کارآمدی کشاورزان در آبرسانی به همدان / آیا تجربه همدان برای مسئولان عبرت‌ می‌شود؟

گروه استان‌های خبرگزاری دانشجو، اعظم ذوالفقاری منظری؛ * مدتی است کارشناسان مدیریت و سیاست گذاری حوزه آب پیشنهاد می‌کنند که حکمرانی آب باید از بالا به پایین تغییر کند؛ یعنی جوامع محلی خود آب را مدیریت کنند و بهره برداران، مسئولیت مدیریت آب را به عهده داشته باشند.

تجربه همدان در چند هفته گذشته نشان داد که این تغییر نوع حکمرانی نه تنها غیرممکن نیست که حتی می‌تواند کارآمدتر از حکمرانی بالا به پایین باشد.

سد اکباتان که خشک شد، آب شرب مردم شهر همدان قطع شد و مردم در خانه‌های خود و برای مصارف روزانه شان آب نداشتند. این روند هنوز ادامه دارد و هلال احمر و آستان قدس محموله‌های بزرگ آب معدنی را برای مردم ارسال کردند. در این میان آبرسانی از سوی کشاورزان روستای امزاجرد هم قابل توجه بود.

آبرسانی کارآمد مردمی

این کشاورزان آب موجود در ۱۵ چاه کشاورزی را با اتصال به لوله، به تصفیه خانه ۱۲۰ هکتاری که زمین آن سال‌ها پیش به اداره آب هدیه داده شده بود، انتقال دادند. تصفیه خانه‌ای که در روستای امزاجرد قرار گرفته است و به این طریق آب تصفیه شده از ۱۰ کیلومتری همدان به این شهر رسید.

بیشنر بخوانید:

• پایداری نسبی در شبکه آب شرب شهر همدان / یک حلقه چاه دیگر وارد مدار آبرسانی می‌شود
• رئیسی: کار در همدان به صورت شبانه و جهادی در حال انجام است تا مشکل آب حل شود
• آب کی به همدان می‌رسد؟ / معاون استاندار: آب سد تالوار مستقیم به همدان می‌آید
• منابع آبی جدید از طریق چاه‌های کشاورزی وارد مدار آبرسانی همدان می‌شود
• رد پای ترک فعل مسئولان دولت قبل در بحران آب همدان/ فلاحی: پروژه سد تالوار متوقف شده است
• بی‌آبی همدان در انتظار همه مراکز استان‌ها / زمان تغییر در سیاست گذاری‌های حوزه آب فرا نرسیده است؟

حمید سینی ساز، پژوهشگر حوزه سیاست گذاری آب معتقد است که این اقدام می‌تواند نمونه‌ای از توانمندی بخش کشاورزی در مدیریت آب باشد. او توضیح می‌دهد: برخی کشاورزان استان در یک اقدام داوطلبانه و جهادی طرح نذر آب را انجام دادند و بخشی از آب کشاورزی خود را به برای شرب همدان دادند.

"این روند هنوز ادامه دارد و هلال احمر و آستان قدس محموله‌های بزرگ آب معدنی را برای مردم ارسال کردند"این نشان می‌دهد که بخش کشاورزی حتی قابلیت مدیریت آب شرب شهر را دارد.

سینی ساز معتقد است که بخش کشاورزی وقتی مسئولیت مدیریت آب را به عهده ندارد در یک موقعیت ضروری تونسته است که از عهده این مسئولیت برآید.

او می‌گوید: گفته می‌شود کشاورزی نباید مدیریت آب را حتی در بخش خودش، به عهده داشته باشد. کشاورزان حتی برای یک مجوز ساده در بخش آب باید از وزارت نیرو درخواست دهند درحالیکه الان ناکاآمدری وزارت نیرو، در بخش آب شرب کشور مشهود است و در این شرایط بخش کشاورزی این ناکارآمدی را جبران می‌کند.

مدیریت آب در اختیار کشاورزان 

این پژوهشگر سیاست گذاری آب ادامه می‌دهد: همین اتفاق نشان می‌دهد که باید بخشی که بیشترین مصرف را دارد، یعنی بخش کشاورزی و از طرفی می‌تواند با ابخیزداری، بزرگترین تولیدکننده آب باشد، مدیریت تولید و مصرف آب را به عهده بگیرد.

او با اشار به اینکه بخش کشاورزی کفایت خود را برای مدیریت بخش شرب هم نشان داده، می‌گوید: حداقل این است که کشاورزی مدیریت صفر تا صد بخش خود را داشته باشد که اگر روزی سیل هم اتفاق بیفتد، راه فرافکنی بسته باشد.

آبخیزداری عموما کار کشاورزان است. کشاورزان که مصرف کننده اصلی آب شناخته می‌شوند، شناخت بهتری از حوضه آبخیز و اقداماتی که باعث می‌شود آب در منابع زیرزمینی نفوذ کند، دارند.

تعارض منابع وزارت نیرو در آبخیزداری 

سینی ساز توضیح می‌دهد که آبخیزداری در کشور ما به صورت نانوشته‌ای به سه دسته تقسیم می‌شود؛ در حریم سدها، در مناطق سیل خیز و غیرحریم سد‌ها و در کانون‌های ریزگرد.

او می‌گوید: در مناطق حریم سد‌ها اصلا تخصیص بودجه و مجوز ایجاد پروژه‌های طرح آبخیزداری به عهده وزارت نیرو است و این وزارتخانه معمولا این کار را انجام نمی‌دهد، چون با اجرای چنین طرح‌هایی روان آب سطحی وارد به مخازن سد‌ها کاهش پیدا می‌کند.

این پژوهشگر سیاست گذاری آب معتقد است که وزارت نیرو به هدررفت آب از طریق تبیخر یا سیلاب راضی‌تر است تا اینکه آب به منابع آبی زیرزمینی نفوذ کند. او می‌گوید: از نظر وزارت نیرو آّ باید حتما در سطح باشد تا به صورت کارنامه عینی جلوه کند. یعنی به تلفات بیشتر آب راضی است تا پروژه‌های خودش کارآمد جلوه کند.

به همین دلیل هم تخصیص بودجه در حریم سد‌ها که به عهده این وزارتخانه است، معمولا صورت نمی‌گیرد.

مشارکت غیرواقعی مردم در طرح‌های آبخیزداری

او به آبخیزداری در غیرحریم سد‌ها اشاره می‌کند و می‌گوید: سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری متولی ایجاد پروژه‌های آبخیزداری است، ولی معمولا با کمبود بودجه مواجه هستند. البته تعارض منافع هم وجود دارد. مسئولان این سازمان می‌خواهند که به صورت تصدی گرایانه و پیمان کارانه طرح‌ها را انجام دهند به همین دلیل مشارکت مردمی واقعی را در این زمینه ندیده ایم.

سینی ساز بیان می‌کند که اجرای طرح‌های آبخیزداری اگر به مردم داده شود، طراحی و برنامه ریزی که چه طرح آبخیزداری برای یک حوضه آبی انجام شود، بهتر صورت می‌گیرد. درحالیکه معمولا طرح‌ها از نهاد‌های بالادستی می‌آیند و ارتباط مشارکتی واقعی در آن دیده نمی‌شود. اگر مشارکتی هم باشد، مشارکت پیمان کار و کارفرماست نه تصدی گری واقعی مردم.

به گفته این پژوهشگر سیاست گذاری آب همین دو دلیل باعث شده تا روند مناسب و سرعت کافی در بخش آبخیزداری نبینیم و هر سال که بارندگی‌های موسمی بیشتر می‌شود، کار برای آبخیزداری سخت سخت‌تر از گذشته می‌شود.

ضرورت توجه به آبخیزداری در تجربه همدان به طور کامل خود را نشان داد.

اما اینکه آیا این تجربه واقعا مایه درس مسئولان و مدیران برای تغییر شیوه‌های حکمرانی آب می‌شود یا نه، در آینده مشهود خواهد بود.