قطب‌های علمی همچون بذری رها شده در باد هستند / وزارت علوم از کوچک‌ترین کار سر باز زده است

به گزارش گروه دانشگاه خبرگزاری دانشجو، قطب علمی، اصطلاحی است که برای اولین بار در کشور توسط وزارت علوم و با هدف تبدیل کردن موسسات آموزشی و پژوهشی به عنوان پایگاه‌های اصلی علوم به کار گرفته شد. نامی آشنا که اکنون قریب به بیست سال از اولین کاربرد آن می‌گذرد و وزارت علوم در پایگاه اطلاع رسانی خود خبر از وجود بیش از ۱۵۰ قطب علمی در کشور می‌دهد. چیزی که ما را بیش از پیش متعجب می‌کند هدف از تشکیل این قطب‌های علمی یعنی حرکت در جهت رفع مشکلات جامعه بوده است. زیرا با نگاهی به عملکرد قطب‌های علمی در دانشگاه‌ها نه تنها خبری از فعالیت ویژه‌ای آن‌ها در رفع مشکلات جامعه نمی‌یابید بلکه در بسیاری موارد با صفحاتی روبه رو می‌شوید که حتی چند سالی است به بروزرسانی نشده‌اند!

بیشتر بخوانید

گمشده‌ای با عنوان قطب علمی در وزارت علوم / عدم شفافیت در ارائه دستاورد‌ها یا بی‌تدبیری در ساماندهی؟

غلامحسین‌زاده: ساختار جدید قطب‌های علمی واقع‌گرایانه نیست / وزارت علوم حمایت مالی و نظارتی نمی‌کند

ساجدی: بودجه

قطب‌های علمی با رسالت آن‌ها همخوانی ندارد / لزوم تغییر شیوه تشکیل قطب‌ها

لزوم توجه بیشتر به بودجه علمی کشور / دستورالعمل‌های اجرایی برای اهداف قطب‌های علمی تدوین شود

دانشگاه تربیت مدرس با بیش از ده هزار دانشجو و قریب به ۷۰۰ عضو هیئت علمی یکی از دانشگاه‌های برتری محسوب می‌شود که با تصویب وزارت علوم در سال ۹۸ داری ۹ قطب علمی در رشته‌های «تحلیل داده‌های وابسته فضایی-زمانی، پروتئین و پروتئوم، مهندسی سیستم‌های سلامت، فناوری‌هایی نوین در فرآوری آبزیان، مدیریت تلفیقی آفات و بیماری‌های محصولات گلخانه‌ای، مطالعات زبان فارسی، متابولیت‌های دارویی گیاهی، سامانه‌های نوین احتراقی، بیوتکنولوژی صنعتی» است که اگر سری به سایت آن‌ها بزنید شاهد هیچ عملکردی نخواهید بود. به همین منظور به گفتگو با محمد مهدی سپهری مدیر قطب علمی مهندسی سیستم‌های سلامت دانشگاه تربیت مدرس پرداختیم تا با چالش‌های ایجاد شده برای قطب‌های علمی آگاه شویم.

طی سال‌هایی که مدیریت قطب علمی را بر عهده داشتید مهترین چالش‌هایی که با آن مواجه بوده‌اید؛ چیست؟

بنده از وزارت علوم خیلی گله‌مند هستم، زیرا نام آن وزارت علوم تحقیقات و فناوری است، اما ما شاهد هستیم که اداره دانشگاه‌ها توسط خود دانشگاه‌ها انجام می‌شود و وزارت علوم نقشی ندارد.

"نامی آشنا که اکنون قریب به بیست سال از اولین کاربرد آن می‌گذرد و وزارت علوم در پایگاه اطلاع رسانی خود خبر از وجود بیش از ۱۵۰ قطب علمی در کشور می‌دهد"بحث پژوهش نیز توسط دانشگاه‌ها به ویژه دانشگاه‌هایی که تحصیلات تکمیلی دارند، انجام می‌شود. سوال اینجاست که تحقیقات و فناوری که در پسوند این وزارت خانه آمده است به چه کار می‌آید؟ در بخش فناوری نیز باید بگویم، فناوری هنوز در دانشگاه‌های کشور تحقق نیافته است. در این میان وزارت علوم باید نقش کنشگر داشته باشد، اما مشاهده می‌کنیم که در واقع اینگونه نیست و اکنون نقش منفعلی دارد.

این در حالی است که خیلی از وزارت خانه‌های دیگر کشور بسیار فعال عمل می‌کنند. زمانی ما چهار میلیون و پانصد هزار دانشجو داشتیم، اکنون این میزان به سه و نیم میلیون نفر رسیده است. در کنکور سال ۱۴۰۰ بیش از یک میلیون نفر شرکت کرده‌اند که نسبت به سال‌های گذشته روند کاهشی داشته‌اند.

به ویژه در حوزه فنی و مهندسی که تنها ۱۵۰ هزار نفر اعلام علاقه‌مندی برای رشته‌های این حوزه کرده‌اند، اما در حوزه علوم تجربی ۵۰۰ هزار داوطلب وجود دارد. این نشان از آن دارد که بالانسی که باید میان رشته‌های مختلف ایجاد می‌شد، وجود ندارد.

وزارت علوم اکنون ابزار‌های گوناگونی همچون چند مرکز تحقیقاتی، پژوهشگاه و سازمان پژوهش دارد. همچنین دانشگاه‌ها فضای بسیاری برای انجام فعالیت‌های پژوهشی و کاربردی دارند. اما شاهد هستیم آن انتظاراتی که داریم به تناسب منابعی که وزارت علوم در اختیار دارد، نمود ندارد.

اکنون دانشگاه‌های علوم پزشکی از بعد علمی به کل کشور سرویس ارائه می‌دهند، اما دانشگاه‌های تحت نظارت وزارت علوم اینگونه نیستند. بنده می‌توانم به شما بگویم که اکنون معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری در این زمینه‌‍‌ها به شدت پیشتازی دارد و بهتر است که موضوع قطب‌های علمی به آن‌ها سپرده شود.

بنده از اوایل انقلاب اسلامی به یاد دارم که وزارت علوم همواره به فکر ایجاد اشتغال و ارائه وام برای دانشجویان در جهت راه اندازی کسب وکار بوده است، اما عملاً مجموعه معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری در این سال‌های اخیر خیلی کار‌های خوبی انجام داده است.

"چیزی که ما را بیش از پیش متعجب می‌کند هدف از تشکیل این قطب‌های علمی یعنی حرکت در جهت رفع مشکلات جامعه بوده است"این سبب می‌شود تا دانشجویان به فکر خروج از کشور نباشند. اکنون بهترین مسئله‌ای که می‌تواند کمک کند تا دانشجویان از کشور خارج نشوند، ابعاد علمی و پژوهشی است. قطب‌های علمی نیز که به عنوان پایگاه‌های اصلی علوم محسوب می‌شوند، می‌توانند چنین نقشی را ایفا کنند.

قطب‌های علمی با زحمت بسیاری ایجاد شده‌اند و افراد برجسته‌ای از دانشگاه‌های مختلف گرد هم آمده‌اند تا بتوانند به تشکیل یک قطب علمی قدرتمند بپردازند. قطب علمی مهندسی سیستم‌های سلامت دانشگاه تربیت مدرس در هیچ یک از دانشگاه‌های کشور وجود ندارد و یک بازوی بسیار مؤثر در سامان دهی و بهبود فرایند‌های پیشگیری، پیش بینی، درمان و مشارکت در سیستم‌های سلامت است. ما در دانشگاه تربیت مدرس زمانی را گذاشته‌ایم و به طراحی آن پرداخته‌ایم و حدود سه سال در وزارت علوم فرایند قطب شدن را طی کرده‌ایم این قطب‌هایی که با این زحمات تشکیل شده‌اند نباید رها شوند.

اکنون قطب‌های علمی به گونه‌ای هستند که گویا بذری را شناسایی کرده‌اید و پس از آن به دست باد سپرده‌اید.

در صورتی که این بذر باید در مکانی قرار گیرد که رشد کند. اما وزارت علوم قطب‌های علمی را شناسایی کرده است و بعد از آن این قطب‌ها را در سیستم‌های اداری کشور رها کرده است.

طی آخرین مصاحبه خبرگزاری دانشجو با معاونت پژوهشی وزارت علوم اعلام شد که در سال ۱۴۰۰ قطب‌های علمی بودجه دریافت خواهند کرد و فعالیت آن‌ها بهبود می‌یابد؛ با توجه به اینکه یکی از مشکلات اصلی قطب‌ها عدم تخصیص بودجه است؛ نظرتان در این خصوص چیست؟

اینکه وزارت علوم اعلام می‌کند که قصد دارد به قطب‌های علمی بودجه دهد و در این راستا امیدوار است که فعالیت آن‌ها بهبود یابد، درست نیست، چون تمام مسائل قطب‌های علمی به بودجه ختم نمی‌شود. وزارت علوم قبل از هر چیز باید زیرساخت‌ها را مهیا سازد.

از نظر شما وزارت علوم چه زیرساخت‌هایی را برای بهبود فعالیت قطب‌های علمی می‌تواند ایجاد کند؟

در این خصوص شورای عتف و وزارت علوم می‌توانست به دانشگاه‌ها در خصوص قطب‌های علمی وظایف و اختیاراتی را تفویض و تکلیف کند. یا به آن‌ها ابلاغ کند که حداقل ۵ درصد از درآمد‌های اختصاصی خود را به قطب‌های علمی تخصیص دهند. همچنین می‌تواند از طریق هیئت امنا تکالیف و وظایفی را بر عهده قطب‌های علمی بگذارد، آن‌ها را به فعالیت‌های بین‌المللی و مشترک با مراکز جهانی، برگزاری دوره‌های اینترنشیپ و مدرسه تابستانی و همایش‌های خاص و پیشرفته تشویق و ترغیب نماید و بخشی از فضای دانشگاه را در اختیار قطب‌های علمی قرار دهد؛ حامی و تسهیلگر مدل‌های کسب و کار پایدار آن‌ها باشد و در نهایت منابع درآمد‌زایی پایا و استواری را برای آن‌ها مشخص و فراهم کند.

همچنین می‌تواند برای تشویق استادان به منظور فعالیت در قطب‌های علمی در آیین‌نامه ارتقاء، امتیازاتی در نظر گیرد.

"بحث پژوهش نیز توسط دانشگاه‌ها به ویژه دانشگاه‌هایی که تحصیلات تکمیلی دارند، انجام می‌شود"برای تشویق دانشجویان نیز می‌تواند امتیازاتی را در نظر گیرد. به عنوان مثال گفته شود که دانشجو اگر حضور فعال در قطب‌های علمی داشت چند امتیازی در خصوص ورود به مقاطع بالاتر دریافت کند. از طریق مساعدت ستاد مشترک نیرو‌های مسلح خدمات شایسته مردان در قطب‌های علمی جزء خدمت سربازی تلقی شود و برای زنان پژوهشگر تسهیلات و امتیازاتی برای اشتغال و آتیه آنان در نظر بگیرد. به دیگر سخن ضرورت دارد ساختار تاب آور و پایداری برای توسعه منابع انسانی قطب‌های علمی طراحی، استقرار و تثبیت شود.

اکنون قطب‌های علمی در کشور ایجاد شده‌اند، اما دریغا که هیچ تمهیداتی برای آن‌ها اندیشده نشده است. قطب‌های علمی باید به عنوان واحد‌های تحقیق توسعه دستگاه‌ها و نهاد‌های کشور تلقی شوند.

به عنوان مثال چند قطب علمی می‌توانند مشکلات وزارت نیرو که اکنون کشور با مسائل و مشکلات آن رو به رو است بررسی و مرتفع سازد. چه ضرورتی داشته که این وزارت خانه و یا دیکر دستگاه‌ها برای خود پژوهشگاه ایجاد کرده‌اند؟

مسئله‌ای که در اینجا وجود دارد این است که تمام این کار‌ها به هزینه و امکانات نیاز دارد، از طرفی جذب و استخدام افرادی که در این خصوص علم و دانایی و مهارت کافی دارند بسیار سخت است. زیرا باید ده‌ها آگهی داده شود و فرایند‌های طولانی طی شود تا چند عضو برای یک پژوهشگاه مشخص شود.

این درحالی است که نیروی متخصص در دانشگاه وجود دارد و در قالب قطب علمی نیز در کنار یک‌دیگر جمع شده‌اند، اما سازوکار روان و شفافی فراهم نشده است که دولت و صنعت به سراغ آن‌ها بیایند و با آن‌ها مرتبط شوند؛ زیرا شناخته شده نیستند. وزارت علوم که متولی آموزش عالی در کشور محسوب می‌شود، وفق قانون اهداف، وظایف و تشکیلات وزارت‌علوم، تحقیقات و فناوری باید این کار و بسیاری اقدامات عاجل را انجام دهد که با بی توجهی و غفلت از تکالیف خویش هیچ حرکتی در این خصوص انجام نمی‌دهد.

وزارت علوم از کوچک‌ترین کار‌ها برای قطب‌های علمی سر باز زده است نمونه آن عدم ایجاد یک شورا در دوران کرونا به صورت مجازی بود تا آن‌ها یک رسانه و فضا برای گفت و شنود داشته باشند. همچنین می‌توانست یک وبگاهی برای آن‌ها ایجاد کند تا اطلاعات خود را در آن قرار دهند، اما دریغا هیچ یک از این کار‌های ساده را انجام نداده و یا فراهم نکرده است.

"سوال اینجاست که تحقیقات و فناوری که در پسوند این وزارت خانه آمده است به چه کار می‌آید؟ در بخش فناوری نیز باید بگویم، فناوری هنوز در دانشگاه‌های کشور تحقق نیافته است"بسیاری از همکاران دانشگاهی آگاه به قطب‌های علمی و بنده اگر بخواهیم فهرستی از کار‌هایی که وزارت علوم می‌تواند برای قطب‌های علمی و تشویق افراد در راستای فعالیت در قطب انجام دهد تهیه کنیم فهرست بسیار بلند بالایی خواهد شد.

اکنون در کشور مسائلی وجود دارد که ما در قطب‌های علمی می‌توانیم به رفع آن‌ها بپردازیم. هیچ نیرویی مستعدتر و قوی‌تر از جوانان برومند کشور نیست، زیرا با شور و شوق و شعف به دنبال خدمت و خدمتگزاری به کشور و مردم هستند؛ بنابراین ما می‌توانیم از طریق قطب‌های علمی آن‌ها را جذب کنیم به طوری که از طریق نیرو‌های مسلح دوران سربازی خود را در قطب‌های علمی بگذرانند. برای خانم‌ها نیز شرایطی ایجاد شود که در زمان استخدامی اولویت پذیرش داشته باشند.

در حقیقت برای تشویق افراد برای حضور آن‌ها در قطب‌های علمی هیچ فعالیتی انجام نشده است. در صورتی که می‌توان کار‌های بسیاری انجام دهند. اکنون در خوزستان، هرمزگان، سیستان و بلوچستان، خراسان جنوب، کردستان و ایلام در حوزه مسائل و مشکلاتی که دارند، قطب‌های علمی می‌توانند به میدان بیایند و مشکلات را رفع کنند.

متاسفانه وزارت علوم زیرساخت‌های لازم و بایسته را ایجاد نکرده است به همین دلیل اکنون قطب‌های علمی جایگاه و شأنیت حقه خودرا در توسعه و گسترش علم و فناوری و نوآوری‌های ملی، منطقه‌ای و جهانی بدست نیاورده‌اند.

وزارت علوم تنها به ارائه مجوز فعالیت قطب‌های علمی پرداخته است، اما این مجوز زمانی سودمند است که یک مدل کسب و کار ارائه دهد که بسیار نیز کار آسانی است. اکنون ما باید از وزارت علوم مطالبه داشته باشیم و از آقای وزارت علوم بخواهیم تا توضیح دهد در این دوره چه فعالیت‌هایی انجام داده است.

اگر شما جستجوی ساده‌ای داشته باشید خواهید دید که در خارج از کشور شرکت‌ها مهم‌ترین مسائل خود را در اختیار قطب‌های علمی قرار می‌دهند. اکنوان وزارت خانه‌ها نیز باید به قطب‌های علمی توجه کنند. از نظر بنده مراکزی که قطب علمی دارند باید اجازه دهند تا دانشجویان در دوران تحصیل در قطب‌های علمی فعال شوند تا بر اساس آن تجارب، مهارت‌ها و آموزش‌های لازم را دریافت کنند تا بتوانند بازار کار واقعی را ایجاد کنند.

مدیران قطب‌های علمی اعلام کرده‌اند که جامعه به سمت ارتباط با قطب‌های علمی حرکت نمی‌کند؛ به نظر شما وزارت علوم در خصوص تشکیل این ارتباط چه رویکردی می‌تواند داشته باشد؟

وزیر علوم تحقیقات و فناوری در هیئت وزیران کشور حضور دارد و با وزیران سایر بخش‌ها به گفتگو می‌پردازد، بنابراین باید مدافع ارتباط دستگاه‌ها و صنعت و جامعه با قطب‌های علمی باشد و شرایطی را ایجاد کند که بخش‌های مختلف کشور از وجود قطب‌های علمی در کشور مطلع شوند. همچنین وزارت علوم می‌تواند از کمیسیون آموزش عالی مجلس کمک دریافت کند تا بتواند قطب‌ها علمی را در کشور معرفی کند.

"زمانی ما چهار میلیون و پانصد هزار دانشجو داشتیم، اکنون این میزان به سه و نیم میلیون نفر رسیده است"البته در این زمینه صدا و سیما نیز می‌تواند فعال باشد و تریبونی را در اختیار قطب‌های علمی قرار دهد. بنده این خواسته را دارم که برای قطب‌های علمی فرصت‌های زمانی بمنظور معرفی و طرح دستاورد‌ها و توانمندی‌های خود در صدا و سیما فراهم آوردند.