آیا خدا نوعی فرضیه است؟/داروین جاده صاف کن الحاد بود یا خداباوری؟

به گزارش خبرنگار مهر، انتشارات دانشگاه مفید کتاب «خدا و الحاد جدید: پاسخی انتقادی به داکینز، هریس و هیچنز» نوشته جان اف. هات و ترجمه علی شهبازی را با شمارگان ۳۰۰ نسخه، ۲۲۴ صفحه و بهای ۴۰ هزار تومان منتشر کرد.

کتاب ۹ فصل به ترتیب با این عناوین دارد: «الحاد جدید به چه معنا جدید است؟»، «چگونه می‌توان الحاد جدید را الحادی دانست؟»، «آیا الهیات مهم است؟»، «آیا خدا نوعی فرضیه است؟»، «چرا مردم باور دارند؟»، «آیا می‌توان بدون خدا خوب بود؟»، «آیا خدا شخص وار است؟»، «الهیات مسیحی و الحاد جدید» و «خدایی برای تکامل».

ورودیه کتاب نیز مقدمه مترجم است و درآمدی با علت چرایی تالیف کتاب. در مقدمه مترجم این مباحث مطرح شده است: «الحاد جدید: چیستی، چهره‌ها، مبانی»، «طبیعت گرایی»، «دین پدیده‌ای طبیعی»، «خدا فرضیه‌ای علمی است»، «تعارض علم و دین»، «تکامل»، «انتخاب طبیعی» و «جان اف. هات و تکامل خداباورانه».

الحاد به چه معناست و مدعای ملحدان چیست؟

واژه «الحاد» از جمله مفاهیمی است که دلالت و شمول معنایی آن در طول تاریخ تغییر یافته و امروزه معنایی متفاوت با معنایی که گذشتگان از آن اراده می‌کردند به کار می‌رود. الحاد در معنای نخستش مترادف با انحراف است و ملحد در این معنا به کسی اطلاق می‌شود که از یک راه یا آیین منحرف شده است.

"به گزارش خبرنگار مهر، انتشارات دانشگاه مفید کتاب «خدا و الحاد جدید: پاسخی انتقادی به داکینز، هریس و هیچنز» نوشته جان اف"با این اوصاف اما الحاد رفته رفته معنایی ثانوی پیدا کرد و بدل به یک اصطلاح شد. الحاد در این معنای اصطلاحی به معنای انکار ادیان به طور عام و یا انکار اسلام به طور خاص به کار رفت. الحاد در معنای امروزی آن نیز فراتر از انکار ادیان است و به معنای انکار خداوند به کار می‌رود.

در واقع الحاد، انکار ایجابی خدا و کوشش برای ارائه ادله و شواهد این انکار است و نه صرف عدمِ باور به خدا. در این صورت ملحد کسی است که نه تنها به خدا باور ندارند و براهین اثبات وجود خدا را نارسا و معیوب می‌داند بلکه خود بر این باور است که می‌توان درباره نبود خدا اقامه برهان کرد و ادله و شواهد و قرائنی را تدارک دید.

الحاد پس از رخداد یازده سپتامبر

جریان‌های الحادی در طول تاریخ تفکر بشری همیشه وجود داشته است چه در فرهنگ اسلامی و چه در فرهنگ‌های دیگر. اما به باور مترجم کتاب «خدا و الحاد جدید» الحاد جدید نوعی جریان و جنبش است؛ جریان و جنبش اجتماعیِ دین ستیزانه که به بهانه انفجار برج‌های دوقلوی مرکز تجارت جهانی در دهه نخست قرن حاضر اعلام موجودیت کرد.

بر این اساس نخستین دهه هزاره سوم شاهد خیزش موج تازه‌ای از دین ستیزی و توجه فزاینده‌ای به الحاد بود.

این میان چهار نویسنده با انتشار کتاب‌هایی جنجالی و پرفروش پرچم جریان جدید الحادی را در دست گرفتند: ریچارد داکینز با کتاب «توهم خدا»، دنیل دنت با کتاب «شکستن طلسم: دین پدیده‌ای طبیعی»، «سم هریس با کتاب «پایان ایمان: دین، ترور و آینده عقل» و کریستوفر هیچنز با کتاب «خدا بزرگ نیست: دین چگونه همه چیز را مسموم می‌کند.»

جهانبینی این نویسندگان رد فراطبیعت باوری (طبیعت گرایی» است. بنابراین آنها دین را پدیده‌ای طبیعی و مسائل حوزه تئولوژی و اثبات خدا را در حد فرضیه‌ای علمی می‌دانند. اما مهم‌ترین تکیه گاه آنها نظریه «تکامل» است. این نظریه دو ادعای اصلی دارد: اول اینکه گونه‌ها به لحاظ ژنتیکی با هم مرتبطند و تبار مشترک دارند و دوم اینکه انتخاب طبیعی تنها فرآیند یا مکانیسمی است که موجب تغییرات تکاملی می‌شود.

به طور کل یکی از مولفه‌های بنیادین نظریه تکامل، انتخاب طبیعی است و می‌توان آن را چارچوب مفهومی زیست شناسی تکاملی دانست. به باور ملحدان جدید این مکانیسمی است که به واسطه آن می‌توان هم چگونگی تحول موجودات زنده را توضیح داد و هم نظریه تکامل را توجیه کرد.

"الحاد در معنای نخستش مترادف با انحراف است و ملحد در این معنا به کسی اطلاق می‌شود که از یک راه یا آیین منحرف شده است"مولفه‌های مفهومی نظریه انتخاب طبیعی از این قرار است: تغییرات تصادفی، تنازع بقا و بقای انسب. با این توضیحات می‌توان گفت که در تمامی منابع جریان‌های الحاد جدید ردپای داروین قابل مشاهده است.

اهمیت نظریه انتخاب طبیعی به اندازه‌ای است که گاهی از آن به «داروینیسم» هم تعبیر می‌کنند. البته از آنجا که هر پدیده‌ای را می‌توان به لحاظ مفهومی از فرآیندها و مکانیسم‌هایی که آن پدیده را فرا می‌آورند، متمایز ساخت، نباید انتخاب طبیعی را با تکامل یکی گرفت.

مدعای محوری و روشن این نظریه این است که (۱) اگر میان افراد یک گونه تغییر در ویژگی‌های وراثتی هست و (۲) برخی از این ویژگی‌ها بیش از دیگر ویژگی‌ها به بقا و تولید مثل کمک می‌کنند، در این صورت (۳) شمار افرادی که دارای چنان ویژگی‌هایی هستند هر اندازه بیشتر باشند، جمعیت آن گونه نیز بیشتر خواهد بود. در نتیجه مادامی که اوضاع محیطی دچار دگرگونی‌های فوق العاده نشود، مجموعه ویژگی‌های وراثتی به تدریج طی نسل‌های متمادی تغییر خواهد کرد.

جان اف هات و پاسخ‌هایش به ملحدان

جان اف هات الاهی‌دان مسیحی و استاد ممتاز و بازنشسته دانشگاه جرج تاون آمریکاست. او در طیف تکامل گرایان خداباور و معتقدان به سازگاری نظریه تکامل و دین قرار می‌گیرد.

هات بر این باور است که الهیات اگر می‌خواهد حرفی برای گفتن داشته باشد، باید نظریه‌های علمی را به ویژه آنچه را که مربوط به کیهان شناسی و تکامل است جدی بگیرد. او نظریه تکامل داروینی را مرحله‌ای سرنوشت ساز در فهم بشر می‌داند، از این رو فهم ما را از خدا و ارتباطش با جهان و تصویری که از جهان داریم، پیش از داروین و پس از داروین متفاوت می‌بیند.

در سخنان جان اف هات معمولاً از تکامل خداباورانه با عنوان الهیات تکامل یاد می‌شود. این اصطلاح به معنای آن است که خدا جهان را از عدم با قوانین بنیادی و ثابت‌های طبیعی می‌آفریند و خدا از طریق فرایندهای طبیعی و به وسیله آنها و در آنها همه جا در زمان و مکان مدام عمل می‌کند که از آن با عنوان خلق مدام یاد می‌شود.

بر خلاف طبیعت گرایان ملحدی چون داکینز که نظریه تکامل را برای توجیه باورهای الحادی خود به کار می‌برند و بر این باورند که داروین و نظریه او راه را برای الحاد باز کرد، بسیاری از دانشمندان تکامل گرا ضمن آنکه با رهیافت‌های طرفداران آفرینش باوری و طراحی هوشمند مخالفت می‌کنند، خداباورانی استوار هستند. معتقدان به تکامل خداباورانه در واقع ملتزم به طبیعت گراییِ روش شناختی‌اند و بر همین پایه مانند دیگر طبیعت گرایان در تبیین پدیده‌ها به دخالت‌های الوهی توجه نمی‌کنند. آنها می‌خواهند فهمی از فعل الهی به دست دهند که مبتنی بر دخالت الهی نباشد.

جان اف هات به عنوان متخصص حوزه علم و دین در این کتاب تاکید می‌کند که ملحدان جدید درکی سطحی و بی‌مایه از دین دارند، چرا که دین را تنها در جریان‌های افراطی آفرینش باوری، ظاهرگراییِ مبتنی بر کتاب مقدس و تروریسم می‌بینند.

"الحاد در این معنای اصطلاحی به معنای انکار ادیان به طور عام و یا انکار اسلام به طور خاص به کار رفت"او نشان می‌دهد که این ملحدان آشنایی چندانی با الاهیات و جریان‌های معتدل دینی ندارند. برخی از خطاهای روش شناختی ملحدان جدید در تقلیل گرایی آنها و تاکید انحصاری‌شان بر علم به عنوان تنها شیوه قابل اعتماد برای پرداختن به واقعیت نهفته است. به عبارتی می‌توان کتاب «خدا و الحاد جدید» را پاسخی به ادعاهای افراطیِ بنیادگراییِ علمی دانست.