وقتی واژه‌گزینی سیاسی می‌شود

این دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه تهران درباره واژه‌هایی که اخیرا توسط فرهنگستان زبان و ادب فارسی جایگزین شده‌اند و شوخی‌هایی که در فضای مجازی با آن‌ها می‌شود اظهار کرد: اقدام فرهنگستان زبان و ادب فارسی در زمینه مطرح‌کردن برخی اصطلاحات و معادل‌های پزشکی در شرایطی که امر بهداشت و درمان، به دلیل همه‌گیری ویروس تاجی (کرونا) به دغدغه همه مردم و مسئولان بدل شده است، کار لازمی بود. مردم همان‌گونه که به راهنمایی کارشناسان در زمینه بهداشت فردی و جمعی نیاز دارند تا تندرستی‌شان به خطر نیفتد، به سلامت و پاکیزگی زبانی هم نیازمندند تا فرهنگ و زبان آنان نیز از آسیب در امان بماند. نباید اجازه داد که این ویروس، یا هر عامل مخرّب دیگری، علاوه بر تحمیل هزینه‌هایی در عرصه بهداشت و درمان و اقتصاد جامعه خسارت‌هایی هم به فرهنگ و زبان ما بزند.

او افزود: اصطلاحات و معادل‌های اخیر واژه‌هایی نبودند که به‌تازگی ساخته و پیشنهاد شده باشند. گروهی از کارشناسان فرهنگستان که در زمینه علوم پزشکی کار می‌کنند، سال‌ها است که این اصطلاحات و معادل‌های بسیار دیگری را در حوزه علوم پرشکی، بهداشت و درمان ساخته و به مجامع علمی پیشنهاد کرده‌اند. اصطلاحات اخیر تنها اندکی از تلاش‌های علمی است که بدنه علمی و کارشناسان فرهنگستان که از شخصیّت‌های شناخته‌شده علمی و دانشگاهی کشور تشکیل شده، تصویب و پیشنهاد کرده‌اند.

ترکی مخاطب اصلی این اصطلاحات را دانشگاه‌ها و مراکز آموزش پزشکی، پزشکان، کارکنان بخش درمان و رسانه‌های کشور دانست و بیان کرد: طبعاً وقتی اهل فن و رسانه‌ها اصطلاحات علمی فارسی را به جای واژه‌های بیگانه بپذیرند و به کار ببرند، این معادل‌ها به ذهن و زبان توده‌های مردم نیز راه خواهد یافت و در نتیجه گنجینه واژگان علمی زبان ما گسترش خواهد یافت که به فربه‌شدن فرهنگ ما خواهد انجامید و موقعیّت زبان فارسی را به عنوان «زبان علم» استوارتر خواهد کرد.

"من هیچ استاد معتبر و جدّی ادبیّات و زبان‌شناسی را نمی‌شناسم که به سره‌گرایی، به این معنی، باور داشته باشد"خوشبختانه این اصطلاحات، جز در یکی‌دو مورد، بازتاب مثبتی در فضای علمی کشور داشت و ضرورت توجّه به واژه‌گزینی علمی را به نخبگان ما یادآوری کرد.

این استاد دانشگاه با بیان این‌که شوخی بعضی از مردم با اصطلاحات فرهنگستان، نه امر غریب و بی‌سابقه‌ای است و نه لزوماً کار بدی به شمار می‌آید گفت: از زمان تأسیس فرهنگستان اوّل، در اوایل قرن اخیر، تا امروز این شوخی‌ها که ویژگی ملّت خوش‌ذوق ما است رواج داشته، امّا مردم در کنار همه آن خوش‌ذوقی‌ها بسیاری از پیشنهادهای فرهنگستان را هم پذیرفته‌اند؛ چراکه می‌دانند زبان ملّی و عزیز فارسی برای حفظ حیات و طراوت علمی خود به این تلاش‌ها نیاز دارد. شوخ‌طبعی خُلق‌وخوی نیکوی ملت ما است و فرهنگستان هم این شوخ‌طبعی‌ها را حق مردم می‌داند و خصوصا اگر بیان‌گر دیدگاه و نقد مردم باشد آن را بر دیده می‌نهد!

او ادامه داد: البتّه برخی افراد که عادت دارند همه‌چیز را سیاسی کنند، بدون هیچ دلیل و ضرورتی، واژه‌گزینی را که یک فرایند علمی و تخصّصی است، به سیاست آلوده می‌کنند و سعی می‌کنند ذهن جامعه را نسبت به فرهنگستان و واژه‌گزینی که هیچ‌ انسان وطن‌دوست و فرهنگ‌مداری در ضرورت آن شکّی ندارد، حسّاس کنند. البتّه سیاست چیز بدی نیست، ولی در سیاسی‌کردن مسائل باید اندازه نگه داشت. به نظر می‌رسد که این افراد واقعاً به فرهنگ جامعه و مردم خدمت نمی‌کنند و شاید به سیاست هم لطمه بزنند!

محمدرضا ترکی با اشاره به نقدهایی که بر فرهنگستان در فضای مجازی منتشر می‌شود بیان کرد: عده‌ای هم هستند که بر اساس یک باور غیرعلمی و متعصّبانه خیال می‌کنند که وظیفۀ فرهنگستان سره‌گرایی و پالایش زبان فارسی از واژه‌های متداول عربی است. من هیچ استاد معتبر و جدّی ادبیّات و زبان‌شناسی را نمی‌شناسم که به سره‌گرایی، به این معنی، باور داشته باشد.

این عدّه معمولاً نقدهایی بر فرهنگستان و اصطلاحات مصوّب آن وارد می‌کنند که در میان صاحب‌نظران جدّی گرفته نمی‌شود، ولی ممکن است در فضای مجازی به صورت گسترده منتشر شود. عدّه‌ای هم هستند که متأسفانه علاقه‌ای به زبان فارسی ندارند و بر اساس تصوراتی باطل خیال می‌کنند که زبان فارسی مانع توسعه است و دچار این توهم‌اند که اگر زبان دانشگاه‌ها و رسانه‌های ما فرنگی بشود، ما همانند جوامع صنعتی به توسعه خواهیم رسید. این افراد هم وقتی می‌بینند که فرهنگستان اصطلاحات علمی فارسی را به جای اصطلاحات فرنگی پیشنهاد کرده برآشفته می‌شوند. اگر این دو سه جریان، یعنی سیاست‌زدگان و سره‌گرایان افراطی و کسانی که زبان فارسی را به عنوان زبان علم قبول ندارند، بگذارند، دلیلی ندارد که مردم با یک مرکز علمی و فرهنگی که باوجود فقدان امکانات و بودجه لازم سرگرم خدمات ملی است مشکلی داشته باشند.

۲۴۱۲۴۱