جنجال یک نویسنده دست‌راستی در سرزمین انقلاب‌های چپی

«لیبرالیسم تنها ایدئولوژی ماندگار است.»

ماریو بارگاس یوسا، نویسنده بزرگ اسپانیایی-پرویی که در سال ۲۰۱۰ برنده جایزه نوبل ادبیات شد، تردیدی در بیان صریح عقاید سیاسی خود ندارد و حتی نگران آن نیست که شهرت و محبوبیتش با حمایت از این یا آن نامزد انتخابات در کشورهای مختلف به ویژه آمریکای لاتین خدشه‌دار شود.

چند ماه پس از حمایت بدون نتیجه این نویسنده اهل پرو از کیکو فوجیموری، دختر آلبرتو فوجیموری رئیس جمهوری پیشین این کشور، که از سوی رسانه‌ها به عنوان «نامزد راست پوپولیست» انتخابات پرو توصیف شده بود، یوسا اکنون در کنار خوزه آنتونیو کاست، نامزد راست‌ افراطی انتخابات شیلی قرار گرفته است.

کاست ۵۵ ساله که فردی مذهبی و پدر ۹ فرزند است، از «میراث اقتصادی» نئو لیبرال آگوستو پینوشه، دیکتاتور سابق شیلی، ستایش کرده است. همچنین اظهارات صریح او درباره ممانعت از ورود مهاجران غیرقانونی به کشور موجب شده که او را با سیاستمدارانی چون ژائیر بولسونارو، رئیس جمهوری برزیل مقایسه کنند.

یوسا در مراسم گشایش موزه حافظه و حقوق بشر در شیلی در ژانویه ۲۰۱۰

در دور اول انتخابات ریاست جمهوری شیلی که روز ۲۱ نوامبر برگزار شد، خوزه آنتونیو کاست در صدر قرار گرفت و به همراه گابریل بوریک، نامزد چپ رادیکال توانستند بیشترین آرا را به خود اختصاص دهند و به دور دوم این انتخابات راه یابند که قرار است روز ۱۹ دسامبر، برابر با ۲۸ آذر، برگزار شود.

بوریک ۳۵ ساله که رهبر اعتراضات دانشجویی در سال ۲۰۱۱ بود خواستار بهبود نظام آموزشی، تغییر نظام اقتصادی شیلی و حفاظت‌ بیشتر از محیط زیست و حقوق بومیان شده است.

انتخابات این دوره ریاست جمهوری شیلی دو سال پس از اعتراضات گسترده و گاه خشونت‌آمیز در این کشور برگزار می‌شود و به دلیل راهیابی دو نامزد افراطی و رادیکال، فضای انتخاباتی در این کشور شدیدا دوقطبی شده است.

به نظر می‌رسد در حالی که شیلی با قیمت‌های سرسام‌آور و هزینه‌های گزاف زندگی مواجه است، کاست مانند دیگر پوپولیست‌های دست راستی بتواند نظر رای‌دهندگان را به دست آورد، هرچند که اصلاحات اجتماعی که بوریک وعده داده نیز جذاب است.

گفت‌وگوی ویدئویی یوسا و کاست

در این شرایط، حمایت سیاسی ماریو بارگاس یوسا از کاست که در جریان یک گفت‌وگوی ویدئویی میان این دو صورت گرفت، جنجال‌هایی را هم در آمریکای لاتین و هم در دیگر نقاط جهان ایجاد کرده است.

این نامزد انتخابات شیلی این ویدئو را در حساب رسمی توئیتر خود منتشر کرد و محتوای آن را رسانه‌های شیلیایی بازتاب دادند.

به گزارش روزنامه لاترسرا چاپ شیلی، یوسا در این گفت‌وگو تأکید کرد: «آنچه امروز در شیلی اتفاق می‌افتد برای کل آمریکای لاتین کاملاً حیاتی است. چشمان مردم در این قاره به سوی شیلی است و هیچ جایگزین دیگری [جز کاست] برای پیروزی در انتخابات وجود ندارد.»

خوزه آنتونیو کاست، نامزد انتخابات ریاست جمهوری شیلی در ۱۳ دسامبر ۲۰۲۱

این نویسنده اضافه کرد که پیروزی کاست به شیلی اجازه می‌دهد «نشان دهد راست میانه، حمایت از شرکت‌ها و گشایش به روی سرمایه‌گذاری‌های خارجی چیست.»

پس از پیروزی‌های اخیر احزاب چپگرا در پرو، آرژانتین و بولیوی، این نویسنده اصالتاً اهل آمریکای لاتین، امیدوار است که یک حزب راستگرا در شیلی پیروز شود: «اگر شیلی بتواند این روند را معکوس کند، اوضاع تغییر خواهد کرد. در آمریکای لاتین، برای احزاب میانه‌رو و لیبرال‌ها بسیار مهم خواهد بود. پس شما مسئولیت بزرگی دارید.»

نامزدی که یوسا در این گفت‌وگوی ویدئویی مورد خطاب خود قرار داد به دور از میانه‌روی است، اما در واقع، آنچه یوسا را نگران می‌کند قدرت گرفتن کمونیسم است، زیرا بوریک از متحدان حزب کمونیست شیلی است.

یوسا گفت: «هیچ کشور سوسیالیست یا کمونیستی موفق نشد، هیچ کدام.

بنابراین امیدوارم در این انتخابات پیروز شویم.»

ماریو بارگاس یوسا که در خانواده‌ای متوسط به دنیا آمده، پس از تحصیلات ادبی در لیما پایتخت پرو و مادرید، به کار روزنامه‌نگاری روی آورد، در جوانی از هواداران کمونیسم بوده و از انقلاب خلق در پرو همچون در کوبا حمایت می‌کرد.

اما در دهه ۱۹۷۰، از این اعتقادات سیاسی دست شست و به جریان کاملا مخالف آن، یعنی لیبرالیسم روی آورد و از منتقدان سرسخت رژیم‌های مستبد آمریکای لاتین از جمله رژیم هوگو چاوز در ونزوئلا شد.

روی آوردن او در ابتدا برای مبارزه با حکومت‌های کمونیستی استبدادی به ویژه در اروپای شرقی و آمریکای لاتین بود، اما بعدا مدافع نظریه‌های اقتصادی لیبرالیسم هم شد.

یوسا همچنین در سال ۱۹۹۰، با عنوان نامزد راست میانه وارد کارزارهای انتخابات پرو شد اما در دور دوم انتخابات، از آلبرتو فوجیموری شکست خورد.

یوسا و فوجیموری دو نامزد انتخابات ریاست جمهوری پرو در سال ۱۹۹۰ در کنار یکدیگر

او سپس به اسپانیا رفت و از این کشور درخواست تابعیت اسپانیایی کرد. یوسا که اکنون در مادرید زندگی می‌کند در سال ۱۹۹۴ به عضویت آکادمی سلطنتی اسپانیا درآمد.

از آن زمان به بعد، یوسا به طور مداوم از نامزدهایی که در انتخابات آمریکای جنوبی به جناح راست تعلق دارند، حمایت کرده است.

این اصرار یوسا به حمایت از نامزدهای راستگرا موجب شد که او در انتخابات اخیر پرو در ماه مه گذشته، از دختر رقیب پیشین خود، کیکو فوجیموری در برابر نامزد چپ رادیکال پدرو کاستیو حمایت کند و پیروزی کاستیو را تهدیدی بزرگ برای دموکراسی و اقتصاد کشور بداند که اما در نهایت کاستیو با کمی بیش از نیمی از آرا، پیروز انتخابات شد.

در سال‌های اخیر، رسانه‌های منتقد یوسا گاه برای حمله به عقاید راستگرایانه به «اسناد پاناما» اشاره می‌کنند که بر اساس آنها یوسا به یک مورد فرار مالیاتی متهم شد.

همچنین بر اساس «اسناد پاندورا»، یوسا در سال‌های ۲۰۱۵ تا ۲۰۱۷، سهامدار یک شرکت در جزایر ویرجین بریتانیا بوده است که به «بهشت مالیاتی» معروف است.

این نویسنده همه اتهام‌های مالی علیه خود را رد کرده است.

یوسا در سال ۲۰۱۷، در شرایط ناآرامی سیاسی اسپانیا به دلیل برگزاری یک همه‌پرسی استقلال در کاتالونیا، یوسا در یک تظاهرات علیه استقلال این منطقه موضع‌گیری کرد و در ژانویه ۲۰۱۹، از انجمن بین‌المللی قلم به دلیل موضع‌گیری این انجمن به نفع دو جدایی‌طلب کناره‌گیری کرد.

مخالفت‌ها در فرانسه

اما حواشی‌های سیاسی درباره یوسا به آمریکای لاتین و کشورهای اسپانیایی‌زبان محدود نبوده است.

به تازگی آکادمی فرانسه، نهادی قدیمی در حوزه زبان و ادبیات فرانسه، یوسا را به عنوان یکی از ۴۰ عضو دائم خود انتخاب کرده است.

یوسا در سال ۲۰۱۵ در مونته‌نگرو

پیشتر سابقه داشته که این نهاد فرانسوی که مسئولیت «نگهبانی» از زبان ملی کشور را برعهده دارد، نویسندگانی غیرفرانسوی را به عضویت خود انتخاب کرده باشد؛ یکی از آخرین نمونه‌های آن، انتخاب دنی لافری‌یر است که یک نویسنده کانادایی هائیتی‌تبار است.

اما تقریباً همه خارجی‌هایی که پیشتر به عضویت آکادمی فرانسه درآمده بودند، آثار خود را به زبان فرانسه نوشته‌اند. یوسا همه آثار خود را به زبان اسپانیایی نوشته؛ هرچند که خیلی خوب به زبان فرانسه سخن می‌گوید و از همان جوانی شیفته آثار ادبی فرانسه بوده است و این آثار را به زبان اصلی خوانده است.

آکادمی زبان فرانسه که ساختمان قدیمی آن در حاشیه رود سن در پاریس قرار دارد، از زمان فرانسوا موریاک نویسنده فرانسوی که جایزه نوبل را به دست آورد، عضوی نداشت که برنده این جایزه بوده باشد.

به همین دلیل، منتقدان انتخاب یوسا می‌گویند آنچه بیشتر این آکادمی را به عضویت یوسا ترغیب کرد، جایزه نوبل او بود تا خود این نویسنده.

اکنون از ۴۰ کرسی آکادمی فرانسه، پنج صندلی خالی است و انتخاب یوسا در شرایطی صورت گرفت که چهره معتبر و مشهوری نامزد عضویت در این آکادمی نبود.

به عقیده کارشناسان زبان و ادبیات فرانسه، آکادمی فرانسه مدت‌هاست با بحران مشروعیت مواجه است و تاثیر آن در محافل ادبی و دانشگاهی فرانسه کاهش یافته است و بسیاری از زبان‌شناسان نظرات و تصمیم‌های این آکادمی را زیر سوال می‌برند.

با این حال، به غیر از اشکالات ادبی که متوجه انتخاب یوسا به عضویت آکادمی فرانسه بود، برخی از نظر سیاسی نیز با این انتخاب مخالفت کردند.

روزنامه چپگرای لیبراسیون یادداشتی را به امضای گروهی از دانشگاهیان فرانسوی منتشر کرد که در آن با مواضع سیاسی یوسا و همچنین انتخاب او به عضویت آکادمی فرانسه مخالفت شده بود. این دانشگاهیان «حمایت سیستماتیک» یوسا از نامزدهای راستگرا به ویژه نامزد راستگرای شیلی را شوکه‌کننده و مشکل‌ساز خواندند.

امضاکنندگان این یادداشت نوشتند: «مواضع افراطی یوسا به خوبی شناخته شده و برای مدت طولانی مخالفت شدید را برانگیخته است» و انتخاب او به عضویت در آکادمی فرانسه «وجهه فرانسه در آمریکای لاتین را خدشه‌دار می‌کند.»

پیشتر یک روزنامه شیلیایی، لاناسیون، این انتخاب را دارای «پیامدهایی اخلاقی» برای فرانسه در کشورهای آمریکای لاتین ارزیابی کرده بود.

ژان لوک ملانشون، نامزد چپ رادیکال انتخابات ریاست جمهوری فرانسه هم انتخاب یوسا به عضویت آکادمی فرانسه را محکوم کرد. اما هواداران یوسا در فرانسه این محکومیت‌ها را «سیاسی» می‌دانند.

نوشتن در آمریکای لاتین

اما خود نویسندگان در شیلی درباره انتخابات کشورشان چه فکر می‌کنند؟

دیاملا التیت (Diamela Eltit) نویسنده زن شیلیایی، بدون اشاره به نامزد خاصی به خبرگزاری فرانسه گفته است: «ما سخت کار می‌کنیم تا از قدرت گرفتن دولتی حریص که بر روی تحقیرها شکل می‌گیرد، جلوگیری کنیم.»

نویسندگان کشورهای آمریکای لاتین تقریباً یک تجربه مشترک را پشت سر گذاشته‌اند؛ حضور بیش از حد سیاست در فرهنگ که منجر به واکنش صریح نویسندگان شده است.

به همین دلیل نویسندگان به ویژه نسل جدید این کشور به دنبال قلمروهایی فراتر از سیاست هستند.

سرجیو رامیرز، نویسنده ۷۹ ساله اهل نیکاراگوئه گفته است: «بعضی وقت‌ها دوست دارم نویسنده سوئدی یا دانمارکی باشم. چون دیگر لازم نیست نگران امور عمومی کشور باشم و می‌توانم خودم را برای نوشتن بی‌سر و صدا حبس کنم.»

او با این حال اضافه کرد: «اما [در این حالت] می‌مانم چه بنویسم، زیرا آنچه مرا نویسنده می‌کند چیزی است که مرا به عنوان یک شهروند، دلزده و ناامید می‌کند.»

بیشتر بخوانید

مرسدس بارچا و مارکز؛ عشق سال‌های نوشتن

قربانی بزرگ کرونا از دنیای ادبیات؛ نویسنده‌ای که به اداهای نویسندگان می‌خندید

خوان مارسه، راوی عاشقانه‌های بارسلون پس از جنگ

سالمرگ بنیتو پرث گالدوس؛ آن‌چه باید از دیوانگان اسپانیایی آموخت

ادواردو لورنسو؛ راوی بهشت از دست رفته

کتابخانهٔ افسانه‌ای اومبرتو اکو؛ خداوندی که وجود نداشت