چهره‌های سیاسی ایران که در سال ۱۳۹۸ درگذشتند

با پایان سال ۱۳۹۸ ده شخصیت سیاسی درگذشته در این سال را انتخاب کرده‌ایم که در عرصه سیاسی ایران مطرح بودند. اسامی و شخصیت‌های گوناگون و متضاد راه‌یافته‌اند: گروهی با قدرت مغازله می‌کردند و جمعی از حاکمیت کنار گذاشته شده و به تبعید رفته بودند و برخی با سلطه و استبداد در ستیز بودند.

حق نشر عکس

JAMARAN.IR

بهمن کشاورز: منادی استقلال وکیلان

زاده ۱۳۲۳ حقوق‌دان و وکیل دادگستری در سوم اردیبهشت ماه درگذشت. او در سال‌های مختلف ریاست اتحادیه سراسری کانون‌های وکلای دادگستری ایران و نیز کانون وکلای دادگستری مرکز را بر عهده داشت.

بهمن کشاورز وکالت را از دهه ۱۳۵۰ آغاز کرد. البته نامش از آن هنگام بر سر زبان‌ها افتاد که در ۱۳۷۶ دفاع از غلامحسین کرباسچی، شهردار پیشین تهران را بر عهده گرفت و جریان دادگاه از تلویزیون ایران پخش شد.

"با پایان سال ۱۳۹۸ ده شخصیت سیاسی درگذشته در این سال را انتخاب کرده‌ایم که در عرصه سیاسی ایران مطرح بودند"آقای کشاورز از خانواده‌ای سیاسی برخاست، پدرش کریم کشاورز مترجم و از اعضای حزب توده بود و عمویش فریدون کشاورز نیز در کمیته مرکزی حزب توده عضویت داشت و در دوره‌ای از صاحب‌منصبان دولتی بود.

بهمن کشاورز خواستار سرسخت استقلال وکلا به شمار می‌آمد. فرهنگ حقوقی انگلیسی به فارسی و هنر دفاع در دادگاه‌ها از تالیفات اوست.

علینقی عالیخانی: معمار اقتصاد دوران پهلوی دوم

حق نشر عکس

Courtesy photo

زاده ۱۳۰۷ از وزیران برجسته اقتصاد دوره محمدرضا پهلوی در چهارم تیرماه در آمریکا درگذشت. او را که دکترای اقتصاد را از فرانسه گرفت، از نخستین کسانی می‌دانند که با تحصیل در این رشته امور اقتصادی کشوری را در جایگاه یک متخصص دانشگاهی به دست گرفت.

او به توسعه اقتصادی سریع معتقد بود و نگرشی متمایل به اندیشه چپ داشت. عالیخانی نقش مهمی در نوسازی اقتصاد ایران و دگرگونی آن از الگوی زمین‌داری- بازرگانی به مدل صنعتی ایفا کرد. عمده دوران وزارتش در دوران نخست‌وزیری اسدالله علم، حسنعلی منصور و امیرعباس هویدا در دهه ۱۳۴۰ گذشت.

پس از پیروزی انقلاب به امریکا رفت و به ویراستاری نوشته‌های تاریخی و از آن میان یادداشت‌های اسدالله علم پرداخت.

اسدالله عسگراولادی: سلطان زیره

حق نشر عکس

TASNIM.IR

اسدالله عسگراولادی متولد ۱۳۱۲ مشهور به سلطان زیره از بازرگانان ثروتمند و پرنفوذ و عضو حزب موتلفه اسلامی در ۲۲ شهریور در پی عارضه مغزی جان داد. او از آغاز انقلاب تا زمان مرگش ریاست اتاق صنایع ایران و چین را در اختیار گرفته بود. برادرش حبیب‌الله عسگراولادی نیز ازاعضای موتلفه و عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام بود.

گفته می‌شد او به سبب منصب و نیز نسبت خانوادگی‌اش از رانت‌های بسیار برخوردار بود، گرچه خودش دلیل ثروتش را سحرخیزی‌اش می‌دانست.

اعظم طالقانی: زنان نیز رجال‌اند

حق نشر عکس

IRNA

زاده ۱۳۲۲ کنش‌گر سیاسی، روزنامه‌نگار و فعال حقوق زنان و نماینده نخستین دوره مجلس پس از انقلاب ایران، در هشتم آبان ماه به درگذشت.

"او در سال‌های مختلف ریاست اتحادیه سراسری کانون‌های وکلای دادگستری ایران و نیز کانون وکلای دادگستری مرکز را بر عهده داشت"او که در پیش از انقلاب به همراه پدرش محمود طالقانی از مبارزان سیاسی بود، بارها زندان و بازجویی از سر گذراند. طالقانی سال‌ها نشریه پیام هاجر را منتشر کرد که پس از توقیفش انتشار آن را با نام پیام ابراهیم از ۱۳۹۳ پی گرفت.

او که از دوره نمایندگی با تصویب قوانین ضد زن مخالفت‌ها داشت، نامش با جدل بر سر اصطلاح قرآنی رجال در متن قانون اساسی پیوند خورده است.

خانم طالقانی بر آن بود که کلمه رجال فقط بر مردان دلالت ندارد و زنان را نیز در بر می‌گیرد. به همین دلیل بارها برای نامزدی انتخابات ریاست جمهوری ثبت‌نام کرد و هربار صلاحیتش رد شد.

امیراصلان افشار قاسملو: در جست‌وجوی سکونت‌گاهی برای شاه

حق نشر عکس

Courtesy photo

متولد ۱۲۹۸دولتمرد و دیپلمات دوران پهلوی، در صد سالگی در ۱۵ آبان درگذشت.

پدرش از نظامیان دوران رضاشاه بود. در اتریش دکتری علوم سیاسی خواند. افشار در دوره پهلوی دوم مشاغل مختلف سیاسی و دولتی از جمله نمایندگی مجلس، وزارت امورخارجه و سفارت در کشورهایی همچون آلمان و آمریکا را بر عهده داشت.

شاید مهم‌ترین مسئولیتش ریاست اداره کل تشریفات در سال ۱۳۵۶ در اوج بحران ایران بود که به انقلاب ۱۳۵۷ انجامید. در آن زمان او برای بهبود اوضاع کشور با سفرا و مقامات دولت‌های غربی و نیز شخصیت‌های ایرانی در تماس بود.

"البته نامش از آن هنگام بر سر زبان‌ها افتاد که در ۱۳۷۶ دفاع از غلامحسین کرباسچی، شهردار پیشین تهران را بر عهده گرفت و جریان دادگاه از تلویزیون ایران پخش شد"

پس از خروج شاه از کشور افشار به جست‌وجوی مقصدی مطمئن برای اقامت درازمدتش برخاست و تا پایان عمر محمدرضا پهلوی با او همراه بود.

از افشار تالیفاتی هم بر جای مانده که از آن میان می‌توان به آغاز روابط سیاسی ایران و امریکا و نیز شرکت ایران در سازمان‌های بین‌المللی اشاره کرد.

نورعلی تابنده: دگر ز منزل جانان سفر مکن درویش

حق نشر عکس

Courtesy photo

زاده ۱۳۰۶ معاون وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و معاون وزارت دادگستری در دولت موقت، در سوم دی‌ درگذشت. نورعلی تابنده بیدختی گنابادی با لقب مجذوب‌علی‌شاه قطب سلسله نعمت‌اللهی سلطان علی‌شاهی گنابادی بود. در فرانسه دکترای حقوق گرفت و هم‌زمان در کلاس‌های هانری کربن، اسلام‌شناس فرانسوی حضور یافت.

پیش از انقلاب و پس از انقلاب به صورت رایگان وکالت زندانیان مغضوب قدرت را برعهده داشت. از مشهورترین موکلانش در پیش از انقلاب آیت‌الله پسندیده برادر آیت‌الله روح‌الله خمینی و پس از انقلاب عباس امیرانتظام٬ معاون نخست‌وزیر و سخنگوی دولت موقت بودند. تابنده از جمله امضاکنندگان نامه مشهور به ۹۰ امضایی خطاب به اکبر هاشمی رفسنجانی در دوران ریاست جمهوری‌اش بود که به همین اتهام مدتی را در زندان گذراند.

پس از حمایتش از مهدی کروبی در انتخابات ۱۳۸۸ نیروهای امنیتی حسینیه دراویش گنابادی را ویران کردند.

در اواسط بهمن ۱۳۹۶ خبری مبنی بر دستگیری تابنده پیچید و دراویش برای جلوگیری از حبس و حصرش به تحصن در برابر خانه‌اش شتافتند.

میان ماموران و دراویش نزاعی مرگبار درگرفت و گروهی را به حبس بردند و محمد ثلاث را به اتهام کشتن سه مامور نیروی انتظامی اعدام کردند. پس از آن نورعلی تابنده در عمل در حصر خانگی زندگی گذراند. مجموعه مقالات حقوقی و اجتماعی و آشنایی با عرفان و تصوف از آثار اوست.

قاسم سلیمانی: فرمانده نظامی در سایه

حق نشر عکس

AFP

زاده ۱۳۳۵ فرمانده نیروی قدس سپاه در ۱۳ دی در حمله‌ای برنامه‌ریزی شده با شلیک پهپاد آمریکایی در عراق کشته شد. او که در جنگ عراق و ایران فرمانده لشکر بود، از دهه ۱۳۸۰ به تدریج به چهره‌ای مطرح بدل شد و به سلک نزدیکان آیت‌الله خامنه‌ای درآمد.

آقای سلیمانی در همه این‌ سال‌ها در پس پرده از چهره‌های تعیین‌کننده حاکمیت جمهوری اسلامی در سیاست خارجی به شمار می‌آمد و به تقویت نیروهای نظامی و شبه‌نظامی نزدیک به ایران از جمله در افغانستان و عراق و لبنان و سوریه می‌پرداخت.

• قاسم سلیمانی؛ زندگی‌نامه فرمانده قدس سپاه

هنگامی که دولت اسلامی موسوم به داعش بر سوریه و بخش‌هایی از عراق سلطه یافت، نقش قاسم سلیمانی و نیروی قدس سپاه به مثابه بازوی نظامی نظام در خارج از کشور و منطقه بسیار عمده شد؛ چنانکه گفته می‌شود نیروی قدس در سرکوب معترضان ایرانی و عراقی نیز دست داشته است.

کشته شدن ناگهانی قاسم سلیمانی پیامدهای ناگواری را رقم زد.

"عالیخانی نقش مهمی در نوسازی اقتصاد ایران و دگرگونی آن از الگوی زمین‌داری- بازرگانی به مدل صنعتی ایفا کرد"ناکارآمدی اداره‌کنندگان مراسم تشییعش در کرمان و اصرار حکومت بر پرشمار جلوه‌دادن این آیین موجب کشته شدن حدود هفتاد نفر در اثر ازدحام جمعیت شد. سپاه در واکنشی انتقامی به کشته‌شدن سلیمانی، قرارگاه نیروهای آمریکایی را در عراق موشک‌باران کرد.

هم‌زمان با این حملات موشکی٬ پدافند هوایی سپاه هواپیمای مسافربری اوکراینی را هدف قرار داد که به کشته‌شدن ۱۷۶ سرنشین و خدمه آن انجامید.

اسکندر فیروز: نگاهبان محیط زیست ایران

حق نشر عکس

MMT

زاده ۱۳۰۵در ۱۴ اسفند زندگی اسکندر فیروز از پایه‌گذاران سازمان محیط زیست و قوانین حفاظت بوم و اقلیم به پایان رسید. او فرزند محمدحسین فیروز و از نوادگان عبدالحسین میرزا فرمانفرما از رجال و متمولان دوره قاجار و پهلوی بود.

آقای فیروز که در رشته راه و ساختمان تحصیل کرده بود در ۱۳۴۶ به ریاست سازمان نو‌بنیاد شکاربانی و نظارت بر صید انتخاب شد و چند سال بعد آن را به سازمان حفاظت محیط زیست ایران تغییر داد.

با تلاش او و یارانش قانون حفاظت و بهسازی محیط زیست در ۱۳۵۳ به تصویب رسید.

اسکندر فیروز پس از انقلاب را مدتی در زندان جمهوری اسلامی گذراند و سرانجام پس از نزدیک به هفت سال حبس آزاد شد و به تاسیس موسسات مردم‌بنیاد محیط زیستی و فعالیت‌هایی از این دست همت گمارد. کتاب حیات وحش ایران: مهره‌داران از مهم‌ترین کتاب‌های اوست.

حسین شیخ‌الاسلام: از گروگان‌گیری تا حزب الله

حق نشر عکس

Mehrnews.ir

زاده ۱۳۳۱از مقام‌های ارشد وزارت امور خارجه ایران پس از انقلاب ایران٬ سفیر سابق ایران در سوریه و نماینده چند دوره در مجلس شورای اسلامی در ۱۵ اسفند در اثر بیماری کرونا درگذشت.

او در دانشگاه کالیفرنیا علوم رایانه خواند و با وقوع انقلاب به ایران بازگشت. در اشغال سفارت امریکا مشارکت داشت. خودش به خبرنگاری آمریکایی گفته بود که همه ۴۴۴ روز اشغال را در سفارت بوده و به سرهم‌کردن و نیز ترجمه مدارک محرمانه که آمریکایی‌ها از بین برده بودند کمک ‌می‌کرده است.

"عمده دوران وزارتش در دوران نخست‌وزیری اسدالله علم، حسنعلی منصور و امیرعباس هویدا در دهه ۱۳۴۰ گذشت"

او را یکی از بنیان‌گذاران حزب‌الله لبنان در دهه ۱۹۸۰ می‌دانند. آقای شیخ‌الاسلام چند روز پیش از انفجار پایگاه دریایی آمریکا در لبنان در ۱۹۸۳ که مسئولیتش را سازمان جهاد اسلامی لبنان بر عهده گرفت و بر نقش ایران در آن نیز تاکید شده، در سوریه و لبنان به سر می‌برد.

حسین شیخ‌الاسلام از نخستین شخصیت‌های سیاسی بود که به کرونا مبتلا شد و در اثر این بیماری درگذشت. آخرین مناصبش معاونت امور بین‌الملل مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی و نیز معاونت امور بین‌الملل دانشگاه آزاد اسلامی بود.

فریبرز رئیس‌دانا: توانا بود هر که دانا بود

حق نشر عکس

TASNIM

زاده ۱۳۲۳ اقتصاددانِ چپ‌گرا، از اعضای کانون نویسندگان و کنشگر حقوق بشر در ۲۶ اسفند درگذشت.

آقای رئیس‌دانا که از خانواده خوانین بود، متاثر از دیدگاه‌های سوسیالیستی زمین‌های کشاورزی موروثی را به کشاورزان بخشید. از دوران پهلوی به مبارزه سیاسی پیوست. از دانشگاه ملی فوق‌لیسانس گرفت و پس از مدتی کار آموزشی به سبب تعقیب از جانب ساواک، از کشور گریخت.

در نهایت در مدرسه اقتصاد لندن دکتری گرفت.

فریبرز رئیس‌دانا روشنفکر و کنشگری بود که هم از آرمان‌های چپ آشکارا دفاع می‌کرد و هم به دکتر محمد مصدق و آرمان‌های آزادی‌خواهانه و ملی‌اش ارادت داشت.

• فریبرز رئیس‌دانا؛ 'فیلسوف زندگی توده‌ها' درگذشت

او افزون بر تدریس در دانشگاه در کانون نویسندگان ایران عضوی فعال بود و برای تحقق آزادی بیان کوشش‌ می‌کرد. آقای رئیس‌دانا هم در دوره پهلوی و هم در جمهوری اسلامی با قدرت ستیزید.

پس از انتقاد از طرح یارانه‌دهی دولت احمدی‌نژاد و نقد وجوه اقتصاد سرمایه‌داری ایران به زندان بردندش.

"پس از پیروزی انقلاب به امریکا رفت و به ویراستاری نوشته‌های تاریخی و از آن میان یادداشت‌های اسدالله علم پرداخت"

بار دیگر به بهانه سخنرانی در همراهی با معترضان وال استریت بازداشت شد. رئیس‌دانا از آخرین بازماندگان نسل روشنفکران عمومی آرمان‌گرا و آزادی‌خواه ایرانی به شمار می‌آمد. پول و تورم و اقتصاد سیاسی توسعه و منش روشنفکری دو عنوان از کتاب‌های پرشمار او به شمار می‌آیند.

دیگران

در میان درگذشتگان سیاسی شناخته‌شده سال گذشته می‌توان از هاشم رسولی محلاتی (۱۳۰۸- مرگ ۱۹ دی) از اعضای بیت رهبر پیشین و کنونی ایران و نماینده ولی‌فقیه در بنیاد مسکن نام برد.

در اثر همه‌گیری کرونا بسیاری از شخصیت‌ها در روزهای پایانی سال با ابتلا به این بیماری جان باختند. هادی خسروشاهی، ( ۱۳۱۷ - مرگ ۸ اسفند)، سفیر سابق ایران در واتیکان و رئیس پیشین نمایندگی جمهوری اسلامی در قاهره، از تاریخ‌نگاران جنبش‌ها و شخصیت‌های اسلامی به شمار می‌آمد.

محمد میرمحمدی (۱۳۲۷- مرگ ۱۲ اسفند عضو مجمع تشخیص مصلحت و نماینده پیشین مجلس بود.

فاطمه رهبر (۱۳۴۳- ۱۷ اسفند) نماینده منتخب مجلس یازدهم و برخی ادوار دیگر، در میان حامیان محمود احمدی‌نژاد در انتخابات ۱۳۸۸جای داشت.

هاشم بطحائی گلپایگانی (۱۳۲۰- مرگ ۲۶ اسفند) در پنجمین دوره مجلس خبرگان رهبری عضویت داشت.

احمد تویسرکانی مشاور فرهنگی رئیس قوه قضاییه، محمدعلی رمضانی دستک از نمایندگان منتخب مجلس یازدهم، محمدرضا راه‌چمنی نماینده مجلس در دوره دهم مجلس و نیز فرزاد تذروی معاون پیشین اداره سیاسی سپاه و از مسئولان اطلاعات سپاه از دیگر درگذشتگان در اثر ابتلا به کرونا بودند.

.