چه خطری مرز ایران و ارمنستان را تهدید می‌کند؟

مهسا مژدهی: قره باغ بار دیگر در آتش جنگ بین  جمهوری آذربایجان و ارمنستان می سوزد. در هفته جاری یک بار دیگر این منطقه مناقشه آمیز محل درگیری دو کشوری شد که اختلافاتشان حالا سی ساله شده است. اوج این درگیری ها روز بیست و پنجم آبان ماه بود. هر دو طرف یعنی هم ارمنستان و هم اذربایجان دیگری را به شروع حملات نظامی متهم کردند.اما بالاخره هر دو رضایت دادند پس از نزدیک به یک هفته درگیری، با وساطت اروپایی ها و روسها دست از جدال بکشند. با این حال به نظر می رسد که این آتش بس هم مانند تمام آتش بس های دیگر در قره باغ، موقتی باشد.

ماجرا از کجا آغاز شد؟

رسانه‌های ارمنستانی چهارشنبه گذشته از شلیک گلوله نظامیان آذربایجان به سوی کشاورزان بی ارمنستان در نقاط مرزی خبر دادند.

"در هفته جاری یک بار دیگر این منطقه مناقشه آمیز محل درگیری دو کشوری شد که اختلافاتشان حالا سی ساله شده است"این حادثه براثر تیراندازی نیروهای جمهوری آذربایجان به سمت یک کشاورز درروستای «خاچیک» استان «وایوتزور» روی داد. کشاورز که با تراکتورش سرگرم فعالیت بود خوشبختانه از این تیراندازی جان سالم به در برد و تنها شیشه تراکتور آسیب دید.

ارمنستان اعلام کرده که جمهوری آذربایجان این هفته با حمله به نیروهای این کشور، ۱۰سرباز را کشته و دوازده نفر دیگر را به اسارت گرفته است. در همین حال جمهوری آذربایجان هم اعلام کرد که آتش بسی که قبلا اتخاذ شده بود، توسط نیروهای ارمنی شکسته شده است. این درگیری ها یکی از سخت ترین تنش ها در قره باغ بعد از جنگ ویرانگر سال گذشته بود که به تغییرات زیادی در منطقه قره باغ انجامید. ایروان اعلام کرد که ارتش جمهوری آذربایجان شروع به پیشروی در خاک ارمنستان کرده و بزرگراهی که پایتخت ارمنستان را به مناطق جنوبی کشور و ایران متصل می‌کند، تهدید می‌کند.

باکو، اما تقصیر را به گردن ایروان انداخت و گفت که نیروهای مسلح ارمنستان با حمله به مواضع جمهوری آذربایجان اقدامی تحریک آمیز انجام داده‌اند. وزارت دفاع جمهوری آذربایجان روز سه‌شنبه تصریح کرد که نیروهای این کشور در مواضع باکو در نواحی لاچین و کلبجر در غرب قره‌باغ، «درگیر یک تحرک گسترده شدند.» این مناطق سال گذشته از سوی باکو پس گرفته شده‌ بودند.

وزارت دفاع ارمنستان روز یکشنبه اعلام کرده بود که تلاش نیروهای مسلح آذربایجان برای انتقال مواضع خود به سمت شرق نزدیک مرز را خنثی کرده است.

در این میان ارمنستان با درخواست مداخله از روسیه باعث پادرمیانی روسها شد و این پادرمیانی به آتش بس بین دو کشور انجامید. با این حال تیراندازی ها و مشکلات مرزی هنوز ادامه دارد. نیکول پاشینیان میگوید بی اعتنایی جامعه جهانی باعث زورگویی های اذربایجان شده است.

این دو کشور در پاییز ۲۰۲۰ وارد جنگی ۴۴ روزه شدند که خونبار بود و باعث مرگ تعداد زیادی از شهروندان و نظامیان دو کشور و بی خانمان شدن تعداد زیادی از مردم در منطقه قره باغ شد. بعد از یک ماه و نیم اما با میانجیگری مسکو و امضای قرارداد آتش‌بس، ارمنستان موظف شد اراضی اشغالی جمهوری آذربایجان را در آغ‌دام، کلبجر و لاچین تخلیه کرده و کریدوری زمینی از نخجوان به جمهوری آذربایجان ایجاد کند.

"هر دو طرف یعنی هم ارمنستان و هم اذربایجان دیگری را به شروع حملات نظامی متهم کردند.اما بالاخره هر دو رضایت دادند پس از نزدیک به یک هفته درگیری، با وساطت اروپایی ها و روسها دست از جدال بکشند"کوریدوری که بعدها چشم امید اذربایجان و ترکیه شد.

در مقابل، جمهوری آذربایجان هم تعهد داد که ضمن توقف عملیات نظامی در قره باغ، کریدور لاچین را برای اتصال قره‌باغ به خاک ارمنستان تضمین کند. شهر آزاد شده شوشا به همراه همه مناطق آزادشده هم به جمهوری آذربایجان واگذار شد. اتفاقی که ارمنستان را به اندازه ای خشمگین کرد که پاشینیان در معرض سرنگونی قرار گرفت. با این حال با توجه به حمایت های ترکیه و اسراییل از اذربایجان و تسلیحاتی که در اختیار باکو قرار گرفت، ارمنستان نتوانست در ادامه جنگ دوام بیاورد و تن به شرایطی داد که حداقل بر روی کاغذ به نفع باکو بود. در این بین توئیت فارسی رئیس پارلمان ارمنستان نیز در خور توجه بود که جمهوری آذربایجان را به نقض بیانیه سه جانبه بین ایروان، باکو و مسکو متهم کرد و دفاع از تمامیت ارضی خود را حق مسلم دانست.

توئیتی که می توان آن را به نوعی درخواست کمک غیرمستقیم ارمنستان از ایران دانست.

راه حل چیست؟

به نظر می آید حتی با وجو اتش بس های پی در پی منطقه قره باغ به زودی روی خوش را به خود نخواهد دید. ماجرا به درگیری هایی قدیمی برمیگردد که تفاوت بافت جمعیتی این مناطق و... به آن دامن می زند. در چنین شرایطی روسیه و ترکیه هر کدام تلاش می کنند تا راه حلی برای حل بحران بیابند اما حتی آن راه حل ها هم نتوانسته است اوضاع را آرام کند. به ویژه برای ترکیه، کریدور ایجاد شده در این مناطق ارزش زیادی دارد که ناآرامی ها امنیت آن را بهم خواهد زد.

"با این حال به نظر می رسد که این آتش بس هم مانند تمام آتش بس های دیگر در قره باغ، موقتی باشد"در شرایط فعلی آنکارا و مسکو در تلاشند تا اوضاع را با وساطت ارام کنند و بعد تصمیمی برای یک نشست چند جانبه بگیرند. آنها خواهان حضور ایران در این نشست هستند.

به نظر می رسد که همه طرف های درگیر در ماجرای قره باغ، بعد از تنش های سی ساله به این نتیجه رسیده اند که تنها راه تامین آرامش از طریق نشست هایی با حضور کشورهای مهم منطقه است. وگرنه هر نوع اتش بسی به سرعت می تواند به یک جنگ خونین مبدل شود. با این حال اختلافات اخیر تهران و باکو و بی اعتمادی ایجاد شده در روابط با آنکارا، می تواند اوضاع را دشوار کند. به ویژه آنکه ترکیه در روزهای اخیر دست به اقداتی تحریک زده است؛ از افتتاح ساختمان شورای ترک در استانبول تا نقشه جهان ترک که با احیای عثمانی گری به دنبال اتحاد کشورهای ترک زبان است که از جمله ایران و بخش هایی از روسیه نیز در آن قرار دارند.

با توجه به استقرار رژیم صهیونیستی در باکو و حمایت همه جانبه اردوغان از آذربایجان به نظر می رسد در صورت عدم شکل گیری گفتگوهای سازنده با حضور طرفین، قفقاز جنوبی در آینده نیز آبستن تحولات دیگر تنش زا باشد.

به خصوص در صورتی که با تغییرات ژئوپلتیکی همچون تصرف مرز ایران و ارمنستان باشد که داشتن سیاستی درست و حساب شده از سوی ایران نیز امری ضروری است. شکل گیری کریدور زنگه زور می تواند علاوه بر باز کردن راه جمهوری آذربایجان به نخجوان و همچنین دسترسی ترکیه به یال های دریای کاسپین محدودیت هایی را برای ایران به همراه داشته باشد به طوری که ایران برای ارتباط با دریای سیاه و اروپا مجبور به پرداخت عوارض سنگین به دولت آذربایجان شود. ضمن اینکه در این صورت آنکارا نیز دیگر نسبت به تهران بی نیاز خواهد شد و می تواند با کشورهای اطراف دریا ارتباط داشته باشد. موضوع مهم دیگر به رقابت ایران و روسیه در بحث صادرات انرژی به خصوص گاز بر می گردد که در صورت تغییرات ژئوپلتیکی کفه ترازو به سمت روس ها سنگینی خواهد کرد. مضاف بر اینکه با جریان گرفتن گفتگوهای برجامی بین ایران و کشورهای غربی از بین رفتن مرز بین ایران و ارمنستان می تواند دست بالا را به طرف های توافق برای فشار علیه ایران بدهد.

از همین رو باید مراقب توطئه ها و دسیسه های رژیم صهیونیستی، بازوی اجرایی آمریکا در منطقه بود تا مانع از شکل گیری اهرم فشار و بهانه ای علیه تهران برای امتیازگیری و زیاده خواهی شود.

>>> این مطالب را هم بخوانید:
چرا اردوغان به سیاست‌های تهاجمی روی آورده است؟
سفر چاوش اوغلو به ایران یخ آنکارا و تهران را آب می‌کند؟
پشت پرده یک مناقشه مرزی؛ چه توطئه‌ای علیه ایران در جریان است؟
رمزگشایی از یک تنش مرزی؛ هدف گرفتن امتیازی جدید از ایران است؟

۳۱۲ ۳۱۰