آیت الله سیدابوالحسن انگجی؛ پرچمدار مبارزه با استبداد رضاخان

به گزارش خبرنگار مهر، برنامه شب هفدهم ضیافت رمضانی شبکه قرآن و معارف سیما به مرور ابعاد زندگی مجتهد فقیه و عارف وارسته «آیت الله سیدابوالحسن انگجی» با حضور قاسم تبریزی پژوهشگر تاریخ معاصر ایران اختصاص داشت.

تبریزی در خصوص جایگاه علمی آیت الله انگجی اظهار داشت: در دوران آیت الله انگجی، تبریز یکی از مراکز علمی و اسلامی کشور بود و حوزه‌های علمیه تبریز، حوزه‌هایی توانمند با حضور شخصیت‌ها و مراجع و علمای طراز اول بود.

وی افزود: به طور مثال باید به خاندان قاضی طباطبایی اشاره کرد که بیش از ۷۰۰ سال در تبریز حضور داشتند و شیخ الاسلام و قاضی‌القضات بودند و از بین آنها مراجع، فقها، فلاسفه و عرفای برجسته‌ای برخاست. همچنین خاندان خسروشاهی که سوابق دیرینه ای در علم و علوم حوزوی دارند؛ خانواده انگجی که بیش از ۳۰۰ سال در آذربایجان و خاصه در تبریز حضور داشته اند و خاندان مولانا و بزرگان دیگری همچون میرزا جواد آقای ملکی تبریزی که حضورشان در تبریز موجب رونق تدین و اسلامیت در این شهر شده بود.

تبریزی بیان داشت: آیت الله سیدابوالحسن انگجی در تبریز متولد شد و پدر ایشان از علمای بنام شهر بوده است. ایشان دروس مقدماتی را در تبریز می‌گذراند و عمده علوم فقهی و اصول و مبانی دینی را در نجف اشرف در محضر اساتیدی چون میرزا حبیب الله رشتی، مرحوم شربیانی و همانند آنها پشت سر می‌گذارد و به درجه اجتهاد می‌رسد.

وی با بیان اینکه آیت الله انگجی بعد از بازگشت به تبریز ۵ سال را به تحقیق سپری می‌کند و کمتر در جامعه حضور می‌یابد، افزود: یکی از ویژگی‌های آقا سیدابوالحسن، ارتباط گسترده ایشان با مردم بوده است. حتی در این مدت نیز علی رغم اینکه در انظار حاضر نمی‌شده ولی درِ خانه ایشان به روی همه باز بوده است.

جلودار نهضت مشروطیت در تبریز

این پژوهشگر تاریخ معاصر با اشاره به سبقه مبارزاتی آیت الله انگجی اظهار داشت: بعد از آنکه مراجع ثلاث نجف، فتوا به لزوم مشروطیت دادند، ایشان در تبریز از جمله مدافعان سرسخت مشروطه بود. علاوه بر ایشان، میرزا حسن مجتهد تبریزی، آیت الله حاج آقا صادق مجتهد تبریزی و ثقه الاسلام تبریزی از چهره‌های طراز اول مشروطه هستند.

تبریزی خاطرنشان کرد: اما نهضت مشروطه به وسیله نفوذی‌ها از مسیر اصلیش خارج می‌شود و ابتر می‌ماند.

"آیرم که فردی فاسد، عیاش و متکبر بود در روز عاشورا در کاخ بیدگلی به فسق و فجور علنی دست زد که مورد انتقاد تند علما و مردم قرار می‌گیرد و مردم با جلوداری علما دست به تظاهرات می‌زنند"تا اینکه با کودتای سوم اسفند، رضاخان بر سر کار می‌آید.

زندانی و تبعید به جرم مبارزه با استبداد رضاخانی

وی با اشاره به جریان مبارزات آیت الله انگجی با پهلوی اول اظهار داشت: بعد از روی کار آمدن رضاشاه، دست به اقدامات ضددینی زد. اجرای قانون متحدالشکل شدن لباس‌ها یا سربازی اجباری که با اهداف خاصی در حال اجرا بود، مورد اعتراض سیدابوالحسن قرار گرفته و عملاً تبریز را به کانون مبارزه با اقدامات رضاخانی تبدیل کرده بود که در اثر آن، رضاخان دستور به بازداشت آیت الله انگجی می‌دهد و ایشان را به همراه چند تن دیگر مانند میرزا صادق آقا تبریزی دستگیر می‌کنند.

پژوهشگر تاریخ معاصر ادامه داد: پیش از این نیز در جریان دیگری آیت الله انگجی به تدابیر رضاخانی معترض شده بود. اولین درگیری ایشان با حکومت رضاخانی به حضور سرلشکر محمدحسین آیرم باز می‌گردد. آیرم، افسر قزاق بود که طی کودتای رضاخان در اسفند ۱۲۹۹ مورد توجه رضاخان قرار گرفت و مأمور شد تا در رشت به امور نظامی بپردازد.

اعتراض شدید به فسق و فجور سرلشکرِ رضاخان در روز عاشورا

وی افزود: او سپس به جای امیر طهماسبی، امیر لشکر آذربایجان شد و در تبریز استقرار یافت. آیرم که فردی فاسد، عیاش و متکبر بود در روز عاشورا در کاخ بیدگلی به فسق و فجور علنی دست زد که مورد انتقاد تند علما و مردم قرار می‌گیرد و مردم با جلوداری علما دست به تظاهرات می‌زنند.

رضاخان سرلشکر امیر احمدی را به تبریز می‌فرستد تا غائله را خاتمه دهد.

تبریزی بیان داشت: امیر احمدی به محضر آیت الله انگجی می‌رسد و ایشان شرح ماوقع می‌کند و می‌فرماید که این کار همان روش معاویه و یزید است و امیر احمدی قبول می‌کند که آیرم را به تهران بازگرداند. بعدها امیر احمدی در خاطراتش می‌نویسد من در واقع با آوردن آیرم به تهران، جان او را نجات دادم!

وی تصریح کرد: با روی کار آمدن رضاخان علما دیگر از تغییر شرایط مأیوس می‌شوند؛ در همان دوران، تیمورتاش به آیت الله میرزا باقر قاضی طباطبایی، پدر آیت الله شهید قاضی پیام می‌دهد که با رضاشاه دیداری داشته باشد اما ایشان می‌گوید چه فایده‌ای دارد او وابسته به بیگانه است. این بدبخت مأمور است و باید این کارها را اجرا کند.

بصیرت علما نسبت به نفاق رضاخان

تبریزی یادآور شد: همچنین در جریان سفر رضاشاه به تبریز، استاندار به دیدار علما می‌رود تا آنها را برای دیدار با شاه دعوت کند اما آقامیرزا صادق مجتهد تبریزی در پاسخ به این دعوت می‌گوید "من به هیچ وجه نمی‌آیم" و دو روز قبل از اینکه رضاخان به تبریز بیاید ایشان به منزل همشیره اش می‌رود که در خانه نباشد. استاندار او را پیدا می‌کند و مجدداً طرح موضوع می‌کند. اما آیت الله تبریزی می‌گوید: "اگر یک شب در تاریکی من از دیوار خانه رضاخان بالا بروم و ببینم او دارد نماز می‌خواند، مطمئنم این خبیث ملعون دارد دروغ می‌گوید".

"اما آیت الله تبریزی می‌گوید: "اگر یک شب در تاریکی من از دیوار خانه رضاخان بالا بروم و ببینم او دارد نماز می‌خواند، مطمئنم این خبیث ملعون دارد دروغ می‌گوید""مرحوم آیت الله شاه آبادی استاد حضرت امام (ره) نیز نظرش همین بود که او قابل اصلاح نبود چون مأمور بود.

وی خاطرنشان کرد: در جریان متحدالشکل شدن لباس‌ها و برداشتن عمامه‌ها نیز، خاصه در تبریز اعتراضات بالا می‌گیرد. آیت الله انگجی، آیت الله صادق مجتهد و آیت الله باقر قاضی و مرحوم سید محمد مولانا، از علمای طراز اول تبریز اعتراضات را آغاز می‌کنند که رضاخان دستور دستگیری می‌دهد.

وی افزود: هر یک از این آقایان را به یک شهر تبعید می‌کنند و آیت الله انگجی را نیز به تهران می‌آورند و از آنجا به مشهد تبعید می‌کنند ایشان بلافاصله در مشهد درس را آغاز می‌کند که مورد استقبال زیادی قرار می‌گیرد و شیخ مجتبی قزوینی نیز به درس ایشان می‌آید.

تبریزی گفت: آیت الله انگجی که از تغییر اهداف و برنامه‌های رضاخان ناامید شده بود، بعد از پایان دوران تبعید و بازگشت به تبریز، به تدریس و تربیت طلاب روی می‌آورد و در مکتب ایشان شاگردان بزرگی تربیت شدند که تأثیر حضور آنها را تا دهه شصت هم می‌توان حس کرد.

پژوهشگر تاریخ معاصر با بیان اینکه اگر سیدابوالحسن انگجی الان در میان ما بود، در سه عرصه اقدامات اساسی انجام می‌داد، اذعان کرد: ابتدا به اجرای حدود الهی اصرار و اقدام می‌کرد. دوم مبارزه با استعمار؛ چرا که درک و شناخت عمیقی از حرکت استعمار داشت و سوم اینکه به تربیت نیروهای اسلامی اهتمام می‌ورزید.

گفتنی است، ضیافت عنوان ویژه برنامه ایست که به مدت سی شب در ماه مبارک رمضان، با اجرای سیدعلی قوامی نود دقیقه پیش از افطار از شبکه قرآن و معارف سیما پخش می‌شود.