«شکار حلزون» و عدالت اجتماعی/ تولید فیلم با پاداش بازنشستگی پدر

خبرگزاری مهر -گروه هنر-فریبرز دارایی؛ محسن جسور هنرمندی است که اولین کارگردانی فیلم بلند سینمایی خود را با «شکار حلزون» تجربه کرده است. در این فیلم سینمایی بازیگرانی چون حسین پاکدل، فرناز زوفا و زنده‌یاد حسام محمودی حضور دارند.

جسور که در مقام نویسنده تجربه نگارش چندین فیلمنامه را در کارنامه کاری خود به ثبت رسانده است، از چالش‌هایی که در راه تولید و ساخت «شکار حلزون» به عنوان کارگردان‌اولی داشته است، گفت و به موضوع و دغدغه‌ای که با ساخت این اثر مد نظر داشت، پرداخت.

در ذیل گفت‌وگوی خبرنگار مهر با محسن جسور کارگردان فیلم «شکار حلزون» را که در اولین روز چهل و دومین جشنواره بین‌المللی فیلم فجر، در برج میلاد برای اصحاب رسانه و منتقدان سینما اکران می‌شود، آمده است.

* «شکار حلزون» اولین تجربه کارگردانی شما در عرصه سینما است. اصولاً کارگردانی که اولین فیلم بلند خود را می‌سازد با چالش‌های مختلفی مواجه است از جمله این‌که به راحتی کسی برای تهیه و تولید فیلم ورود نمی‌کند. روند تولید «شکار حلزون» چگونه طی شد؟

من سه بار در جشنواره فیلم فجر و ۲ بار هم در جشنواره فیلم کودک و نوجوان اصفهان به عنوان فیلم‌نامه‌نویس حضور داشتم. به عنوان فیلم‌نامه‌نویس کار بسیار راحتی داشتم ولی در مقام کارگردان باید به تمام عوامل و جزئیات پاسخگو باشم.

"خبرگزاری مهر -گروه هنر-فریبرز دارایی؛ محسن جسور هنرمندی است که اولین کارگردانی فیلم بلند سینمایی خود را با «شکار حلزون» تجربه کرده است"یکی از سختی‌های کارگردان فیلم‌اولی این است که عوامل بتوانند به او اعتماد کنند. شما اگر ۵۰۰ فیلم کوتاه درجه یک و جایزه گرفته داشته باشید، زمین تا آسمان با ساخت یک فیلم بلند سینمایی متفاوت است و عوامل به راحتی به شما اعتماد نمی‌کنند.

در این سال‌هایی که در سینما به عنوان فیلم‌نامه‌نویس و عکاس حضور داشتم دوستان به لحاظ تجربه به من باور داشتند و می‌دانستند که دغدغه‌ای برای فیلم ساختن دارم، ضمن اینکه همگی دوستانم بودند و در پروژه‌های مختلف سینمایی، طی ۲ دهه با هم همکاری کرده بودیم و رفاقتی بین‌مان شکل گرفته بود. می‌دانستند که متن برای من مهم است و سال‌ها تلاش کردم و آموختم تا با آورده‌ای وارد عرصه کارگردانی فیلم بشوم نه اینکه صرفاً به دنبال تجربه‌اندوزی با فیلم اول خود باشم.

به دلیل اینکه «شکار حلزون» به صورت مستقل ساخته شده روند پیش‌تولید بسیار سختی داشت.

* چقدر روند تولید طول کشید؟

۴ ماه پیش‌تولید و ۲۶ جلسه فیلم‌برداری‌مان زمان برد. ما از نیمه دوم سال ۹۹ کار را شروع کردیم. البته فیلمنامه حدود ۳ سال دستم بود و چند جا ارائه دادم اما نگاه بسیار تحقیرآمیزی به من داشتند.

سال ۹۷ یا ۹۸ قصد داشتیم با بودجه کمی ساخت فیلم را شروع کنیم. روزی در دفتر یک بزرگواری بودم و درباره ساخت این فیلم صحبت کردیم. ایشان گفت «من نیازی به ساخت این فیلم ندارم زیرا در حال ساخت اثری با حضور ستارگان سینما هستم». از آن دفتر بیرون آمدم و حدود ۲ سال بعد با همت خودم و رفیق قدیمی‌ام مصطفی سلطانی فیلم را ساختیم. با پاداش بازنشستگی پدرم و فروختن طلاهای همسرم و پس‌اندازی که آقای سلطانی داشت، فیلم را تولید کردیم.

"اصولاً کارگردانی که اولین فیلم بلند خود را می‌سازد با چالش‌های مختلفی مواجه است از جمله این‌که به راحتی کسی برای تهیه و تولید فیلم ورود نمی‌کند"حتی در آخر کار خودروی خود را فروختم و حتی تا ۲ سال روی پس‌تولید فیلم، کار می‌کردم تا پول عوامل را پرداخت کنم. تسویه هزینه لوکیشن ۲ سال طول کشید. گروه همه به من لطف داشتند.

* بازیگران در آثار کارگردان‌های فیلم‌اولی به سختی حضور پیدا می‌کنند و برخی بازیگران به راحتی ایده‌های یک کارگردان فیلم‌اولی را نمی‌پذیرند. با این چالش مواجه شدید؟

خیلی. یک دلیل طولانی‌شدن پیش‌تولید ما همین بود.

با خیلی از بازیگرانی که دعوت می‌کردیم به لحاظ مالی یا زمانی به توافق نمی‌رسیدیم. جالب این است که هیچ کدام از بازیگران با متن مشکلی نداشتند. فرناز زوفا ۲ هفته مانده به فیلم‌برداری به گروه پیوست. زنده‌یاد حسام محمودی گزینه دوم من بود که البته این امر به خاطر توانایی بازیگری فرناز زوفا یا حسام محمودی نبود بلکه انتخاب بازیگران منوط به انتخاب نقش دکتر در فیلم بود. به تناسب سنی که برای دکتر در نظر می‌گرفتیم باید سن پسر و دختر هم تغییر می‌کرد.

"روند تولید «شکار حلزون» چگونه طی شد؟من سه بار در جشنواره فیلم فجر و ۲ بار هم در جشنواره فیلم کودک و نوجوان اصفهان به عنوان فیلم‌نامه‌نویس حضور داشتم"آقای حسین پاکدل نسبت به سن مدنظر ما جوان‌تر بودند و از این رو بازیگران دیگری که مدنظرمان بودند به لحاظ سنی با شخصیت دکتر متناسب نبودند.

خیلی‌ها به من و این فیلم اعتماد نداشتند، برخی آمدند و قرارداد بستیم و دورخوانی را هم انجام دادند ولی به یک‌دفعه کار را رها کردند.

الان من خیلی از گروه بازیگران «شکار حلزون» راضی هستم و خوشحال هستم که این عزیزان در کار من حضور دارند. ادعایی ندارم که این فیلم شاهکار است بلکه تلاش کردم که برای ساخت این فیلم از استانداردهایی پیروی کنم و روند اشتباهی نداشته باشم.

* به عنوان فیلم‌نامه‌نویس دغدغه‌تان برای رفتن به سراغ قصه‌ای که به فیلم «شکار حلزون» تبدیل شد، چه بود؟

بحث عدالت اجتماعی برای من مساله بوده و هست. در دورانی که در کنار نویسندگی، عکاسی و عکاسی خیابانی هم می‌کردم از اساتید خودم یاد گرفته بودم که برای هر فریم عکسی که می‌گیریم داستانی تعریف کنیم. همیشه مساله عدالت اجتماعی برایم مهم بوده است. حضرت علی (ع) می‌فرمایند «همه را درک کردن یعنی همه را بخشیدن».

آرای فلاسفه درباره حقوق را مطالعه کردم و متوجه شدم ۲ نوع نگرش درباره عدالت وجود دارد. گروهی معتقد هستند که اصلاً عدالت در این جهان اتفاق نمی‌افتد و اگر بیافتد با حضور یک معصوم می‌تواند شکل بگیرد و ما نهایتاً در حوزه قضا می‌توانیم ختم خاصمه کنیم و گروهی نیز معتقد هستند که عدالت در این جهان اتفاق می‌افتد. خیلی سخت است که تصمیم بگیرید به عنوان یک حقوقدان، قاضی و وکیل جزو کدام‌یک از این گروه‌ها باشید. مهمترین ویژگی مدنظرم موقعیت نمایشی این اثر بود که ۳ آدم در مواجهه‌ای قرار می‌گیرند و زاویه دیدی به یک موضوع دارند. اما به لحاظ موضوعی «شکار حلزون» و «مرگ و دوشیزه» شباهتی به هم ندارند

این مساله سال‌ها دغدغه‌ای جدی برای من شده بود.

"به عنوان فیلم‌نامه‌نویس کار بسیار راحتی داشتم ولی در مقام کارگردان باید به تمام عوامل و جزئیات پاسخگو باشم"به نمایشنامه‌های «مرگ و دوشیزه» آریل

دورفمان و «عادل‌ها» آلبر کامو بسیار علاقه و توجه دارم زیرا به این نوع نگاه و زاویه دید می‌پردازند. این دغدغه خیلی سخت بود. معتقدم شک بسیار خطرناک است.

* در «شکار حلزون» به کدام زاویه دید پرداختید؟ آیا شک را مدنظر قرار دادید؟

هدفم ایجاد سوال برای مخاطب بود که بگویم به راحتی نمی‌توانیم قضاوت کنیم. چیزی که عدالت را حمایت می‌کند، اخلاق است. اخلاق اولاً بر بحث عدالت است.

اخلاق فرای قانون است. جایی که شما از حق خود می‌گذرید وارد وادی اخلاق می‌شوید.

* مقوله اقتباس از ادبیات در سینمای جهان اتفاق افتاده که برخی مواقع موفق و برخی مواقع شکست خورده است. شما در ساخت «شکار حلزون» نگاهی آزاد به «مرگ و دوشیزه» دورفمان داشتید. کدام بخش از این اثر را برای «شکار حلزون» مدنظر قرار دادید؟

مهمترین ویژگی مدنظرم موقعیت نمایشی این اثر بود که ۳ آدم در مواجهه‌ای قرار می‌گیرند و زاویه دیدی به یک موضوع دارند. اما به لحاظ موضوعی «شکار حلزون» و «مرگ و دوشیزه» شباهتی به هم ندارند زیرا موضوع نمایشنامه «مرگ و دوشیزه» درباره حکومت‌های آمریکای جنوبی است و «شکار حلزون» یک اثر اجتماعی ایرانی است.

"البته فیلمنامه حدود ۳ سال دستم بود و چند جا ارائه دادم اما نگاه بسیار تحقیرآمیزی به من داشتند"سعی کردم وضعیت نمایشی نمایشنامه «مرگ و دوشیزه» را ایرانیزه کنم و نگاهی انسانی داشته باشم.

* بحث تقدیر و قرارگرفتن آدم‌ها بر سر راه یکدیگر نیز دیگر وجه مشترک نمایشنامه «مرگ و دوشیزه» و «شکار حلزون» است.

بله، واقعاً این‌گونه است. برخی که نسخه یک فیلم‌نامه «شکار حلزون» را خوانده بودند، نظرشان این بود که مواجهه شخصیت زن جوان و قاضی فیلم‌نامه خیلی اتفاقی است اما من با این نظر مخالف بودم زیرا برای من بین اتفاق و تقدیر تفاوت وجود دارد. معتقد هستم در دنیای نمایش، تصمیم است که تقدیر را شکل می‌دهد. اتفاق چیزی است که تصمیم در آن نقش ندارد. تقدیر عنصر مهمی در نمایش است.

متأسفانه در برخی فیلم‌ها و سریال‌های ایران خیلی سطحی به تقدیر نگاه کرده‌اند.

* رفتن به سراغ موضوعات اجتماعی و پرداختن به آن‌ها برای کارگردان چالش‌برانگیز است. به این موضوع فکر کرده‌اید؟

اگر بازخورد منفی هم نسبت به «شکار حلزون» وجود داشته باشد به معنی این است که اثر خود را گذاشته است. من به ضرورت فیلم‌سازی فکر می‌کنم. اگر قرار باشد قصه‌ای خنثی بسازم که بعد از پایان، فیلم برای مخاطب هم تمام شود، ضرورتی برای من ندارد. وقتی می‌خواهم فیلم بسازم به این فکر می‌کنم که موضوع و فیلمی که قرار است بسازم ضرورت دارد یا نه.

"ایشان گفت «من نیازی به ساخت این فیلم ندارم زیرا در حال ساخت اثری با حضور ستارگان سینما هستم»"واقعاً دغدغه‌ام این است که در زندگی به راحتی قضاوت نکنیم و این دغدغه را در فیلم با مخاطب به اشتراک می‌گذارم.

* معتقد هستید گام اول‌تان را درست برداشته‌اید؟

حداقل این است که هر کسی فیلم را ببیند این اعتماد را پیدا می‌کند که محسن جسور از عهده ساخت یک فیلم ۹۰ دقیقه‌ای برمی آید، کارگردانی بلد است تا قصه را به درستی روایت کند. این‌که چه کیفیتی دارم، به تجربه، مخاطب و زمان مرتبط است و قطعاً در تجربه دوم بهتر از این خواهم بود.

* پس به فیلم دوم‌تان هم فکر می‌کنید.

بله، فیلم دوم من یک قصه عاشقانه پیرامون خانواده‌های زندانی است.

* دوست ندارید فیلم برای گیشه بسازید؟

چرا دوست دارم ولی کسی به من در این زمینه اعتماد نمی‌کند. اتفاقاً نوشتن در زمینه کمدی را به خوبی می‌شناسم و بلد هستم. مگر می‌شود به گیشه فکر نکرد. من نخواستم «شکار حلزون» فقط فیلمی جشنواره‌ای باشد و به همین دلیل به مخاطب فکر کردم.

فکر می‌کنم «شکار حلزون» مخاطبی را که بدون حب و بغض و با حوصله به تماشای اثر بنشیند، با خود همراه می‌کند و مخاطب بعد از پایان فیلم به آن فکر خواهد کرد.

* با اکران فیلم در روز اول جشنواره موافق بودید یا نه؟

(با خنده) دوست داشتم روز ۱۷ بهمن و همزمان با تولدم فیلم اکران شود. ما در ابتدا طبق قرعه‌کشی در ۲۰ بهمن نوبت اکران داشتیم ولی به دلیل اینکه فیلم «احمد» نیاز به زمان بیشتری داشت با ما جابه‌جا شد. فیلم ما نیاز به چند نکته صدایی دارد و همت می‌کنیم تا برای روز اول فیلم را برسانیم. فکر می‌کنم اگر مخاطب با فیلم ارتباط برقرار کند دیگر فرقی نداشته باشد که روز اول یا آخر اکران داشته باشیم.

* انتظارتان در زمان اکران «شکار حلزون» چیست؟

دوست دارم مخاطب فیلم را ببیند. ذایقه مخاطب را به گونه‌ای شکل داده‌ایم که فقط برایش بازیگر مهم است.

البته تجربه ثابت کرده است که برخی فیلم‌ها با حضور چهره‌های بازیگر نتوانسته‌اند نظر مخاطب را جلب کنند و برخی فیلم‌ها که بازیگران مطرحی نداشتند در جذب مخاطب موفق بودند.