم شدن استقلال اقتصادی و خودکفایی کشورهای اسلامی تحریم کرد. او معتقد بود که کشوری که از لحاظ اقتصادی به بیگانگان وابسته شود حتی از نظر سیاسی نیز به آنها وابسته می‌شود. آیت‌الله لاری حتی اولین شخصی به شمار می‌آید که قبل از پیروزی انقلاب اسلامی ایران، حکومت ولایت فقیه را به شکل عملی در لارستان به اجرا گذاشت و به عنوان آغازگر عملی حکومت ولایت‌فقیه در ایران مشهور است. به نظر بنده مجموعه مطالب ذکر شده در علاقه رهبری به آیت الله لاری نقش داشته است.