آیا سازمان بهداشت جهانی از بین می‌رود؟

Image caption

سازمان بهداشت جهانی بعد از ۷۰ سال فعالیت از هر زمان دیگری بیشتر مورد توجه افکار عمومی جهانیان قرار گرفته

درست در روزهایی که نقش و اهمیت سازمان بهداشت جهانی از هر سازمان بین‌المللی دیگری مهم‌تر به نظر می‌رسد، این سازمان با تهدیدی جدی از سوی یکی از مهم‌ترین اعضایش روبه‌رو شده است.

آمریکا به عنوان کشوری که در صدر تامین‌کنندگان هزینه‌های سازمان بهداشت جهانی است، از این سازمان خارج شده است.

همزمان، دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا نیز اتهامات مهمی علیه این سازمان مطرح کرده؛ از جمله اینکه این سازمان در همدستی با چین، در اعلام شرایط اضطراری کوتاهی کرده است.

آقای ترامپ برای این اتهامات مستنداتی ارائه نکرده. ضمن اینکه برخی ناظران معتقدند رویارویی دولت ترامپ با سازمان بهداشت جهانی، بیشتر در دکترین سیاست خارجی او در مخالفت با سازمانهای بین‌المللی ریشه دارد تا انتقاد از یک سازمان بخصوص.

بر اساس این نظر، شیوع کرونا در واقع فرصت و بهانه‌ای برای دولت ترامپ بوده تا همسان با استراتژی مخالفت با جهانی‌گرایی به ابزارهای حکمرانی جهانی ضربه بزند.

• چرا ترامپ از سازمان بهداشت جهانی شاکی است؟
• ترامپ همکاری با سازمان جهانی بهداشت را قطع کرد
• حمله تند آمریکا به سازمان بهداشت جهانی
• کرونا؛ ضرب‌الاجل ۳۰ روزه ترامپ به سازمان بهداشت جهانی

پخش این فایل در دستگاه شما پشتیبانی نمی شود.

سازمان بهداشت جهانی: آماج اتهام‌های سیاسی کرونایی

حالا با این وصف آیا سازمان بهداشت جهانی می‌تواند در برابر ضربات آمریکا مقاومت کند، یا نه؟ آیا این امکان وجود دارد که سازمان بهداشت جهانی به کلی از بین برود؟ یا اینکه به دلیل وضعیت امروز این سازمان با اصلاحاتی روبه‌رو خواهد شد؟

سازمان "دولت-محور"

سازمان بهداشت جهانی در سال ۱۹۴۸ تاسیس شد؛ در روزگاری که جنگ جهانی دوم، طرفداران همکاری‌های بین‌المللی را شوکه کرده بود. اما با این حال هنوز هواداران جهانی‌گرایی در تلاش بودند تا از شکست “جامعه ملل” برای جلوگیری از یک جنگ جهانی بهره ببرند و این‌بار، نظم حکمرانی جهانی را بدون ایرادهای “جامعه ملل” بنیان بگذارند و بزرگترین ایراد “جامعه ملل” چه بود؟ غیبت آمریکا.

"ضمن اینکه برخی ناظران معتقدند رویارویی دولت ترامپ با سازمان بهداشت جهانی، بیشتر در دکترین سیاست خارجی او در مخالفت با سازمانهای بین‌المللی ریشه دارد تا انتقاد از یک سازمان بخصوص"

در واقع از آن زمان، این نظریه به طور جدی مطرح شد که سازمان‌های بین‌المللی در صورتی می‌توانند موفق شوند و بقایشان تضمین شود که قدرت‌های بزرگ - به ویژه ابرقدرتها - در آنها حضور داشته باشند، از آنها حمایت کنند و مهم‌تر، منافعشان تامین شود.

ایده یک سازمان بین‌المللی برای “بهداشت جهانی” در ارتباط مستقیم با مساله بیماری‌های واگیردار مطرح شد. در میانه قرن بیستم و با پیشرفت‌های پزشکی، چشم‌انداز روشنی برای ریشه‌کن کردن بیماری‌هایی مانند آبله و فلج اطفال شکل گرفته بود. اما تنها راه ریشه‌کنی این بیماری‌ها این بود که نه فقط در یک کشور، بلکه در سراسر جهان این بیماری‌ها از طریق واکسیناسیون سراسری، از بین بروند. سازمان بهداشت جهانی تاسیس شد و اتفاقا در عمر ۷۰ ساله‌اش، نقش محوری در ریشه‌کردن بیماری‌هایی مانند جذام، آبله، فلج اطفال و طاعون بازی کرد.

حق نشر عکس

Getty Images

Image caption

تلاش تبلیغاتی سازمان بهداشت جهانی بر ریشه‌کن کردن بیماری‌های واگیردار و مقابله با همه‌گیری جهانی متمرکز بوده

اما سازمان بهداشت جهانی، یک سازمان جهانی به معنای فراملی نیست. برعکس، این سازمان، عملا یک نهاد هماهنگی و سیاست‌گذاری است که همانند یک "عروسک خیمه‌شب بازی"، توسط کشورهای عضو هدایت می‌شود.

به گفته دکتر عثمان دار، مدیر پروژه “یک سلامت” در اندیشکده چتم هاوس و از مشاوران “بهداشت جهانی” دولت بریتانیا، مهم‌ترین ویژگی سازمان بهداشت جهانی این است که عملکردش، تصمیماتش و ساختارش، نتیجه مستقیم تصمیمات دولت‌های عضو است.

این سازمان، یک نهاد تصمیم‌گیری بسیار کلیدی به نام “مجمع جهانی بهداشت” دارد که هر سال با حضور نمایندگان تمامی کشورهای عضو که معمولا وزیران بهداشت این کشورها هستند، نشستی برگزار می‌کند.

در این نشست همه تصمیمات مهم سازمان بهداشت جهانی با رای این کشورها گرفته می‌شود.

اختیارات محدود

اما برخلاف برخی دیگر نهادهای حکمرانی جهانی مانند شورای امنیت سازمان ملل متحد، تصمیماتی که در مجمع جهانی بهداشت گرفته می‌شوند، ضمانت اجرایی ندارند. حتی بسیاری از این تصمیمات در حال حاضر لازم‌الاجرا هم نیستند و بیشتر نقش مشورت دارند.

به گفته چارلز کلیفت، پژوهشگر ارشد برنامه بهداشت جهانی در اندیشکده چتم هاوس، نقش سازمان بهداشت جهانی در حال حاضر “تعیین کردن نرم‌ها و استانداردهای جهانی” است، نه تصویب قانون برای همه؛ وضعیتی که می‌تواند خود به یکی از دلایل ناکارآمدی یک سازمان بین‌المللی تبدیل شود.

در موضوعاتی مانند همه‌گیری یک ویروس خطرناک مانند کرونا، موضوعات بسیاری می‌تواند بر تصمیم دولت‌ها برای چگونگی برخورد با این بحران سلامتی اثر بگذارد. از انگیزه‌های سیاسی دولتمردان تا منافع اقتصادی و مسایل منحصربه‌فرد ملی، همه عواملی هستند که مسیر این تصمیمات را تغییر می‌دهند.

• اتحادیه اروپا از ترامپ خواست در مورد قطع همکاری با سازمان بهداشت جهانی تجدید نظر کند
• راستی آزمایی: آیا انتقاد‌های ترامپ از سازمان بهداشت جهانی درست است؟
• هشدارهای بین المللی درباره قطع کمک آمریکا به سازمان بهداشت جهانی

به عنوان مثال، سازمان بهداشت جهانی می‌گوید که اگر کشورها با ویروس همه‌گیر جدیدی روبه‌رو شدند، باید خیلی سریع به این سازمان اطلاع بدهند. این کار ممکن است به قرنطینه بخشی یا حتی سراسر آن کشور منجر شود. کشورهای دیگر ممکن است به سرعت ارتباطات تجاری خود را قطع کنند و پروازها لغو شوند.

"بر اساس این نظر، شیوع کرونا در واقع فرصت و بهانه‌ای برای دولت ترامپ بوده تا همسان با استراتژی مخالفت با جهانی‌گرایی به ابزارهای حکمرانی جهانی ضربه بزند"

حق نشر عکس

Getty Images

Image caption

مجمع جهانی بهداشت جایی است که برای سازمان بهداشت جهانی تصمیم‌گیری می‌شود

چنین سناریویی به معنای یک هزینه اقتصادی قابل توجه برای کشوری است که ویروس در آن کشف شده است. حالا اگر این ویروس در یک کشور کوچک و فقیر ردگیری شود، دولتمردان این کشور برای مطلع کردن سازمان بهداشت جهانی، باید این واقعیت را بپذیرند که چنین کاری چه بلایی بر سر اقتصاد کشورشان می‌‌آورد.

چنین وضعیتی یکی از دهها سناریویی است که ممکن است به برخی سیاستمداران انگیزه بدهد تا در اجرای “نرم و استانداردهای سازمان بهداشت جهانی” کم‌کاری کنند.

دکتر عثمان دار می‌گوید: “آنها پلیس نیستند. اگر دسترسی به جایی و کشوری و اطلاعاتی نیاز داشته باشند، باید با اجازه عضو مورد نظر باشد. نمی‌توانند به زور وارد کشوری بشوند.

باید به آن کشور دعوت بشوند.”

• واکنش سازمان بهداشت جهانی به انتقاد ترامپ: اپیدمی را سیاسی نکنید

بدون سازمان بهداشت جهانی در حال حاضر، تمایلی به انتقال حاکمیت ملی کشورها به نهادهای بالادستی در سطحی جهانی وجود ندارد. کشورهایی مانند چین و روسیه خود را قدرت‌های بزرگ می‌دانند و چنین کاری را در مسیر تضعیف قدرت خود ارزیابی می‌کنند.

کشورهایی مانند ایران و کره شمالی نیز چنین تصمیمی را برخلاف منافع ملی خود می‌دانند. سلطه کشورهای غربی بر چنین نهادهایی می‌تواند برای این کشورها به یک مساله امنیتی و حیاتی تبدیل شود. تا همین‌جا هم قدرت و نفوذ نهادهایی مانند شورای امنیت سازمان ملل عموما به ضرر حکومتهایی مانند ایران و کره شمالی بوده.

با این وصف یک سازمان بهداشت جهانی، بدون اختیار کافی برای اعمال تصمیماتش، آن هم در زمان یک بحران عمیق سلامت جهانی، به چه کاری می‌آید؟

دکتر دار معتقد است که بعد از اتفاقات ناشی از شیوع کرونا، سازمان بهداشت جهانی با تحولاتی روبه‌رو خواهد شد، اما این تحولات بیشتر در زمینه اصلاح مقررات بهداشت بین‌المللی خواهد بود؛ سندی که در سال ۲۰۰۵ تهیه شده و همین حالا بر سر اینکه چه کشوری آن را درست اجرا کرده و چه کسی آن را نقض کرده، اختلاف نظر وجود دارد.

چارلز کلیفت، پژوهشگر “بهداشت جهانی” پیش بینی می‌کند که در این مقررات، تدابیری پیش‌بینی شود تا بر شفافیت عملکرد اعضا افزوده شود: “تغییرات بیشتر از این، یک مساله سیاسی است که بعید است اتفاق بیافتد. اختیارات بیشتر برای سازمان بهداشت جهانی به نفع این سازمان است، اما فعلا خبری از این اختیارات نیست.”

و آیا این سازمان بدون آمریکا دوام می‌آورد؟ این مساله در گام نخست به باقی اعضا و تعهدشان برای حمایت از آن بستگی دارد.

"در میانه قرن بیستم و با پیشرفت‌های پزشکی، چشم‌انداز روشنی برای ریشه‌کن کردن بیماری‌هایی مانند آبله و فلج اطفال شکل گرفته بود"در حال حاضر، کشورهای اروپایی به شکل یکپارچه از این سازمان حمایت می‌کنند.

دکترین پوپولیستی دونالد ترامپ، اگرچه در اروپا میان برخی احزاب حاشیه راست افراطی طرفدارانی دارد، اما در تصمیماتی از این دست، هنوز اثری ندارد و تا زمانی که وضع بدین منوال باشد، اروپا با نبرد ترامپ و حکمرانی جهانی همراه نخواهد شد.

باقی قدرت‌های جهان نیز موضع مشابهی دارند. مهمتر از این، فعلا آنچه که به عنوان موضع ضدجهانی‌گرایی دولت آمریکا، به عنوان سد راه یک همکاری چندجانبه بین‌المللی مطرح است، از سیاست‌های حزبی است.

مخالفان دموکرات دونالد ترامپ، موضعی کاملا همسو با متحدان اروپایی آمریکا دارند. وقتی آنها به قدرت برسند، پیش‌بینی تغییر رویه آمریکا چندان دشوار نیست. فارغ از همه این بحثها، دنیا اصولا درگیر یک همه‌گیری جهانی است.

منافع کوتاه‌مدت ترامپ در سال انتخابات ریاست جمهوری آمریکا، یا استراتژی پوپولیستی او برای متهم کردن دیگران به جای پذیرش مسئولیت، به پایان کار سازمان بهداشت جهانی منجر نمی‌شود.

هرچند که این سازمان را تضعیف می‌کند.