چند قدم تا نابودی خانه مشروطه‌خواهی + فیلم

آیت الله محمدحسین مازندرانی معروف به شیخ کبیر یکی از برجسته‌ترین علمای مازندران و شهرستان بابل بود که بخاطر حسن معاشرت و برخورداری از فضایل اخلاقی و مقامات معنوی مورد ارادت عامه مردم قرار داشت و بیت او که امروزه فقط یک نام از آن به یادگار مانده است، پناهگاه جمع کثیری ار مستمندان و استمدادطلبان بود.

خانه معروف به شیخ کبیر با قدمتی ۱۵۰ ساله به عنوان اولین پایگاه مشروطه‌خواهی در مازندران شناخته می‌شود، بنایی تاریخی که مدت‌ها است همگان نظاره‌گر تخریب پنهانی اش هستند، سرمایه‌ای که می‌توانست امروزه به یکی از مهمترین مراکز توریستی شهر تبدیل شود و سالانه گردشگران زیادی را از سرتاسر کشور به سوی خود بکشاند، اما حال و روز این خانه تاریخی خوب نیست.

رهاشدگی ۵۰ ساله

حسین‌زاده یکی ساکنان قدیمی محله محدثین بابل می‌گوید: نزدیک نیم قرن است این خانه به همین شکل رها شده و در حال تخریب و فرسودگی است.

او می‌گوید: در این سال‌ها حتی یک بار هم مشاهده نشده است که برای ترمیم و بازسازی این خانه قدیمی قدمی برداشته شود.

حامد ابراهیم زاده از پژوهشگران میراث و بنا‌های تاریخی گفت:این خانه علاوه بر اینکه یک مکان تاریخی است از بُعد سیاسی هم قابل اهمیت است بخاطر اینکه این خانه پایگاه مشروطه مشروعه در مازندران بود.

او با بیان اینکه مرحوم شیخ کبیر پرچمدار نهضت مشروطه در استان بود، افزود: علاوه بر مشروطه‌خواهان زیادی که به این خانه رفت و آمد می‌کردند، ناصرالدین شاه قاجار در سفر دومش به مازندران، محمدعلی‌شاه قاچار و رضاخان پهلوی هم چندین بار نزد مرحوم شیخ‌کبیر آمده بودند.

ابراهیم زاده ادامه داد: این خانه در دوران مشروطه از مراکز مبارزاتی و به نوعی شناسنامه مشروطه خواهی در مازندران است، اما به گونه‌ای رها شده است که اندک اندک تخریب شود.

این پژوهشگر تاریخی می‌گوید: اگرچه این خانه ۱۵۰سال قدمت دارد، اما هنوز مستحکم و مقاوم است و با کم‌ترین هزینه می‌شود آن را بازسازی و مرمت کرد.

میراثی با چند متولی

دهستانی رئیس اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری بابل با بیان اینکه فقط میراث فرهنگی متولی امر میراث در کشور نیست، گفت: متاسفانه در افکار عمومی این موضوع به شکلی جا افتاده که همه فکر می‌کنند هر مکان تاریخی که در شهر وجود دارد و هر اتفاقی برایش رخ دهد مقصر اداره میراث است.

او افزود: برخی بنا‌های تاریخی شهرستان بابل اگرچه میراثی هستند، اما در اختیار مجموعه‌های دیگر قرار دارند مانند ساختمان دانشگاه علوم‌پزشکی که قصر خاندان پهلوی بود و الان در اختیار دانشگاه است یا ساختمان شهربانی که در اختیار نیروی انتظامی است.

دهستانی می‌گوید: متولی مرمت بنا‌های تاریخی میراث فرهنگی است، اما در مورد خانه شیخ کبیر ادره اوقاف بابل در سال‌های گذشته قول داد تا مرمت خانه شیخ کبیر را بر عهده بگیرد.

رئیس اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری بابل با ابراز تاسف از اینکه اقدامی برای مرمت انجام نشده است، افزود: بیش از ۵۰ درصد بنا‌های تاریخی در این شهرستان متعلق به اداره اوقاف است.

او افزود: اداره اوقاف منابع مالی بیشتری نسبت به میراث فرهنگی دارد و با همکاری شهرداری می‌تواند در مرمت این بنا‌ها بیشتر نقش‌آفرینی کنند، چونکه ما به دلیل در اختیار نداشتن منابع مالی مناسب به تنهایی قادر به مرمت و نگهداری این بنا‌های مهم تاریخی نیستیم

قولی که عملی نشد

حسن برزگر رئیس اداره اوقاف شهرستان بابل با بیان اینکه این بنا متولی مشخصی دارد و اداره اوقاف صرفاً حکم نظارت بر آن را دارد، گفت: بنای مورد نظر از موقوفات شیخ‌کبیر است و متولی مشخصی دارد به همین دلیل اداره اوقاف در این موضوع نقش ناظر را دارد و تمامی اختیارات با متولی است.

او افزود: اداره میراث در گذشته اقدام به ثبت این بنا کرده بود، اما به دلیل آنکه اقدام موثری نسبت به حفظ و مرمت این بنا انجام نشد متولی از طریق دیوان عدالت اداری با رایی که در شعبه ۷ دیوان صادر شد اقدام به خروج این بنا از فهرست ثبتی میراث کرد و در حال حاضر به صورت قانونی این بنا جزو ثبتی‌های میراث فرهنگی محسوب نمی‌شود.

حسن برزگر می‌گوید: نشست‌هایی نیز برگزار و متولی حاضر شد برای مرمت یا تهاتر دو سال به اداره میراث فرهنگی فرصت دهد، ولی تا بدین لحظه چیزی مشخص نشده است.

رئیس اداره اوقاف بابل با بیان اینکه فرآیند ثبت یک فرآیند قانونی نبوده است، افزود: برابر قانون اداره میراث موظف بود متولی و اداره اوقاف را در جریان روند ثبت قرار دهد، ولی متاسفانه در گذشته این ثبت بدون اطلاع متولی و اداره اوقاف انجام شد به همین دلیل فرآیند ثبت یک فرآیند غیرقانونی بوده است.

او افزود: متاسفانه قسمت‌هایی از سقف این بنا به دلیل فرسودگی فرو ریخته است و همین امر منجر به آن شد تا شهرداری طی اخطاری به متولی اعلام کند که این ساختمان خطرات جانی برای شهروندان دارد و چنانچه برای رفع این مشکل اقدامی نکند شهرداری او را مقصر می‌داند و تبعات قانونی و کیفری با این شخص است.

حسن برزگر ادامه داد: متولی این بنا اعلام کرد توانایی اقدام برای حفظ و مرمت این بنا را ندارد و به همین دلیل شهرداری با توجه به امکان خطر ریزش سفال‌های ساختمان بر سر عابران، نسبت به رفع این مشکل اقدام کرد.

رئیس اداره اوقاف بابل با بیان اینکه اداره میراث باید عملگراتر باشد و بجای نهی همکاری بیشتری داشته باشد، گفت:بابل بنا‌های تاریخی زیادی دارد و بسیاری از این بنا‌ها که اماکن‌های مذهبی و ثبت ملی هستند در اختیار اوقاف است به همین دلیل اوقاف برای حفظ و مرمت این بنا‌ها گاهی فراتر از قانون به تعهدات خود عمل کرده است.

او افزود: اداره اوقاف اگر بخواهد برخی از این مکان‌های قدیمی مانند تکایا، سقاخانه‌ها و امامزاد‌ها را مرمت و بازسازی کند با نهی اداره میراث مواجه می‌شود.

برزگر ادامه داد: اینکه صرفاً اعلام شود یک ساختمان تاریخی است و نه خود میراث فرهنگی آن را تعمیر کند و نه به اداره اوقاف اجازه بازسازی دهد نتیجه‌ای جز تخریب بیشتر ندارد.

رئیس اداره اوقاف بابل می‌گوید: شاید منابع مالی میراث فرهنگی محدود باشد، اما با بازسازی این بنا‌های تاریخی می‌تواند زمینه جذب گردشگر و ایجاد فرصت اقتصادی را فراهم کند.

قول‌ها دو طرفه بود

او با بیان اینکه در هیچ جای قانون نیامده حفظ و مرمت بنا‌های تاریخی بر عهده اداره اوقاف است، ادامه داد:در یک جلسه‌ای که در گذشته اتفاق افتاده بود اداره اوقاف بابل نه به صورت تعهد قانونی، بلکه بصورت کلامی پذیرفته بود اگر اداره میراث بتواند با بازسازی این بنا طوری اقدام کند که این بنا دارای درآمد شود و نیّت واقف هم اجرا گردد در این صورت اداره اوقاف همکاری‌هایی برای مرمت انجام دهد.

برزگر گفت: متاسفانه اداره میراث تا به امروز طرحی که منجر به درآمد از این ساختمان قدیمی شود ارائه نکرده است.

خانه تاریخی شیخ کبیر که در ۱۳۹۳ به شماره ۲۱۱، ۳۱ در فهرست آثار ملی ثبت شده است متعلق به دوره قاجاریه با آجر، ساروج و آهک ساخته شده است، اما تعمیر بخشی از نمای بیرونی این خانه با مصالح امروزی و اضافات و الحاقاتی که به آن شده باعث گردیده است تا تاریخی بودن این ساختمان پنهان بماند

در کتاب " نگین محدثین شرح حال شیخ کبیر"، آمده است که خانه شیخ کبیر میزبان سه پادشاه ایران بود و ناصرالدین شاه در سال ۱۲۹۲ هجری قمری در سفری که به بارفروش داشت در منزل شیخ کبیر حضور یافت

محمدعلی شاه قاجار نیز ۱۲ مرداد سال ۱۲۹۰ هجری شمسی، برای جلب نظر شیخ کبیر برای تصاحب پادشاهی خود به این خانه آمد، اما از شیخ جواب منفی دریافت کرد و رضاخانپهلوی هم چندین مرحله زمانی که سردار سپه و نخست وزیر بود به منزل شیخ کبیر سفر کرده بود.