چاق چاقو، آیینی ماندگار به قدمت تاریخ+تصاویر

همه ساله با فرارسیدن ایام محرم، مراسم‌های عزاداری در چهارمحال و بختیاری و در شهرستان‌ها به رسم دیرین با بازسازی صحنه‌های جانسوز کربلا، به ویژه در شب و روز عاشورای حسینی همراه با معرفی اهداف قیام عاشورا برگزار می‌شود.

مردم شهرستان سامان به ویژه جوانترها، هر ساله شب عاشورا به تکیه ها، مساجد و حسینیه‌ها می‌روند و تا اذان صبح با کوبیدن چوب یا سنگ‌ها به هم و «یا علی (ع)» گفتن، به عزاداری در خیابان‌ها و کوچه‌های شهر می‌پردازند.

مراسم چاق چاقو، از ساعت ۲ بامداد روز عاشورا آغاز می‌شود و با برگزاری نماز جماعت صبح در مسجد جامع شهر پایان می‌یابد و مردم خود را برای عزاداری روز عاشورا آماده می‌کنند.

جوانان سنگ و چوب در دست به سمت هیئت می‌روند؛ صدای سنگ‌ها سکوت شب را در هم می‌شکند.

خواندن نوحه با نوای سنج همراهی می‌شود، صدای به هم خوردن سنگ‌ها یا چوب‌ها یکنواخت است، در کنار صدای نواختن سنج و طبل، برای دادن سوز و گداز بیشتری به این مراسم نی نیز نواخته می‌‎شود.

بیشتر بخوانید

• آیین‌های موسیقایی، چاق چاقو یا نغمه‌های صبح عاشورا

در «چاق چاقو» نوحه خاصی خوانده می‌شود و همزمان با خواندن این نوحه عزاداران و شرکت کنندگان دو سنگ یا دو چوب را که در دست گرفته‌اند به همدیگر می‌کوبند.

مردان سنگ کوبان می‌روند و با آهنگی حزن آمیز نوحه مخصوصی را به زبان ترکی می‌خوانند:‌ای خدا گین چالمسن، به گجه سحر، اولماسن گین چالار، طوفان اولار کرب و بلادا قان اولار
گین چالار طوفان اولار اصغر بقاز قان اولار‌ای خدا گین چالمسن، گهوارسه بوش قالمسن رباب پریشان اولماسن‌ای خدا گین چالمسن شام غریبان اولماسن،‌ای خدا گین چالمسن زینب پریشان اولماسن

این نوحه از دیر باز برای مسن تر‌ها آشناست و اشک‌های آن‌ها را سرازیر می‌کند.

نوحه خوان‌های «چاق چاقو» افراد خاصی هستند که در خواندن این نوحه مخصوص تبحر خاصی دارند و با سوز و گداز ویژه‌ای می‌خوانند از جمله نوحه خوان‌های با تبحر می‌توان به مرحوم «ناصر جعفرزاده» اشاره کرد.

مردم شهر سامان، پس از روز تاسوعا، بعد از نیمه شب، حدود ساعت یک یا دو بامداد از مساجد و تکیه‌ها به کوچه‌ها و خیابان‌های شهر رفته و عزاداری را با انجام مراسم «چاق چاقو» ادامه می‌دهند. این مراسم تا اذان صبح ادامه دارد.

در استان چهار محال و بختیاری پژوهش، مستندسازی و تهیه پرونده و ثبت ۶ اثر فرهنگ عاشورایی در آثار ملی صورت گرفته که یکی از این میراث معنوی ثبت شده مراسم چاق چاقو شهر سامان است.

در گذشته این مراسم با نواختن ساز محلی «سرنا» که در سامان به آن «ساز چپی» می‌گویند همراه بوده است.

تکه سنگ‌های صیقلی و صاف را در گذشته جمع‌آوری کرده و در مراسم چاق چاقو استفاده می‌کردند، اما امروزه بیشتر از تکه چوب‌های صاف تراشیده شده‌ای که در پشت آن‌ها جای انگشت تعبیه شده است استفاده می‌کنند.

در ادامه تصاویری از این آیین ملی و باستانی ببینید.

 عکاس: عرفانه نعمتیان