هنرنمایی رو مین!/ قصّۀ دیوارنگاره‌های مسجد خرمشهر

نقاشی ناصر پلنگی بر دیوار مسجد جامع خرمشهر - عکس از آرشیو ایسنا

ناصر پلنگی که از گذشته تا کنون، در حوزۀ مسائل اجتماعی و دفاع مقدس نقاشی‌های بسیاری را به ثمر رسانده، پیش از آزادسازی خرمشهر ـ که در سوم خردادماه سال ۱۳۶۱ اتفاق افتاد ـ گفته بود: «در صورت موفقیت عملیات بیت‌المقّدس، تصاویر مردم حماسه‌ساز خرمشهر را روی دیوار مسجد جامع خرمشهر نقاشی می‌کند.» که در نهایت پس از فتح خرمشهر، سه اثر از این نقاش روی دیوار مسجد جامع نقش بست و تا همین امروز و فرداهای بعد از این ماندگار شد.

به گزارش خبرنگار خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا)، نام این نقاش با نقاشی‌های دفاع مقدس و آزادسازی خرمشهر عجین است؛ او سال‌ها پیش در گفت‌وگویی دربارۀ دیوارنگاره‌های مسجد جامع خرمشهر این‌طور توضیح داده بود: «نقاشی بر روی دیوار مسجد جامع خرمشهر، بیانگر داستان خرمشهر از تسخیر و بمباران این شهر توسط عراق تا آزادسازی و فتح آن در عملیات بیت‌المقدس توسط رزمندگان کشورمان است. این آثار در یاد و خاطر رزمندگانی که در دفاع از شهر خرمشهر حضور داشتند و مخاطبانی که در آن دوران با آن ارتباط بر قرار کردند ماندگار شده و جزئی از خاطرات آنان محسوب می‌شود.»

پلنگی در ادامه تکمیل کرده بود وقایع جنگ تحمیلی و مسائل اجتماعی از موضوعات مورد علاقۀ او هستند و در راه به تصویر کشیدن آن‌ها تلاش می‌کند.

اما شاید عبارت «تلاش» برای کاری که او در این زمینه انجام داد کمی کم باشد.

فرماندار خرمشهر به او گفته بود، «تو دیوانه ای! شهر پر از مین است، خرابه ای بیش نیست، خطرناک است»؛ اما پلنگی با اصرار به خرمشهر برمی‌گردد تا به وعده‌اش به رزمندگان عمل کرده و تصویر آنها را بر دیوار مسجد خرمشهر نقاشی کند. می گفت، به یاران شهید جهان‌آرا قول داده بودم تصویرشان را نقاشی کنم. پس ماند و جنگ را تصویر کرد.

ناصر پلنگی جایی دیگر دربارۀ اهمیت تصویرگری و خلق آثار هنری در زمینۀ «جنگ ایران و عراق» این‌طور گفته بود: «نقاشی‌های دیواری دفاع مقدس، سند تاریخی حماسۀ یک ملّت هستند.»

و البته که نقاشی روی مسجد جامع خرمشهر به عنوان نمادی معنوی برای رزمندگان ایرانی، حال و هوایی خاص تر داشت.

حاضران می گویند روزی که دروازه‌های خرمشهر با فتح و پیروزی گشوده شد، هنوز تک‌تیراندازهای دشمن در گوشه و کنار کمین گرفته بودند، اما هیچ کس به آن‌ها توجه نداشت و همه با شوق و اشک به طرف مسجد جامع می‌دویدند.

صبح روز سوم خرداد ۱۳۶۱ دروازه‌های خرمشهر به روی رزمنده‌های ایرانی گشوده شد. هر کس قدم در شهر می‌گذاشت، به طرف مسجد جامع می‌دوید. تنها چند ساعت تا اذان ظهر باقی مانده بود. در همین زمان کم، تعداد قابل توجهی از رزمنده‌ها دست به دست هم دادند تا غبار و ویرانی را از صحن و حیاط مسجد بزدایند و نماز تاریخی ظهر سوم خرداد ۱۳۶۱ را برگزار کنند.

سال ۸۵ اعلام شد که ناصر پلنگی نقاش و هنرمند معاصر که سال‌ها در خارج از کشور زندگی می کرد، به تهران می آید تا از آنجا به خرمشهر برود و پس از گذشت ۲۴ سال از خلق آثار به یادگار مانده بر دیوارهای مسجد جامع این شهر، آنها را بازسازی کند.

با گذشت حدود ربع قرن از خلق نقاشی های دیواری مسجد جامع خرمشهر توسط وی، صدمه و آسیب جدی واردآمده به‌خاطر مرور زمان و تغییرات آب و هوایی و نیز از بین رفتن بیش از ۷۰ درصد این نقاشی ها، معاونت هنری وقت در بنیاد حفظ آثار و ارزش‌های دفاع مقدس را بر آن داشته بود تا با دعوت از هنرمند خالق این آثار، میراث هنری دفاع مقدس را نجات دهد.

زمان مرمت و احیای این آثار ارزش‌مند که شامل سه تابلوی دیواری به طول بیش از ۵۰ متر مربع است هم دست کم یک‌ماه‌ونیم پیش‌بینی شده بود.

حالا و با گذشت بیش از ۴۰ سال از حماسۀ خرمشهر، دیوارنگاره‌هایی که روزی ناصر پلنگی بر پیکر دیوارهای مسجد جامع خرمشهر کشیده و زمانی لقب «بزرگ‌ترین نقاشی دیواری خاورمیانه» را با خود به‌همراه داشت، هنوز هم بر تنِ این مسجد تاریخی پیداست اما گذر زمان و تغییرات آب‌وهوایی، بار دیگر بخشی از این نقاشی‌ها را مخدوش و آسیب‌دیده کرده است. از این رو، سیدمهدی ابطحی، دبیر پویش «خانه‌ام خرمشهر»، در بخشی از نشست خبری این پویش که به‌منظور گرامیداشت حماسۀ «سوم خرداد» از ۳۱ اردیبهشت‌ماه تا سوم خردادماه ۱۴۰۲ در «تهران»، «خرمشهر» و «آبادان» برگزار می‌شود، از برنامۀ حوزه هنری برای ترمیم نقاشی‌های دیوار مسجد جامع خرمشهر خبر داد.

او تاکید کرد که نخستین برنامۀ اجراییِ این پویش به ترمیم نقاشی‌های ناصر پلنگی در مسجد جامع خرمشهر اختصاص دارد که از سوم خردادماه توسط یکی از اساتید حوزه هنری آغاز شده و طی ۲۰ روز ادامه پیدا می‌کند.

ناصر پلنگی، نقاش، مجسمه‌ساز و مدرس نقاشی، متولد سال ۱۳۳۶ در همدان است.

او در سال ۱۳۶۴ مدرک کارشناسی خود را در رشتۀ «هنرهای تجسمی» از دانشکدۀ هنرهای زیبای دانشگاه تهران دریافت کرد سپس در سال ۱۳۶۸ مقطع کارشناسی ارشد را در رشتۀ «آموزش هنر و نقاشی» به اتمام رساند و در نهایت با دریافت بورس تحصیلی در رشتۀ «فتو مدیا» برای ادامۀ تحصیلات تکمیلی مدرک دکترا، در سال ۱۳۸۷ به استرالیا رفت و در دانشگاه سیدنی تحصیل کرد.

او از سال ۱۳۶۹ تا ۱۳۷۸ به‌مدت ۱۰ سال در دانشکده‌های مختلف هنری در تهران و استرالیا به تدریس طراحی و نقاشی پرداخت و از بنیان‌گذاران و مدیران دانشکدۀ هنر شاهد و دانشکدۀ هنر سوره بود.

این نقاش از شهریور ۱۳۵۹ تا مهرماه ۱۳۶۱ به‌صورت داوطلبانه در بخش‌های مختلف جنگ ایران و عراق حضور پیدا کرد و ضمن سفر به جنوب ایران، به طراحی و عکاسی پرداخت و بعد از آزادی خرمشهر، بخشی از خاطرات خود را بر روی دیوارهای مسجد جامع خرمشهر نقاشی کرد.