سیاست خارجیِ «رئیسی» در یک سال گذشته/همسایگان؛اولویت اول دیپلماسی

خبرگزاری مهر، گروه سیاست: ۱۲ مرداد ۱۴۰۰ حکم ریاست جمهوری سیدابراهیم رئیسی از سوی رهبر معظم انقلاب تنفیذ شد و رئیس جمهور جدید به صورت رسمی فعالیت خود را در پاستور آغاز کرد و امروز دولت سیزدهم یک‌ساله شده است.

دولتِ مردمی در سال نخست فعالیت خود ۳۱ سفر استانی در کنار بازدیدهای میدانی انجام داد و در گزارش قبل هم پیرامون حضور و تعامل دولت با مردم و مهمترین اقدامات آن در حوزه سیاست داخلی پرداخته شد [این گزارش را (اینجا) بخوانید] از این رو برآن شدیم تا در گزارش جدید مروری بر کنش و واکنش‌ها و فعالیت‌های رئیس دولت سیزدهم در حوزه سیاست خارجی داشته باشیم.

رئیس جمهوری اسلامی ایران در طول یک سال گذشته ۶ سفر خارجی انجام داد.

ضربه اول به تحریم‌ها از دوشنبه

نخستین سفر سید ابراهیم رئیسی به تاجیکستان بود که مهمترین نتیجه این سفر، عضویت در سازمان همکاری شانگهای بود.

«شعیب بهمن» کارشناس مسائل اوراسیا در گفتگو با خبرنگار مهر، حضور رئیسی در این اجلاس را یک فرصت قابل توجه برای پیشبرد سیاست خارجی دولت جدید ایران دانست و گفت: نزدیکی ایران به کشورهای عضو سازمان شانگهای می‌تواند یک پیام جدی به طرف‌های غربی مبنی بر اینکه ایران قصد دارد سیاست نگاه به شرق و اولویت همکاری با همسایگان را به شکل جدی دنبال کند، باشد.

وی می‌گوید: در عین حال برای غربی‌ها نیز می‌تواند این برداشت را ایجاد کند که سیاست اعمال فشار و در انزوا قرار دادن ایران، یک سیاست شکست خورده است.

مجتبی شاکری فعال سیاسی هم در رابطه با عضویت ایران در شانگهای، گفت: محمدجواد ظریف با تمام تلاش‌هایش در ورود به شورای همکاری شانگهای، ناموفق بود، در حالی که رئیسی به این شورا رفت و اکنون هم می‌بینیم که کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای، به کشورمان سفر کرده و قراردادهایی را امضا می‌کنند.

وی تاکید کرد: ارتباطاتی که با سازمان شانگهای، روسیه و چین داریم برای ما می‌تواند بسیار ارزشمند باشد، به همین دلیل باید بابت این کار بزرگ به دولت سیزدهم «دست‌مریزاد» گفت. مشکلاتی که اکنون شاهد آنها هستیم، عمدتاً مربوط به عدم مدیریت و تصمیمات اشتباه دولت گذشته است. همه باید کمک حال دولت جدید باشیم تا بتوانند به این مسیر ادامه دهند.

علاوه بر عضویت در سازمان همکاری شانگهای، سفر رئیس جمهور به تاجیکستان با دستاوردهای دیگری نیز همراه بود:

- تشکیل کمیته چهارجانبه کشورهای همسایه افغانستان و هماهنگی برای تشکیل دولت فراگیر در این کشور با اهتمام
ایران

- دستاورد جمهوری اسلامی با جلوگیری از محقق شدن توطئه خروج ناگهانی آمریکا برای ادامه جنگ و خون ریزی و برادرکشی در کشور همسایه افغانستان با یک سیاست اصولی

- تقویت روابط دوجانبه با تاجیکستان با امضای ۸ توافقنامه اقتصادی و سیاسی و حل مشکلات سیاسی دوجانبه

-ارتقای توانمندهای اقتصادی، سیاسی و به ویژه نظامی، امنیتی جمهوری اسلامی ایران

- با پیوستن ایران به پیمان شانگهای پشتوانه‌های جمهوری اسلامی چهار ضلعی شد. اول: پشتوانه قوی مردمی و اعتقادی. دوم: پشتوانه توان و منابع فراوان داخلی.

"مشکلاتی که اکنون شاهد آنها هستیم، عمدتاً مربوط به عدم مدیریت و تصمیمات اشتباه دولت گذشته است"سوم: قدرت دفاعی بومی. چهارم: پشتوانه بزرگ سیاسی- اقتصادی و امنیتی در منطقه و عرصه بین‌المللی

در سفر به ترکمنستان چه گذشت؟

سفر دوم رئیس‌جمهور باز هم تقویت کنشگری ایران در یک اجلاس منطقه‌ای را به دنبال داشت و این بار تقویت روابط با اعضای سازمان «اکو» هدف‌گذاری شد. البته سفر به عشق‌آباد، دستاوردهای مهم دیگری نیز داشت:

- امضای قرارداد سه‌جانبه سواپ گاز بین ایران، ترکمنستان و جمهوری آذربایجان

- پایدار سازی تأمین گاز پنج استان شمالی کشور (خراسان رضوی، شمالی، جنوبی، گلستان و سمنان) و افزایش ضریب بهره مندی این استان‌ها از گاز در فصول سرد سال

- حل و فصل مسئله ترانزیت بین ایران با ترکمنستان و تأکید بر تسهیل روابط با دیگر کشورها

- جلب نظر فعالان اقتصادی و تجار ایرانی در ترکمنستان برای نقشه راه و حضور فعال در مبادلات تجاری با ایران بخصوص با انعقاد قرارداد گازی و رفع مشکل ترانزیت بین دو کشور

- توافق برای توسعه مسیرهای ترانزیتی میان ایران و آذربایجان با حضور شرکت‌های ایرانی و تشکیل کارگروه ویژه برای پیگیری و اجرایی شدن توافقات مطرح شده

- حل و فصل نگرش‌های آسیب‌زا در مسیر همکاری و رفع شبهه از تعاملات ایران با کشورهای عضو

- گفتگوی مؤثر برای کمک به ارتقای صلح و امنیت در افغانستان و شکل‌گیری دولت فراگیر و امنیت‌ساز

سفر به روسیه؛ از حاشیه‌سازی اصلاح طلبان تا دستاوردهای سیاسی و اقتصادی

مقصد سفر سوم رئیس جمهور، روسیه بود؛ سید ابراهیم رئیسی در تاریخ ۲۹ دی ماه در رأس یک هیئت عالی‌رتبه سیاسی و اقتصادی به دعوت رسمی «ولادیمیر پوتین» همتای روس خود به مسکو سفر کرد. سفری که به تعبیر کارشناسان، مهم، راهبردی و فصل نوینی در روابط ایران و روسیه به شمار می‌رفت.

البته برخی در داخل کشور تلاش کردند تا به حواشی این سفر بخصوص حضور رئیس جمهور کشورمان در در «میز بیضی شکل روسی!» دامن بزنند و دستاورد این سفر را نادیده بگیرند!

پس از این حواشی، رئیس دستگاه دیپلماسی در مقام پاسخگویی قرار گرفت و درباره برخی حواشی سفر رئیس جمهوری به مسکو نیز گفت: اگر دیدید در فضای مجازی هجمه زیاد است، تردید نکنید که دستاورد این سفر زیاد بوده است؛ به عنوان کسی که در جریان جزئیات سفر بودم این را با اعتماد بالا و با صداقت تمام بیان می‌کنم.

وی با بیان اینکه اظهارات درباره این سفر ثبت و ضبط می‌شود، اظهار کرد: در این دنیای ارتباطات، نمی‌توانم تعهدی نسبت به حرف‌هایم نداشته باشم؛ قطعاً در افکار عمومی درباره دستاوردهای سفر و میزان اجرایی شدن آن از من سوال خواهد شد و باید به قدری اعتماد و اطمینان داشته و با برنامه حرکت کرده باشیم که بتوانیم پاسخ این سوالات را بدهیم.

عصبانیت «برجامیان» و آمریکایی‌ها از سفر رئیس‌جمهور به روسیه

ابراهیم رضایی رئیس گروه دوستی پارلمانی ایران و روسیه نیز که رئیس جمهور را در این سفر همراهی می‌کرد در گفتگو با خبرنگار مهر، درباره انتقادهای مطرح شده از سوی اصلاح طلبان، گفت: سفر رئیس جمهور به روسیه قطعاً تأمین کننده منافع ملی ما خواهد بود، اما غربگرایان و شیفتگان آمریکا در داخل کشور با هرگونه تعامل با کشورهای شرق مخالف هستند چرا که این کشورها را در مقابل آمریکا تعریف می‌کنند.

وی تاکید کرده بود: همچنین آمریکایی‌ها هم از سفر رئیس جمهور کشورمان به روسیه و گسترش روابط ایران و روسیه شاکی و عصبانی هستند؛ به هرحال باید همکاری‌ها و سطح ارتباط دو کشور روز به روز توسعه پیدا کند و به سطحی راهبردی ارتقا یابد.

غلام رضا فرجی‌راد کارشناس مسائل سیاست خارجی هم پیرامون اهمیت این سفر، می‌گوید: روسیه یک همسایه بزرگ ایران است و ما باید همیشه رابطه خوبی با آنها داشته باشیم. بر اساس تداوم یک رابطه خوب این سفر به دعوت پوتین تنظیم شده بود و سفر خوبی هم بود و باعث شد تا یک برنامه‌ریزی دراز مدت برای همکاری‌های دو طرفه صورت بگیرد.

وی در مورد قرارداد ۲۰ ساله بین دو کشور، گفت: ما قبلاً هم قرارداد ۲۰ ساله‌ای داشتیم که در ماه‌های گذشته تمام شد.

آن قرارداد، بر همکاری‌های دو کشور به ویژه در زمینه نظامی تاکید داشت. خرید تسلیحات و آموزش و … مواردی از آن بود. اما طبیعتاً قرارداد جدید احتمالاً راهبردی‌تر است. حتماً مسائل سیاسی و اقتصادی هم در آن گنجانده شده و البته همکاری‌های نظامی هم در آن وجوددارد.

مهمترین دستاوردهای اقتصادی، سیاسی و دفاعی این سفر هم بدین شرح است:

۱. دستاوردهای اقتصادی

- تسریع در استفاده از خط اعتباری ۵ میلیارد دلاری

- تکمیل کریدور ترانزیتی- بین‌المللی شمال- جنوب

- مدرن‌سازی نیروگاه رامینِ اهواز

- افزایش ظرفیت نیروگاه سد گُتوند

- تسریع در تکمیل پروژه نیروگاه سیریک

- خرید ۲۰۰ دستگاه لوکوموتیو از روسیه

- خرید نهاده‌های اساسی کشاورزی و غلات از روسیه و توافق برای کشت فرا سرزمینی

- خرید آب شیرین‌کن‌های هسته‌ای

- تکمیل فازهای ۲و ۳ نیروگاه بوشهر

۲.

"حتماً مسائل سیاسی و اقتصادی هم در آن گنجانده شده و البته همکاری‌های نظامی هم در آن وجوددارد.مهمترین دستاوردهای اقتصادی، سیاسی و دفاعی این سفر هم بدین شرح است:۱"دستاوردهای سیاسی و دفاعی

- تحویل پیش‌نویس قرارداد راهبردی همکاری‌های همه‌جانبه ۲۰ ساله به مقامات روسیه

- تبادل نظر درباره آخرین تحولات افغانستان، یمن و روند مذاکرات وین

- خرید سامانه‌های دفاعی پیشرفته، تجهیزات دفاعی و فناورانه

تقویت دیپلماسی همسایگی در سفر به قطر

چهارمین سفر رئیس جمهوری اسلامی ایران به قطر بود. این سفر خارجی، در راستای سیاست همسایگی و دیپلماسی اقتصادی با کشور قطر و شرکت در ششمین مجمع کشورهای تولید کننده و صادر کننده گاز در جهان بود.

پیامدهای سفر «رئیسی» به قطر

زهره الهیان نماینده مردم تهران و عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی پیرامون دستاوردهای سفر رئیس جمهور کشورمان به قطر، با بیان اینکه تقویت دیپلماسی اقتصادی از جمله مهم‌ترین اولویت‌های دولت سیزدهم است، می‌گوید: واقعیت مطلب آن است که خنثی‌سازی و دور زدن تحریم‌ها در تعامل با کشورهای همسایه و تقویت روابط اقتصادی با آنان اتفاق خواهد افتاد.

سید محمد حسینی معاون پارلمانی رئیس جمهور هم درباره پیامدهای سفر رئیس دولت سیزدهم به قطر، می‌گوید: سفرهایی که آقای رئیس جمهور انجام می‌دهند جنبه اقتصادی بسیار پررنگی دارد و همه نتایج و عایدات اقتصادی آن برای کشور است. اینکه در سفر رئیس جمهور به قطر ۱۴ قرارداد منعقد و یا ایران در سازمانی مثل سازمان شانگ‌های عضو می‌شود همه این موارد می‌تواند پیامدهای اقتصادی داشته باشد، البته منوط به این است که مدیران اقتصادی و بخش خصوصی فعالانه مسائل را پیگیری کنند.

آنچه در کنار سایر دستاوردهای این سفر می‌تواند مورد توجه قرار گیرد این است که دولت سیزدهم به دنبال آن است که روابط خود با قطر را از رابطه‌ای صرفاً سیاسی به رابطه‌ای اقتصادی تغییر جهت دهد چرا که طی این سال‌ها قطر صرفاً نقش میانجی میان ایران و غرب و تنظیم کننده روابط جمهوری اسلامی با کشورهای حوزه خلیج فارس را ایفا کرده است و نقش قابل توجهی در حوزه سرمایه گذاری در ایران نداشته است.

امضای ۱۴ سند همکاری میان ایران و قطر در جریان سفر سید ابراهیم رئیسی به دوحه و انعقاد تفاهم‌نامه‌هایی در حوزه‌های اقتصادی، تجاری و ترانزیتی و همچنین کلید خوردن ابرپروژه‌هایی همچون احداث تونل زیردریایی میان دو کشور، که به اعتقاد برخی کارشناسان پروژه‌ای سنگین‌تر از احداث تونل «مانش» (میان انگلیس و فرانسه) است، می‌تواند فصل جدیدی را در روابط دو کشور ایجاد کند.

سفر به عمان

مقصد پنجمین سفر خارجی رئیس دولتِ مردمی به کشور همسایه جنوبی، عمان بود. از اهداف سفر می‌توان به ارتقای سطح روابط در حوزه‌های تجارت، حمل و نقل، انرژی، گردشگری و به ویژه گردشگری سلامت اشاره کرد.

دستاوردهای آن، امضای ۱۲ سند همکاری در حوزه‌های انرژی، سیاسی، حمل و نقل، همکاری‌های دیپلماتیک، روابط تجاری و اقتصادی، علمی، زیست‌محیطی و ورزشی میان مقامات دو کشور بود.

دومین سفر به ترکمنستان

ششمین سفر رئیس‌جمهور در یکسال گذشته به مقصد ترکمنستان برای شرکت در اجلاس سران کشورهای ساحلی دریای خزر صورت گرفت.

موضع دولت سیزدهم پیرامون بحران اوکراین

پس از وقوع بحران اوکراین رئیس جمهور ۸ اسفند ۱۴۰۰ در جلسه هیئت دولت با بیان اینکه ایران براساس اصول اساسی سیاست خارجی، با سلطه گری و سلطه پذیری، مخالف است و از حق تعیین سرنوشت همه ملت‌ها حمایت می‌کند، تصریح بود: ضمن درک نگرانی‌های امنیتی نسبت به چندین دهه توسعه طلبی ناتو، بر حفظ تمامیت ارضی و حاکمیت ملی همه کشورها تأکید می‌کنیم.

او همچنین ۱۸ خرداد ۱۴۰۱ در جلسه هیئت دولت باردیگر به بحران اوکراین پرداخت و گفت: آماده کمک به حل و فصل دیپلماتیک جنگ در اوکراین هستیم.

دولت سیزدهم و میز مذاکرات

پس از به روی کارآمدن دولت سیزدهم چندین دور مذاکره با طرف مقابل با ریاست علی باقری «معاون سیاسی وزارت امور خارجه و رئیس تیم مذاکره کننده کشورمان» هم صورت گرفت؛ مذاکرات در دوره جدید تاکنون نتیجه‌ای به همراه نداشت، البته به تازگی معاون سیاسی دستگاه دیپلماسی عازم وین شد و رایزنی‌ها و گفتگوهای خود را با طرف مقابل آغاز کرد؛ این گفتگو همچنان ادامه دارد!

به هر حال آنچه مشخص است، جمهوری اسلامی ایران هرگز از میز مذاکره کنار نرفت، بلکه این غربی‌ها بودند که در انجام مذاکرات با صدور قطعنامه در شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در این مذاکرات بحران ایجاد کردند.

میزبانی از رؤسای جمهور و سران دولت‌ها

در راستای سیاست خارجی متوازن و پویا، تعمیق روابط با کشورهای دوست، برخی از رؤسای جمهور و سران دولت‌ها نیز در این یکسال گذشته به کشورمان سفر کرده بودند، حتی در مقطعی ترافیک حضور رؤسای‌جمهور و سران دولت‌ها در مجموعه سعد آباد و پاستور سنگین شده بود.

در این راستا، رئیس جمهور سوریه، امیر قطر، رئیس جمهور تاجیکستان، رئیس جمهور ونزوئلا، رئیس جمهور قزاقستان و نخست وزیر عراق به تهران سفر کرده بودند. در جریان این رفت و آمده‌ها به «پایتختِ ایران» چشم انداز جدید همکاری بین ایران و این ۶ کشور ترسیم شد.

هفتمین اجلاس سران کشورهای ضامن روند آستانه

پس از سفر شوم «بایدن» به منطقه، تهران تبدیل به کانون دیپلماتیک منطقه‌ای برای برقراری صلح و امنیت واقعی به نفع ملت‌های منطقه شد.

هفتمین نشست سران ضامن روند آستانه ۲۸ تیرماه با حضور «ولادیمیر پوتین» رئیس جمهور روسیه و «رجب طیب اردوغان» رئیس جمهور ترکیه در تهران برگزار شد.

رؤسای جمهور ایران، روسیه و ترکیه در بیانیه مشترک این اجلاس، بر تعهد تزلزل‌ناپذیر خود به حاکمیت و تمامیت ارضی سوریه، مردود شمردن تلاش‌ها برای ایجاد واقعیات جدید میدانی به بهانه مبارزه با تروریسم از جمله ابتکارات غیرمشروع خودمختاری، مقابله با دستور کارهای جدایی‌طلبانه با هدف تضعیف حاکمیت و تمامیت ارضی سوریه و محکومیت تداوم حملات نظامی رژیم صهیونیستی به سوریه تاکید کردند.

ابوالفضل عمویی سخنگوی کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی ضمن بیان این مطلب در گفتگو با خبرنگار مهر، گفت: پوتین در شرایط فعلی همکاری‌ها با ایران را تسریع بخشیده است و ما شاهد جنبه‌های جدیدی از همکاری میان دو کشور در حوزه‌های اقتصادی هستیم.

یکی از محورهای اصلی گفتگو نیز درباره تقویت حوزه حمل و نقل شمال و جنوب و کریدور شمال به جنوب است که این سفر تأثیر مثبتی را در این زمینه خواهد داشت.

وی تصریح کرد: سفر پوتین و اردوغان گام مؤثری است چرا که نشان‌دهنده آن است که در دولت جدید با همراهی مجلس شورای اسلامی روند تقویت دیپلماسی همسایگی به خوبی پیش می‌رود.

سخنگوی کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی به پیام روشن اجلاس سران کشورهای ضامن روند آستانه در تهران و گفتگوهایی که در حاشیه آن مطرح شد پرداخت و گفت: پیام روشن این بود که بدون آمریکا و غربی‌ها هم راه‌هایی برای تجارت و همکاری‌های بین‌المللی وجود دارد.

نشست موفق روند آستانه پایان یافت و فصل دیگری از دیپلماسی با رویکرد «عزت، حکمت و مصلحت» در پایتخت ایران رقم خورد و دیپلماسی پویای جمهوری اسلامی ایران، برنامه‌ریزی بلند مدت غرب برای انزوای ایران را به شکست سوق داد و ثابت شد تهران می‌تواند با در دست گرفتن ابتکار عمل در مقابل نقشه‌های خبیثانه و تفرقه افکنانه‌ی غرب علیه مردم منطقه، دست برتر را داشته باشد.

مواردی که به آن اشاره شد، بخشی از مهمترین فعالیت‌های رئیس جمهور دولت سیزدهم در حوزه سیاست خارجی بود. آنچه مشخص است دولتِ مردمی با حرکت در «ریل جدید» و با شعار «سیاست خارجی متوازن، فعال، پویا و هوشمند» برنامه خود را در سیاست خارجی دنبال و پیگیری می‌کند. در همین راستا، سخنگوی دولت ۱۱ مردادماه در نشست هفتگی خود با اصحاب رسانه اعلام کرد: «برنامه ریزی

ها و مقدمات برای حضور رئیس جمهور جهت شرکت در اجلاس سالانه مجمع عمومی سازمان ملل در مهرماه انجام شده است.»

حال که دولتی‌ها وارد دومین سال فعالیت خود می‌شوند باید با ارائه کارنامه به مردم، خود را برای برنامه‌هایی که پیش رو دارند آماده کنند!

همان طور که مقام معظم رهبری ۶ شهریورماه ۱۴۰۰ در دیدار با اعضای دولت سیزدهم فرموده بودند: «زمان شتابان می‌گذرد و این چهار سال زود تمام می‌شود؛ از هر ساعتی، از هر فرصتی استفاده کنید و نگذارید وقتی را که متعلّق به مردم و متعلّق به اسلام است، تضییع بشود و از همه‌ی امکانات -از همه‌ی امکانات زمانی و وقتی- استفاده کنید.»