جهاددانشگاهی خارجِ نخبگان می شود/نفع مدیران میانی در خرید خارجی

خبرگزاری مهر -گروه دانش و فناوری؛ میترا سعیدی کیا: «جهاددانشگاهی» به دستور رهبر کبیر انقلاب اسلامی حضرت امام خمینی (قدس سره) با هدف انجام تحقیقات علمی و فعالیت‌های فرهنگی در مرداد ماه سال ۱۳۵۹، تأسیس شد. جهاددانشگاهی به عنوان یک نهاد انقلابی زیرنظر شورای عالی انقلاب فرهنگی کار خود را از همان سال شروع کرد و به «گسترش تحقیقات و شکوفایی استعدادها در سطح جامعه برای نیل به خوداتکایی»، «توسعه امور فرهنگی از طریق همکاری با حوزه، دانشگاه و سایر مراجع و نهادهای فرهنگی به خصوص برای نسل جوان» و «گسترش طرح‌های کاربردی و نیمه صنعتی از طریق پیوند با مراکز علمی و تحقیقاتی به منظور به کارگیری نتایج پژوهش» پرداخت.

از همان آغاز کار این نهاد علمی دانشگاهی، مقام معظم رهبری در مقاطع مختلف و در جریان دیدارهایشان با اعضا و مدیران جهاد دانشگاهی بیاناتی حول محور انتظارات، مأموریت‌ها و برنامه‌های جهاددانشگاهی عنوان کردند و توصیه مؤکد داشتند که «این نهاد انقلابی است، و باید انقلابی بماند». یکی از گزیده صحبتهای رهبری در خصوص جهاددانشگاهی این است که «جهاد دانشگاهی از جاهایی است که ما به آن امید داریم برای آینده علمی کشور».

در راستای اهمیت عملکرد جهاددانشگاهی از دیدگاه رهبری به ویژه در سال دانش بنیان و همزمانی آن با دوره جدید مسئولیت در آستانه چهل و دومین سالگرد این نهاد انقلابی، گفتگویی با رئیس جدید جهاد دانشگاهی، دکتر روح الله دهقانی فیروزآبادی داشتیم.

محور این گفتگو درباره برنامه‌ها و مأموریت‌های جدید زیست بوم نوآوری نخبگان ایران (جهاددانشگاهی)، درصد تحقق انتظارت رهبری از جهاد، رفع نیازهای کشور با استفاده از دستاوردهای جهاددانشگاهی، چالش‌های رسیدن به فناوری‌های مورد نیاز کشور و… است.

متن مصاحبه با دکتر روح الله دهقانی فیروزآبادی رئیس جهاددانشگاهی را در زیر می‌خوانیم:

*جهاددانشگاهی و زیرمجموعه آن همواره جز نهادهایی بوده که مورد توجه ویژه رهبری قرار گرفته به طوریکه ایشان از جهاد به عنوان سمبل جهادگری و انجام کار علمی یاد کرده اند؛ به عنوان اولین سوال بفرمائید این نهاد علمی چقدر در تحقق منویات و مطالبات رهبری موفق عمل کرده و چه نمره‌ای به جهاددانشگاهی از این منظر تعلق می‌گیرد؟

همواره سیاست گذار جمهوری اسلامی به جهاددانشگاهی خیلی علاقه نشان داده است، به طوریکه مقام معظم رهبری نزدیک به هفتاد صفحه حول محوریت جهاددانشگاهی سخن گفته اند. ما کمتر مجموعه یا وزارتخانه‌ای را در کشور می‌بینیم که رهبری در مورد آن این مقدار صحبت کرده باشند.

رهبر انقلاب در کنار روحانیت، سپاه، دولت و نخبگان، جهاددانشگاهی را یکی از ستون‌های انقلاب و کشور عنوان می‌کنند. وقتی منظومه فکری رهبر معظم انقلاب در مورد جهاددانشگاهی با این ابعاد ظاهر می‌شود، قطعاً انتظاری که بعد از ۴۰ سال از این نهاد با وجود تلاش‌هایش می‌رود، بیشتر از محتوایی است که در ذهن رهبر انقلاب بوده است.

البته برای قضاوت در مورد یک موقعیت لازم است مدت زمانی را در همان جایگاه صرف کرد؛ بنده حدود دو ماه است در جهاددانشگاهی مستقر شده ام و حق قضاوت کردن عملکرد گذشتگان در جهاددانشگاهی را ندارم.

"قطعاً تمام کسانی که در جهاددانشگاهی حضور داشتند و مدیریت کردند قصد داشتند که این نهاد، در مسیر تعالی، پیشرفت و توسعه قرار گیرد و فرمایشات رهبری را به حد اعلا برسانند"این قضاوت را می‌توان بعد از دو سال و تبیین عملکرد بنده انجام داد. قطعاً تمام کسانی که در جهاددانشگاهی حضور داشتند و مدیریت کردند قصد داشتند که این نهاد، در مسیر تعالی، پیشرفت و توسعه قرار گیرد و فرمایشات رهبری را به حد اعلا برسانند. اما این که طی مسیر چه موانعی سر راه آن‌ها قرار گرفته و چه اتفاقاتی رخ داده را نمی‌توان به مدیریت جهاد ربط داد زیرا عوامل بیرونی تأثیرگذار در این مسیر بوده اند.

از این رو بنده اجازه قضاوت ندارم اما به عنوان یک بیننده و نظاره گر عام، می

گویم انتظارات از جهاددانشگاهی بیشتر است.

مقام معظم رهبری طی سخنرانی سال ۸۶ در رویان می‌فرمایند: «مؤسسه رویان یک نمونه کامل و چشمگیر از آن چیزی بوده و هست که انسان آرزویش را دارد». این جمله بسیار پرمعنی است. در کلام رهبری واژه‌های «چشم گیر» و «کامل» وجود دارد که نسبت به آن نقدی ندارند.

اما در کلام ایشان می‌بینیم که می‌فرمایند ما چنین مجموعه‌ای را «داشته» و «داریم»؛ یعنی انتظار می‌رود جهاددانشگاهی که تجربه ایجاد چنین مجموعه‌ای را دارد بتواند از این مجموعه‌ها تکثیر کند. قطعاً جهاددانشگاهی علاقه‌مند به تحقق این موضوع بوده اما اینکه، عواملی باعث شده الگوی صد در صد مورد تأیید رهبر انقلاب را نتوانیم به آن شکل که باید تکثیر کنیم همان عوامل بیرونی است.

* دور جدید مدیریت جهاددانشگاهی همزمان با سال دانش بنیان شده است؛ شما به عنوان فردی که به تازگی، مسئولیت جهاددانشگاهی را عهده دار شده اید، بفرمائید که اولویت‌ها و برنامه‌هایتان برای تحقق شعار سال بر محور تولید دانش بنیان چیست؟

جهاددانشگاهی قبل از اینکه مفاهیمی مانند پارک‌های علم و فناوری، مؤسسات تحقیقاتی و کاربردی روز دنیا در زیست بوم آمریکا و آلمان شکل بگیرد ایجاد شد تا در کنار دانشگاه مأموریت اتصال بین «علم و فرهنگ» به «اقتصاد و جامعه» را بر عهده بگیرد.

بنابراین جهاددانشگاهی از همان ابتدا دانش بنیان شکل گرفت چراکه بنیان جهاد، دانش و هدف آن خدمت به جامعه و اقتصاد بوده است. جهاددانشگاهی کاملاً در این قضیه پیشرو بوده و طی سالهای گذشته در حوزه پژوهش و فرهنگ به شکل خاص تمرکز داشته است؛ این موضوع را در تمام فعالیت‌های جهاد می‌توان دید. بنابراین شعار سال برای جهاددانشگاهی موضوع جدیدی نیست. این شعار بیشتر به بازارکار، بازار مصرف کشور، صنایع بزرگ کشور، حاکمیت، دولت، وزارتخانه‌ها و… اشاره دارد که به سمت دانش بنیان شدن حرکت کنند.

به اعتقاد بنده اقتصاد، بدون اقتصاد دانش بنیان مانا و پایدار نیست.

"اما در کلام ایشان می‌بینیم که می‌فرمایند ما چنین مجموعه‌ای را «داشته» و «داریم»؛ یعنی انتظار می‌رود جهاددانشگاهی که تجربه ایجاد چنین مجموعه‌ای را دارد بتواند از این مجموعه‌ها تکثیر کند"محال است که محصولی، خدمتی دانش بنیان نباشد و بتواند چند سال در بازار بماند. آنچه که مهم است در کشور اتفاق بیفتد، دانش بنیان شدن فرآیندها و مدیریت است. صحبت درباره دانش بنیان در اصل در مورد یک زنجیره است. این فرآیند سه زنجیره اصلی دارد. از اندیشه، فکر، ایده که شروع به حرکت می‌کنید به ارزش می‌رسید؛ ایده تبدیل به علم، علم تبدیل به فناوری، فناوری به نوآوری، نوآوری به تولید، تولید به بازار رسیده و از این طریق درآمدزایی می‌شود.

این همان زنجیره‌ای است که «علم، فناوری و نوآوری» مهره‌های اصلی آن هستند.

نظام یا فرآیند دانش بنیان از المان‌هایی تشکیل شده که باید هر کسی در جایگاه خودش مأموریتی را انجام دهد؛ دانشگاه‌ها متولیان تولید دانش هستند که خروجی انسانی آن‌ها دانشمندان در سطح کارشناس، کارشناس ارشد و دکترا بوده و خروجی غیرانسانی آن هم مقالات است. در همه دنیا چنین است. مرحله بعدی کاربردی کردن علم و فناوری است. محصول انسانی شرکت‌های دانش بنیان، تکنسین و فناور بوده و محصول غیر انسانی آن‌ها نیز فناوری، تکنیک و فن است. در این مسیر، معاونت علمی و فناوری رئیس جمهور ستاد مدیریت و خط دهی به جریان تبدیل علم به فناوری است.

"جهاددانشگاهی کاملاً در این قضیه پیشرو بوده و طی سالهای گذشته در حوزه پژوهش و فرهنگ به شکل خاص تمرکز داشته است؛ این موضوع را در تمام فعالیت‌های جهاد می‌توان دید"اما بعد از آن باید یک نهادی برای تبدیل حوزه فناوری به نوآوری وجود داشته باشد. نوآوری ترکیب خلاقانه فناوری است.

*نظر شما این است که نیاز به نهاد دیگری برای توسعه نوآوری در کشور حس می‌شود؟

شرکت‌های دانش بنیان که فناوری تولید می‌کنند چون بازار مستقیم عرضه به مردم و مصرف کننده نهایی ندارند، مجبور می‌شوند خط نوآوری ایجاد و وارد بحث‌های تولید و فروش شوند. نتیجه این حرکت یا شکست است و موفق نمی‌شوند یا اینکه شرکت منحل می‌شود.

در این صورت تمرکز یک عده نخبه به جای تمرکز روی فناوری به سمت بازار می‌رود. نظام دانش بنیان در دنیا متولی نوآوری و تبدیل فناوری به نوآوری است. اگر یک معاونت دیگر به نام معاونت فناوری و نوآوری در ریاست جمهوری وجود داشت می‌توانست صنایع فناوربنیان را تولید کند.

اکنون معاونت علمی و فناوری رئیس جمهور، یک پلتفرم به نام شرکت دانش بنیان تأسیس کرده است.

باید متولی تبدیل فناوری به نوآوری نیز در کشور وجود داشته باشد که صنعت فناوربنیان، فناوری را به نوآوری و محصول تبدیل کند؛ جای این متولی در کشور ما خالی است.

در دنیا مراکز نوآوری بزرگی وجود دارد که عمدتاً متعلق به صنایع بزرگ هستند. همچنین یک نهادهای عمومی غیر دولتی هم در دنیا وجود دارد که وظیفه دارند پیشران تبدیل فناوری‌های کشور به نوآوری باشند. در زیست بوم جمهوری اسلامی متولی بزرگ نزدیک به حاکمیت و دولت که گرفتاری‌ها و دست و پاگیری

های دولتی را نداشته باشد و متولی حوزه فناوری باشد نداریم.

از طرفی، جهاددانشگاهی یک نهاد مأموریت محور است. ما در جهاددانشگاهی باید مشخص کنیم برای تحقق شعار سال چه نقشی داریم؛ جهاد وظیفه دارد در جایی مستقر شود که کسی وجود ندارد و کار دشوار است؛ مأموریتی که ما برای جهاد قائل هستیم این است که آن نظام نوآوری را تشکیل بدهیم. بتوانیم مأموریت‌های کلان از حاکمیت، بازار، صنایع بزرگ کشور را بگیریم و در پایین دست به کمک دانش بنیان‌ها و تجمیع فناوری، نوآوری را به حاکمیت، صنعت و اقتصاد منتقل کنیم.

"از اندیشه، فکر، ایده که شروع به حرکت می‌کنید به ارزش می‌رسید؛ ایده تبدیل به علم، علم تبدیل به فناوری، فناوری به نوآوری، نوآوری به تولید، تولید به بازار رسیده و از این طریق درآمدزایی می‌شود"این مأموریت جهاد در راستای تحقق فرمایش رهبر انقلاب است.

*یعنی محور مأموریت‌های

جهاددانشگاهی بر پایه نوآوری پیش می‌رود؟

این مأموریت امسال و سالهای آینده است. مأموریت مهم جهاد در گام دوم انقلاب توسعه نظام نوآوری است.

*راهکارهای عملی برای انجام این مأموریت چیست؟

وقتی از نظام سخن می‌گوئیم منظور این است که باید فرآیندهایی ساخته و اصلاح شود که بتواند خروجی پایین دستی را به بالادستی برساند. پایین دست همان تولید کنندگان فناوری (جهاددانشگاهی هم یکی از این تولید کنندگان است) و بالادستی همان حاکمیت به عنوان مصرف کننده و صنایع بزرگ هستند. ما باید در این خصوص یک فرآیندی را طراحی کنیم.

*یعنی جهاددانشگاهی، حلقه اتصال فناوری به حاکمیت باشد؟ این چطور امکان پذیر است؟

در این راستا باید مسیر و ساختار شکل بگیرد که زمان بر است. بنابراین جهاد باید ساختارهای مدیریتی، اسناد بالادستی، چشم اندازها و مأموریت‌ها، قوانین درون سازمانی و حتی مؤسسات، مجموعه‌ها و مراکز خود را کاملاً برای این اتصال تغییر بدهد و به روز رسانی کند.

جهاددانشگاهی زیست بوم نوآوریِ نخبگان ایران است.

جهاددانشگاهی یک زیست بوم است؛ این تبدیل فناوری به نوآوری فرآیندی دارد که ما می‌توانیم در درون جهاد آن را به کار بگیریم. قرار نیست ما در جهاددانشگاهی، کار واسطه‌گری و کارگزاری انجام دهیم و بگوییم اینها را به هم وصل کنید و تمام.

در اینجا، خود جهاددانشگاهی کار انجام می‌دهد. جهاد باید با استفاده از این فناوری‌ها که در دل خود جهاد است و با عملیاتی که توسط خود متخصصین، مهندسین سیستم و دانشمندان، فناوران و نوآوران انجام می‌دهد، بتواند از این تکنولوژی‌ها به عنوان مثال خودروی برقی تولید کند. این عملیات است؛ تفاوت نهاد عملیاتی مانند جهاددانشگاهی با نهادی همچون معاونت علمی در این است.

معاونت علمی یک معاونت کاملاً ستادی است که وظیفه تبلیغ، ترویج و حمایت را برای توسعه شرکتهای دانش بنیان‌ها دارد اما جهاددانشگاهی، نهادی است که درون خود عملیاتی با استفاده از ظرفیت کل کشور انجام می‌دهد.

طی سالهای گذشته جهاددانشگاهی توانسته محصولاتی را توسعه دهد و پیشروترین مجموعه در طراحی، تولید و تأمین و نگهداری دکل‌های بزرگ نفتی کشور باشد. جهاد چنین تجربیاتی دارد.

"محصول انسانی شرکت‌های دانش بنیان، تکنسین و فناور بوده و محصول غیر انسانی آن‌ها نیز فناوری، تکنیک و فن است"نظام‌های اقتصادی موفق در دنیا می‌توانند به ما الگوهایی را ارائه دهند؛ با این تفاسیر، جهاد می‌تواند در ابتدا تجربیات موفق خود در تولید و نوآوری را بکار بگیرد و سپس الگوهای موفق جهانی را مبنای کار خود برای تولید و فناوری قرار دهد.

جهاددانشگاهی در راستای تدوین برنامه تحول ساختاری و بنیادی خود است؛ بناست که این برنامه ناظر بر تغییرات اساسی و تعیین مأموریت‌ها باشد که طی دو سه ماه آینده (حداکثر در شهریورماه) تدوین می‌شود. این تغییرات شامل تغییرساختار، تغییر در مأموریت‌ها، تغییر فرآیندها و غیره است. وقتی این اتفاقات رقم بخورد سیستم جهاددانشگاهی آماده می‌شود. اکنون جهاد در آستانه یک تحول ساختاری است. تحول بنیادی که برای تبدیل شدن به نظام نوآوری کشور است.

اگر ظرف یک الی دو سال آینده این اتفاق در جهاددانشگاهی رقم بخورد، تحول بنیادی در نظام نوآوری کشور رخ می‌دهد.

در این زمان می‌توان گفت انتظاری که مقام معظم رهبری از جهاد داشته، کامل شده است. در صحبت‌های مقام معظم رهبری اشاره شده که «جهاد باید حرف گزین و برتر را بیاورد؛ حرفی بیاورد که بقیه نتوانند انجام دهند». مفهوم جهاد یعنی همین. بدان معنا که جهاددانشگاهی کاری انجام بدهد که روی زمین مانده باشد به طوریکه سخت و دشوار است. اگر توفیق داشته باشیم این کار انجام شود.