ویژگی‌های بزرگترین شناور نظامی سپاه

این دستاورد رونمایی از یک شناور آبی خاکی و چند منظوره به نام شهید رودکی بود که با حضور فرمانده کل سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در بندرعباس صورت گرفت و این شناور به صورت عملیاتی به ندسا تحویل داده شد.

ناو چند منظوره شهید رودکی

لزوم تجهیز سپاه به شناورهای بزرگ در جلسه فرماندهان نیروی دریایی سپاه در مشهد مقدس در سال های گذشته مورد تصویب قرار گرفته بود. در این راستا یک مسیر، طراحی و ساخت شناور در داخل کشور بود که شناور ۵۵ متری شهید ناظری با عرض ۱۴ متر و در آینده نمونه بزرگتر آن از مصادیق این مسیر هستند.

همچنین شناورهای لندینگ کرافت ۸۰ متری ساخت وزارت دفاع با عرض ۱۷.۵ متر هم از دیگر شناورهای بزرگ مفید برای نیروی دریایی سپاه است که با تناژ نهایی نزدیک به ۴۴۰۰ تن ساخته شده است.

شناور شهید ناظری

لندینگ کرافت ۸۰ متری ساخت وزارت دفاع

اما هر چند امکان خرید شناورهای نظامی از خارج تا همین چند هفته پیش بدلیل تحریم های خارجی تقریباً ناممکن بود اما مسئولین سپاه راهکار آزموده شده دیگری را برگزیدند که از جهت هزینه و زمان دستیابی به محصول، صرفه جویی بسیار چشمگیری به دنبال دارد. این راهکار، خرید شناور غیرنظامی و ایجاد تغییرات لازم در آن برای تبدیل به شناور نظامی است؛ راهکاری که حتی توسط نیروی دریایی آمریکا که از وضعیت بودجه خوبی برخوردار است به کار گرفته شده است. این نیرو هم شناورهای نفتکش را به شناور چند منظوره تبدیل کرده و هم شناور باری کانتینربر با عمر ۱۶ سال را به شناور نظامی لجستیکی.

شناور پشتیبانی USNS Shughart که از تبدیل یک شناور باری غیرنظامی حاصل شده است

البته نیروهای نظامی ایران ابتکاراتی که مشابه خاصی در دنیا نداشته نیز در کارنامه خود دارند و از این جهت لزوماً نیازی به اجرای یک ابتکار توسط یک ارتش خارجی وجود ندارد اما در صورتی که مشابه خارجی داشته باشد دستکم بخش امکان سنجی کار صورت پذیرفته است.

ناو شهید رودکی شناوری با طول حدود ۱۵۰ متر، عرض ۲۲ متر و تناژ ۱۲۰۰۰ تن است. این ناو به سرعت بیشینه ۱۴ مایل دریایی دست می یابد و موتور غول پیکر ۷۱ تنی آن دوره بین تعمیر اساسی ۲۴۰۰۰ ساعت یعنی بیش از ۲.۵ سال کار بدون توقف دارد.

این شناور پس از ناو لجستیکی خارک با بیش از ۲۰۰ متر طول، فعلاً و تا زمان عملیاتی شدن ناوبندر جدید نیروی دریایی ارتش بزرگترین شناور نظامی کشور است.

ناو شهید رودکی در حدود ۵۰ درصد در طول و چند برابر در تناژ از ناوهای لجستیکی رده بندرعباس نیروی دریایی ارتش نیز بزرگتر است که در یک دهه گذشته به همراه دیگر ناو این رده یعنی بوشهر، تاکنون با حضور متعدد در مأموریت حفاظت از منافع کشور در آب های بین المللی و دوردست کارنامه درخشانی دارند.

شناور شهید رودکی نیروی دریایی سپاه

ناو شهید رودکی پیش از خریداری شدن توسط سپاه یک کشتی ترابری از نوع Roll on/Roll-off یا به طور خلاصه Ro/Ro بوده است که به معنی امکان سوار و پیاده شدن بارها روی چرخ های خود است.

برای این منظور این شناور بین طبقات مختلف خود دارای سطح شیب دار یا رمپ است.

"این راهکار، خرید شناور غیرنظامی و ایجاد تغییرات لازم در آن برای تبدیل به شناور نظامی است؛ راهکاری که حتی توسط نیروی دریایی آمریکا که از وضعیت بودجه خوبی برخوردار است به کار گرفته شده است"یک درب شیبدار یا رمپ بزرگ نیز در قسمت پشت این شناور وجود دارد که خودروها امکان تخلیه سریع از آن را دارند.

تصویر گرافیکی از فضای داخلی یک شناور از رده Ro/Ro و نمای سطوح شیبدار داخلی و بیرونی

همینجا یکی از نکات مثبت و قابل توجه این شناور نمایان می شود که قابلیت حمل تعداد بالایی خودرو و ادوات زرهی چرخدار یا شنی دار است که امکان تخلیه سریع در عملیات های آبی خاکی را دارند.

با توجه به این ریشه مأموریتی و کارکردی ناو شهید رودکی پیش از نظامی شدن، یک مزیت قطعی برای این انتخاب سپاه قابل ذکر است و آن هم عدم نیاز به طبقه بندی و تغییرات ساختاری در داخل این شناور برای ایجاد بخش ها یا کامپارتمنت های داخلی و مسیرهای ارتباطی بین طبقات است.

فضای داخلی یک شناور Ro/Ro که به واسطه سطوح شیبدار، خروج ادوات چرخدار به سرعت انجام می شود

امری که در صورت انتخاب یک نوع کشتی دیگر مثلاً نفتکش قطعاً باید اجرا می شد و علاوه بر هزینه، زمان آماده شدن شناور برای عملیات را نیز بسیار بیشتر می کرد. البته در حالت نیاز به تغییر در ساختار داخلی، این مزیت جانبی نیز وجود دارد که مطابق با جزئیات نیاز یک شناور نظامی اقدام به تغییر در طبقات داخلی و مسیرهای دسترسی طبقات به هم و به عرشه اقدام شود.

در هر صورت نیاز سپاه به شناورهای بزرگ برای پشتیبانی از گروه رزمی شامل شناورهای موشک انداز رده قدر و حتی دسته های قایق های تندرو در عملیات های دورتر از ساحل نسبت به حالت فعلی با در اختیار گرفتن شناور شهید رودکی به میزان خوبی مرتفع می شود. این ناو با داشتن ظرفیت حمل سوخت بسیار زیاد قابلیت ماندگاری طولانی مدت در دریا و حتی تأمین سوخت شناورهای همراه خود را دارد.

انواع زیردریایی های سبک سرنشین دار و بدون سرنشین سپاه و همچنین قایق های اژدرافکن دوزیست ذوالفقار سپاه نیز از دیگر شناورهایی هستند که می توانند ناو شهید رودکی را مبدأ عملیات خود قرار دهند و بازوهای سپاه در نبرد ناهمتراز دریایی را به صدها کیلومتر دورتر از سواحل ایران یا به نزدیکی سواحل و بنادر دشمن انتقال دهند.

همچنین امکان حمل ده ها تانک و نفربر و انواع خودروهای سبک و سنگین نیز در این ناو وجود دارد که در نتیجه آن ناو شهید رودکی در رویکرد تهاجمی سپاه به سرعت جای خود را باز خواهد کرد.

نکته دیگر این است که به سبب طول و عرض زیاد این ناو، امکان استفاده موقت از گستره وسیعی از تجهیزات و نصب تجهیزات رزمی تخصصی در آینده روی این ناو وجود دارد. به بیان دیگر دست طراحان تجهیزاتی ندسا برای ایجاد تغییرات مورد نیاز در آینده باز است.

تجهیزات نمایش داده شده روی شناور شهید رودکی؛ موشک های ضد کشتی و رادار مربوط (کادر زرد)، بالگرد و پهپادها (کادر آبی)، سامانه سوم خرداد (کادر مشکی) و قایق تندرو (کادر سفید)

یکی از نقدهای مطرح شده در مورد ناو شهید رودکی، چیدمان تجهیزات روی آن در زمان رونمایی است. ناگفته پیداست که قرارگیری بخشی از تجهیزات مذکور روی عرشه به منظور نمایش گستره مأموریتی قابل اجرا با این ناو بوده است و قرار نیست در مأموریت رزمی، پهپادها و قایق های تندرو روی سطح فوقانی عرشه قرار داشته باشند.

بلکه پهپادها به تناسب نیاز به سطح عرشه آورده شده و با پرتابگر گازی JATO پرتاب می شوند. قایق های تندرو نیز از درب شیبدار پشتی به دریا وارد شده و از همان درب، بازیابی می شوند.

پهپاد ابابیل-۲ روی عرشه ناو شهید رودکی؛ سامانه سوم خرداد در پشت آن قابل مشاهده است

در مورد عدم نصب رادار جستجوی هوایی و رادار کشف اولیه اهداف دریایی روی این شناور و نیز استفاده از سامانه موشکی پدافند هوایی سوم خرداد به صورت محمول و متحرک روی این شناور، می توان پاسخ را در سخنان فرماندهان سپاه در روز رونمایی جستجو کرد.

با توجه به تحولات اخیر منطقه خصوصاً نیروی دریایی ارتش تروریستی آمریکا، لازم بود تا شناور شهید رودکی در اولین فرصت ممکن برای اجرای مأموریت های محوله خصوصاً بحث تجسس و جمع آوری اطلاعات راهی دریا شود.

از این رو راهکار موقت به کارگیری سامانه سوم خرداد به صورت محمول که قبلاً آزمون های خود را روی شناور سبک شهید سیاوشی پس داده بود، برگزیده شد.

این سامانه توانایی درگیری همزمان با ۴ هدف مجزا تا برد دستکم ۱۰۵ کیلومتر را دارد و آزمون رزمی خود را نیز با انهدام پهپاد پیشرفته جاسوسی آمریکایی گلوبال هاوک در خرداد ماه سال گذشته به خوبی پس داده است.

شناور شهید سیاوشی که سامانه سوم خرداد روی آن آزمایش شد و قرار است به همراه ناو شهید رودکی به مأموریت شمال اقیانوس هند اعزام شود

تجهیزات نمایش داده شده روی عرشه ناو شهید رودکی؛ جرثقیل متحرک روی سطح شیبدار در دالان انتهای عرشه قابل مشاهده است

رادار شناسایی اهداف دریایی نیز به همین ترتیب به صورت محمول روی خودرو برگزیده شد تا نیاز به درگیر شدن شناور در اسکله برای کارهای مهندسی و فنی نصب رادار روی سازه ناو نباشد.

شناور شهید رودکی به علت برخورداری از یک سازه نسبتاً بزرگ، ارتفاع و فضای کافی هم برای نصب رادار جستجوی هوایی و هم رادار جستجوی سطحی مورد نیاز برای موشک های کروز را دارد و از این نظر هم دست متخصصان سپاه برای تغییراتی آتی باز است.

۸ موشک کروز ضد اهداف سطحی از نوع قادر با برد ۲۲۰ کیلومتر یا قدیر با برد ۳۰۰ کیلومتر روی ناو شهید رودکی نصب شده است که از این حیث یعنی تعداد موشک کروز فعلاً در بین تمام شناورهای نظامی ایران سرآمد است.

چهار پرتابگر دوتایی موشک کروز ضد کشتی روی عرشه ناو شهید رودکی نصب شده است که دو عدد از آنها در این تصویر مشاهده می شوند

رادار جستجوی سطحی مربوط به موشک های کروز

با توجه به طراحی اولیه شناور شهید رودکی که امکان حمل بارهای کانتینری روی عرشه آن در نظر گرفته شده بوده عرشه فوقانی این شناور فضای مناسبی برای حمل بالگرد دارد و توانایی استقرار سه بالگرد از کلاس بل۴۱۲ که فعلاً یک فروند آن روی این ناو مشاهده شده را دارد.

بالگرد ۴۱۲ مشاهده شده روی ناو شهید رودکی به یک رادار شناسایی عوارض ساحلی در دماغه خود مجهز است. احتمالاً امکان نشست و برخاست بالگرد میل۱۷۱ نیز با توجه به وسعت عرشه، روی ناو شهید رودکی وجود دارد.

در بخش جلویی این شناور نیز فضای کافی برای ایجاد آشیانه بالگرد در آینده وجود دارد که قطعاً در مأموریت های طولانی مدت در آبهای دوردست برای نگهداری از بالگرد مفید است.

بالگرد دو موتوره و چهار پره بل ۴۱۲ مجهز به یک رادار ناوبری در دماغه

یکی دیگر از هواگردهای ندسا که احتمال به کارگیری آن روی ناو شهید رودکی وجود دارد، قایق پرنده باور است.

این قایق وسیله ای است که با استفاده از اثر سطح امکان پرواز در ارتفاع پائین را داشته و در مأموریت های شناسایی و تهاجمی سبک کاربرد دارد. انواع پهپادهای شناسایی و رزمی ساخت داخل که از روی پرتابگرهای کوچک مأموریت خود را آغاز می کنند قابل به خدمت گرفتن روی ناو شهید رودکی هستند.

در این میان پهپادهای شناسایی و انتحاری ابابیل-۲، پهپادهای عمودپرواز از نوع مولتی روتور و نیز نمونه عمود پرواز پهپاد معراج و نیز پهپادهای بال پرنده سری شاهد با توان حمل ۴ بمب نقطه زن سدید از گزینه های قابل طرح برای خدمت در ناو شهید رودکی هستند.

پهپادهای شناسایی همچون نمونه عمود پرواز معراج، نقش مهمی در هدفیابی زودهنگام و ماورا افق برای استفاده از برد حداکثری موشک های کروز دریایی و اطلاع از آرایش رزمی دشمن در فواصل چند صد کیلومتری ناو هستند.

یکی از نکات کلیدی که در سخنان فرمانده نیروی دریایی سپاه به آن اشاره شد، امکان نصب هر نوع موشک روی این شناور بود. تأکید روی "هر نوع موشک" تشویق کننده برای گمانه زنی راجع به این مسئله است.

علاوه بر موشک‌های کروز ضد اهداف سطحی ساخت ایران که بردهای ۷۰۰، ۱۳۵۰ و ۲۰۰۰ کیلومتری برای آنها ذکر شده و روی پرتابگرهای جعبه ای مستقر روی کامیون مشاهده شده اند، امکان حمل پرتابگرهای متحرک کامیونی برای موشک های بالستیک تاکتیکی نیز روی این شناور دور از ذهن نیست.

لازم به ذکر است که شلیک راکت های توپخانه ای و موشک های بالستیک تاکتیکی از عرشه شناورهای نظامی چه با پرتابگرهای نصب شده به صورت دائم و چه با پرتابگرهای متحرک امری است که در دنیا مشاهده شده است.

از نظر تأثیر روی دقت پرتاب نیز لازم به ذکر است که برخی کشورها اقدام به پرتاب ماهواره بر از روی شناورهای دریایی کرده اند.

موشک ها با توجه به برخورداری از هدایت تا انتهای مسیر، خطاهای ناشی از شلیک از روی شناور دریایی را جبران می کنند.

شلیک راکت هدایت شونده GMLRS با برد ۷۰ کیلومتر از روی عرشه شناور

موشک های بالستیک ضد کشتی سوخت جامد خلیج فارس و هرمز-۱ و ۲ و ذوالفقار بصیر و نیز موشک های حاج قاسم، دزفول و رعد۵۰۰ از گزینه هایی هستند که به علت برخورداری از پرتابگرهای تمام متحرک کامیونی و عدم نیاز به وسائل پشتیبان دیگر، به راحتی امکان به کارگیری به صورت موقت در صورت نیاز روی شناور شهید رودکی را دارند.

در این صورت ناو شهید رودکی می تواند با توجه به توان حمل ده ها دستگاه کامیون کانتینربر که در توان معمول لجستیکی آن پیش از تبدیل به شناور نظامی وجود داشته، به یک تهدید جدی برای پایگاه های مهم دشمن در فواصل دور باشد.

آنچه برای تضمین اجرای عملیات موفق نظامی توسط یک شناور در حال حاضر و با چینش امروزه ادوات نظامی در دنیا مطرح است، برخورداری از یک دفاع هوایی قابل اتکا در قالب پوشش هوایی یا پدافند هوایی دریاپایه است.

در بحث پوشش هوایی با توجه به عدم برخورداری از هواپیمای رزمی متناسب در نیروهای مسلح این نیاز برای ناو شهید رودکی تنها به واسطه پهپادهای مسلح همچون کرار رهگیر یا پهپادهای کوچکتر مجهز به موشک های رده سبک هوا به هوا تا حدودی قابل رفع است.

اما در بحث پدافند هوایی دریاپایه در رده سامانه های توپخانه ای، در کالیبرهای مختلف تسلیحات بومی به تولید رسیده است. خصوصاً در سال های اخیر سامانه چندلوله یا گتلینگ به نام کمند در داخل توسعه یافته که روی تعدادی از ناوهای نیروی دریایی ارتش نیز نصب شده و آزمون های عملیاتی خود را نیز پشت سر گذاشته است.

این سامانه با نواخت تیر متغیر ۴۰۰۰ تا ۷۰۰۰ گلوله و برد عملیاتی ۴ کیلومتر با گلوله های کالیبر ۳۰ میلیمتری ساخته شده است که به سامانه های هدفگیری و کنترل آتش نیز مجهز بوده و از دقت مطلوبی در مقابله با انواع اهداف هوایی خصوصاً موشک های کروز برخوردار است.

ناو شهید رودکی چه از نظر فضای در دسترس و چه از نظر تناژ مشکلی برای پذیرش این سلاح ندارد و امید می رود در آینده نزدیک برای دفاع مؤثر از خود به این سامانه ارزنده مجهز شود.

سامانه دفاع نقطه ای کمند قابل نصب روی ناو شهید رودکی

در رده موشکی نیز هر چند به کارگیری سامانه سوم خرداد نشان از توجه ندسا به اهمیت پدافند هوایی دارد اما نوع به کارگیری چنین سامانه ای و نیز کمیت موشک ها و پوشش راداری لازم برای بهره وری حداکثری آن نیاز به کارهای تکمیلی دارد.

در سالهای اخیر اخبار متعددی از توسعه چند نوع سامانه موشکی برد کوتاه جدید در داخل کشور نیز منتشر شده که قطعاً این نوع از موشک ها نیز برای تکمیل لایه دفاعی برد کوتاه در کنار موشک های دوش پرتاب لازم بوده و باز هم فضای در دسترس و تناژ ناو شهید رودکی مشکلی برای پذیرش این نوع از سلاح ها را ندارد.

همانطور که اشاره شد و در تصاویر نیز مشهود است، سازه ناو شهید رودکی از حجم کافی، ارتفاع مناسب و موقعیت مطلوب برای نصب انواع سامانه های الکترونیکی، نظارت اپتیکی و جنگ الکترونیک برای حمایت از عملیات ها و نیز حفاظت از خود شناور در برابر تهاجم دشمن برخوردار است.

هم اکنون سامانه های مخابراتی یکپارچه و سامانه جنگال پیشرفته ساخت داخل روی این ناو نصب شده است. احتمالاً در اولین فرصت پس از بازگشت این شناور از مأموریت خود در اقیانوس هند، سامانه های بیشتر و پرتعدادتر روی آن گسترش می یابد.

همچنین با توجه به ماهیت پشتیبانی از عملیات آبی خاکی در بین مأموریت های ناو شهید رودکی، تجهیز این شناور به برخی تسلیحات تاکتیکی پیشرفته و نقطه زن برای حمایت از نیروهای عمل کننده در این نوع عملیات لازم است.

توپ ۷۶ میلیمتری فجر۲۷، موشک های ضد زره و موشک هایی نظیر شفق یا آذرخش و نیز راکت های نقطه زن ۱۲۲ میلیمتری و حتی نمونه های هدایت شونده از فجر-۴ و ۵ از جمله این تجهیزات قابل نصب و به کارگیری روی شناور شهید رودکی یا سایر شناورهای مشابه در ارتش و سپاه هستند.

راهکار خرید شناور غیرنظامی و تبدیل آن، کاهش حداکثری زمان و همچنین هزینه را برای به خدمت گیری سریع یک شناور برای رفع طیفی از نیازهای نظامی به دنبال دارد که نیاز گسترده نیروهای دریایی کشور از یک سو و فرایند بسیار زمانبر طراحی و توسعه و ساخت شناور در داخل کشور با توجه به محدودیت های همکاری خارجی و بودجه داخلی از سوی دیگر سبب می شود که این راهبرد ارزش دوچندانی برای نیروهای دریایی کشور در بحث شناورهای پشتیبانی، لجستیکی و چند منظوره داشته باشد.

با این رده از شناور امکان ایجاد پایگاه پشتیبانی متحرک شناور در فواصل دور از ساحل ایجاد شده و نیز توان کشور در اجرای عملیات های آبی خاکی و تهدید دشمن در خاک خودش افزایش می یابد؛ امری که با توجه به تغییر راهبرد تهاجمی کشور خصوصاً در عرصه دریا باید مورد توجه کافی قرار گیرد.

وعده فرمانده نیروی دریایی سپاه برای به کارگیری شناورهای بزرگ دیگر در آینده نزدیک بشارت خوبی برای تقویت این جنبه از قدرت نظامی دریایی جمهوری اسلامی ایران است.