پرواز ابدی پدرسالار سینمای ایران

محمدعلی کشاورز در ۲۶ فروردین ۱۳۰۹ خورشیدی در اصفهان متولد شد. او دارای نشان درجه یک فرهنگ و هنر جمهوری اسلامی ایران است. وی فردی فرهیخته، محجوب، درس خوانده و به دور از هیاهو بود. هرازگاهی که لب به سخن می‌گشود تا برای گروهی سخن بگوید همه را دعوت به دوستی با هم می‌کرد و از هنرمندان می‌خواست که با هم مهربان باشند. در طول سال‌های گذشته بارها و بارها برایش بزرگداشت گرفتند و جشن تولدهایی برای او برپا شد.

"هرازگاهی که لب به سخن می‌گشود تا برای گروهی سخن بگوید همه را دعوت به دوستی با هم می‌کرد و از هنرمندان می‌خواست که با هم مهربان باشند"در سی‌وسومین دوره جشنواره فیلم فجر از یک عمر حضور هنرمندانه او بر پرده نقره‌ای تجلیل شد و در مدحش سخن‌های گوناگونی به زبان‌ها آمد اما باز هم که نوبت به خودش رسید از عشق و محبت و دوستی و شعر و ادبیات حرف زد. سرانجام این بازیگر سینما، تئاتر و تلویزیون بعد از مدتی بیماری، ظهر ۲۵ خرداد ۱۳۹۹ خورشیدی در ۹۰ سالگی چشم از جهان فروبست. بررسی روزنامه‌ها، تارنماها و خبرگزاری‌های داخلی نشان می‌دهد که رسانه‌های داخلی به بررسی ابعاد مختلف زندگی و کارنامه هنری این بازیگر پرداخته‌اند.

رسانه‌های اصلاح‌طلب

پرواز چهارم از آن پنج تن

روزنامه ابتکار در گزارشی می نویسد: محمدعلی کشاورز، یکی از پنج ستون سینمای ایران بود، کسی که بسیاری از نقش‌ها را در سینمای ایران ماندگار کرد. «پدرسالار»، «سربداران»، «سلطان و شبان»، «دایی‌جان ناپلئون»، «مادر» و... تنها بخش کوچکی از نقش‌آفرینی‌های محمدعلی کشاورز است، آثاری که بازی در هر کدام از آن‌ها آرزوی هر بازیگری است اما وقتی بزرگ باشی، اعتبار بسیاری از این آثار با نام تو است.

بسیاری معتقدند جمشید مشایخی، علی نصیریان، محمدعلی کشاورز، عزت‌الله انتظامی و داوود رشیدی ۵ ستون سینمای ایران هستند. ۵ رفیقی که عمر رفاقت‌شان به بیش از ۶۰ سال می‌رسد و حالا تنها یک یار از این قاب باقی مانده است. فروردین سال گذشته که جمشید مشایخی نیز این قاب را ترک کرد، کشاورز چنین نوشت: «ما پنج نفر بودیم! پنج رفیق که در عرصه هنر همدیگر را جستیم. عمر رفاقت‌هایمان از شصت سال گذشته بود. می‌دانید شش دهه رفاقت یعنی چه؟ بسیار تلخ است که اعتراف کنم هر کدام از این هنرمندان که می‌روند، جایشان تا همیشه خالی می‌ماند.

"در طول سال‌های گذشته بارها و بارها برایش بزرگداشت گرفتند و جشن تولدهایی برای او برپا شد"سفرت بی‌خطر رفیق!» حالا ما باید بگوییم، سفرت بی‌خطر پدرسالار.

روزنامه اعتماد در گزارشی می آورد: روز گذشته حوالی ساعت سه بعدازظهر بود که خبر درگذشت محمدعلی کشاورز منتشر شد و این هنرمند شناخته‌شده سینما تئاتر و تلویزیون بعد از مدت‌ها مبارزه با بیماری، در بیمارستان آتیه تهران‌ دار فانی را وداع گفت. او که اخیرا شمع ۹۰ سالگی خود را خاموش کرده بود، در آستانه سومین ماه از دهمین دهه زندگی به خاموشی رفت. حالا پس از عزت‌الله انتظامی، جمشید مشایخی و داود رشیدی، محمدعلی کشاورز نیز به جمع یاران رفته پیوسته است؛ در غربت مرگ بیم تنهایی نیست/ یاران عزیز آن طرف بیشترند.

پدرسالار سینمای ایران رفت

روزنامه آرمان ملی در گزارشی نوشت: محمدعلی کشاورز بازیگر سینما، تئاتر و تلویزیون در سن ۹۰سالگی درگذشت. محمدعلی کشاورز از بازیگران ماندگار و پیشکسوت تئاتر، سینما و تلویزیون ایران در ۲۶فروردین ۱۳۰۹ در اصفهان متولد شد. این هنرمند که دارای نشان درجه یک فرهنگ و هنر است، در سینما، تئاتر و تلویزیون بارها در نقش‌ها و ژانرهای گوناگون حضور داشته است.

او در بازیگری، همراهِ علی نصیریان، زنده‌یاد جمشید مشایخی، داود رشیدی و عزت‌ا... انتظامی پنج بازیگر مرد ماندگار تاریخ تئاتر و سینما و تلویزیون ایران به‌شمار می‌آیند. کشاورز تاکنون در حدود ۵۰ فیلم سینمایی، بیش‌از ۳۰ سریال تلویزیونی و چندین تئاتر و تله‌تئاتر ایفای نقش کرده است. از آثار ماندگار او، به مجموعه‌های تلویزیونی دایی‌جان ناپلئون، آتش بدون دود، هزاردستان (در نقش شعبان استخوانی)، سربداران (در نقش خواجه قشیری)، افسانه سلطان و شبان (در نقش خواب‌گزار اعظم)، پدرسالار و گرگ‌ها می‌توان اشاره کرد. این هنرمند ایفاگر نقش‌های ماندگاری در تاریخ سینما بوده است که از جمله آنها فیلم‌های «خشت و آینه»، «آقای هالو»، «رگبار»، «صادق کرده»، «شطرنج باد»، «کمال‌الملک»، «مردی که موش شد»، «کفش‌های میرزا نوروز»، «مادر»، «پول خارجی»، «دلشدگان»، «روزواقعه»، «ناصرالدین‌شاه اکتورسینما»، «خسوف»، «زیردرختان زیتون»، «غزال» بوده است.

روزنامه دنیای اقتصاد در گزارشی می نویسد: محمدعلی کشاورز، بازیگر پیشکسوت و از معدود بازماندگان نسل قدیم تئاتر و سینما، روز گذشته در ۹۰سالگی درگذشت.

"سرانجام این بازیگر سینما، تئاتر و تلویزیون بعد از مدتی بیماری، ظهر ۲۵ خرداد ۱۳۹۹ خورشیدی در ۹۰ سالگی چشم از جهان فروبست"این هنرمند سرشناس علاوه بر محبوبیت بین مردم، شانس آن را داشت که در دوران کاری خود با نامدارترین کارگردانان ایران همچون فرخ غفاری، ابراهیم گلستان، بهرام بیضایی، ناصر تقوایی، علی حاتمی، داریوش مهرجویی و عباس کیارستمی همکاری کند. از آثار ماندگارش در مجموعه‌های تلویزیونی می‌توان به دایی‌جان ناپلئون، آتش بدون دود، هزاردستان، سربداران، افسانه سلطان و شبان، پدرسالار، گرگ‌ها و کهنه‌سوار اشاره کرد که مردم هنوز خاطرات بازی‌اش در این سریال‌ها در نقش‌هایی همچون شعبان استخوانی، خواجه قشیری، خوابگزار اعظم و... را از یاد نبرده‌اند. وی اوایل خردادماه جاری به‌دلیل عارضه کلیوی و بالا رفتن سطح کراتین خون در بیمارستان بستری شد و بلافاصله مراحل درمانی خود را زیر نظر تیم پزشکی آغاز کرد. پس از آن به‌دلیل عفونت ریه در بخش مراقبت‌های ویژه بستری شد اما سرانجام روز گذشته دردهای او پایان یافت.

پرواز هزاردستان

روزنامه همدلی در گزارشی می نویسد: می‌گفت هر چه در زندگی دارم از معلمانم دارم و معتقد بود که راستی و نجابت در هنر بسیار مهم است.

علی نصیریان درباره آشنایی‌اش با او گفته بود: «آن زمان دانشکده تئاتر در ایران نبود و تنها یک هنرستان هنرپیشگی در تهران داشتیم که دوره سه ساله داشت. آنجا جوانانی بودیم که برای کار تئاتر دور هم جمع شدیم. یکی از کسانی که در اواخر دهه سی به ما پیوست، آقای کشاورز بود.» «آتش بدون دود»، «دایی‌جان ناپلئون»، «هزاردستان»، «سربداران»، «افسانه سلطان و شبان» و «پدرسالار» تنها بخشی از آثاری است که کشاورز در تلویزیون به بازی در آن پرداخت. او تجربه چند دهه حضور در عرصه بازیگری را داشت، اما من باب نصیحت به جوان‌ترها می‌گفت: «هر کس وارد این کار شد، نباید درگیر پول باشد، بلکه باید به خاطر مردمش، سرزمینش و فرهنگ و ادبیاتش کار کند.» امروز دقیقا ۵۶ سال از اولین نقش‌آفرینی او بر پرده سینما گذشته است. کشاورز سال ۱۳۴۳ در فیلم «قوزی» به کارگردانی فرخ غفاری نقش‌آفرینی کرد.

آن ستاره خاموش شد

روزنامه آفتاب یزد در گزارشی آورد: استاد محمدعلی کشاورز هنرمند سینما، تئاتر و تلویزیون که به دلیل کهولت سن و عارضه کلیوی مدتی در بیمارستان آتیه بستری بود، عصر روز گذشته ۲۵ خرداد در سن ۹۰ سالگی به دیار باقی شتافت.

"تنها بخش کوچکی از نقش‌آفرینی‌های محمدعلی کشاورز است، آثاری که بازی در هر کدام از آن‌ها آرزوی هر بازیگری است اما وقتی بزرگ باشی، اعتبار بسیاری از این آثار با نام تو است"صفحه رسمی استاد کشاورز در اینستاگرام با انتشار یک متن خبر درگذشت این هنرمند را تایید کرد. در بخشی از متن منتشرشده آمده است: «استاد محمد علی کشاورز در کمال آرامش و در کنار خانواده و یگانه فرزندشان امروز۲۵ خردادماه ۱۳۹۹ به سفر ابدی رفتند. روحشان شاد و یادشان تا ابد جاودانه و گرامی» این هنرمند پیشکسوت سینما و تلویزیون ایران در تاریخ ۲۶ فروردین سال ۱۳۰۹ در محله سیچان اصفهان به دنیا آمد. خاندان او اصالتاً از گرجی‌تبارانی بودند که در زمان شاه‌عباس به ایران آمدند. از آنجا که کشاورز به هنر علاقه‌مند بود به هنرستان هنرپیشگی تهران رفت و پس از آن در دانشکده هنرهای دراماتیک به تحصیل مشغول شد.

روزنامه اعتماد در یادداشتی به قلم شهرام اسدی نوشت: در آن بازه زمانی که آقای کشاورز پذیرفتند نقش مرد نصرانی را تنها در یک سکانس از فیلم روز واقعه بازی کنند، هنرمندی تراز اول بودند با پشتوانه‌ای مثال‌زدنی از صدها اثر تئاتری و سینمایی و تلویزیونی و من فیلمسازی جوان در ابتدای راه.

اولین دیدارم با ایشان را کاملا به خاطر دارم که وقتی توضیحاتم در خصوص نقش به پایان رسید، واقعا صادقانه و بی‌هیچ مداهنه‌ای باید بگویم ایشان بدون تامل و بدون هیچ محاسبه طولی و عرضی نقش با گشاده‌رویی تمام بازی در آن شخصیت را پذیرفتند و حتی تاکید موکد کردند که من در هر زمان و موقعیتی در سر هر پروژه‌ای باشم یا نباشم خودم را با شما هماهنگ خواهم کرد و ابدا نگران من نباشید.

محمد علی کشاورز، جایگزینی ندارد

خبرگزاری ایسنا در گفت و گو با ایرج راد هنرمند می نویسد: محمد علی کشاورز هنرمندی صادق و بی‌حاشیه است که تا سال‌های سال جایگزینی نمی‌توان برایش یافت. باعث تاسف است که بزرگان و عزیزان فرهنگ و هنر کشورمان را یک به یک از دست می‌دهیم؛ کسانی که در عرصه‌های تئاتر، سینما و تلویزیون خدمات فراوان ارایه کردند و اثرات ارزشمند بر جای گذاشتند، کسانی که به سختی می‌توان جایگزینی برای آنان پیدا کرد. ایشان انسانی شریف بودند و ویژگی‌های اخلاقی و رفتاری والایی داشتند. از مهم‌ترین خصوصیات شخصیتی ایشان صداقت و روراستی‌شان بود و هرگز ندیدم پشت سر کسی سخنی بگویند بلکه اگر با کسی مساله‌ای داشتند، همواره رو در روی آن فرد، موضوع را مطرح می‌کردند.

این خبرگزاری در گفت و گو با ناصر هاشمی، هنرمند بازیگر می نویسد: آقای کشاورز جزو معدود بازیگران برجسته‌ای بودند که از یک دوران سختی شروع به کار کردند و به‌مرور زمان و با عبور از مشکلات و سختی‌هایی که در این حرفه وجود داشت، به این حرفه اعتبار و آبرو دادند؛ و از این اعتباری که هنرمندانی همچون او به حرفه بازیگری دادند، ما که در نسل‌های بعدی وارد این حرفه شدیم در شرایط بهتری قرار داشتیم. این هنرمندان در شرایط سختی که مسیر هموار نبود کارشان را آغاز کردند و به‌مرور زمان تبدیل به اسطوره شدند.

"بسیاری معتقدند جمشید مشایخی، علی نصیریان، محمدعلی کشاورز، عزت‌الله انتظامی و داوود رشیدی ۵ ستون سینمای ایران هستند"دانش و شخصیت آنها در کنار هنری که داشتند باعث شد تا در سطح بالایی قرار بگیرند و خودشان را برای کارهای ارزان پایین نیاورند؛ البته به باور من هر دوره‌ای بازیگران برجسته خودش را دارد و الان نیز با وجود تمام شلوغی‌ها و تعداد بالای فیلم‌های تولیدی، هنرمندان بسیاری خوبی در نسل‌های جوان دیده می‌شود.

رسانه‌های اصولگرا

خداحافظ مرد درجه یک سینما

روزنامه جوان در گزارشی نوشت: تقریباً با اغلب فیلمسازان بزرگ دهه‌های ۵۰، ۶۰ و ۷۰ سینمای ایران کار کرده است، حتی مرحوم عباس کیارستمی که اساساً در فیلم‌هایش از بازیگران حرفه‌ای خبری نبود و سراغ نابازیگران می‌رفت در «زیر درختان زیتون» از او بهره برد؛ فیلمی که تنها بازیگر حرفه‌ای‌اش محمدعلی کشاورز بود و نقش فیلمسازی را بازی می‌کرد که در میان دختران روستایی زلزله‌زده در گیلان به دنبال بازیگر می‌گردد. کمتر کارگردان شاخصی را می‌توان در دهه‌های ۵۰، ۶۰ و ۷۰ یافت که کشاورز دست‌کم در یکی از آثارش بازی نکرده باشد. او با بهروز افخمی در فیلم «فرزند صبح» با موضوع امام خمینی (ره) نیز ایفای نقش کرده است؛ فیلمی که فراز و فرودهای زیادی را پشت سر گذاشت و با وجود تکمیل شدن هنوز اکران نشده است. زنده‌یاد محمدعلی کشاورز در کارنامه حرفه‌ای خود، تجربه حضور در چند پروژه بین‌المللی هم داشت، از جمله نقش‌هایی در دو فیلم «صحرای تاتارها» محصول ۱۹۷۶ و «کاروان‌ها» محصول ۱۹۷۸. او در «صحرای تاتارها» با مکس فون‌سیدو بازیگر مشهور سوئدی همبازی شد و در «کاروان‌ها» همراه با آنتونی کوئین بازیگر برنده اسکار مکزیکی- امریکاییجلوی دوربین رفت.

او بیش و پیش از همه، اما هنرمندی اخلاقمدار بود و شخصیت حقیقی و زیست هنرمندانه‌اش بی‌تردید تأثیری مستقیم بر موفقیت‌های حرفه‌ای‌اش داشت.

سکانس آخر پدرسالار

روزنامه صبح نو در گزارشی می آورد: زمانی که نام استاد محمدعلی کشاورز به میان می‌آید، کمتر کسی است که از نقش‌آفرینی‌های او در آثار گوناگون خاطره نداشته باشد. از شعبون استخونی «هزار دستان» و خواجه قشیری «سربداران» گرفته تا محمد ابراهیم «مادر» و اسدالله سریال «پدر سالار». با فیلم‌های او بزرگ شدیم و پای سریال‌هایش اشک ریختیم. استاد کشاورز که بیش از ۵۰‌سال در عرصه‌های مختلف نمایشی، تصویری سابقه کار دارد روز گذشته به علت بیماری در بیمارستان آتیه تهران دار فانی را وداع گفت. در چند سال اخیر شاید فعالیت او به‌دلیل بیماری کمتر بود اما نام او از دل مردم پاک نشد چون نام و هنرش را هنرمندانه بر دل و یاد مردم این سرزمین ثبت نمود و هیچ مسأله‌ای حتی بیماری توانایی فراموش کردن لحظه‌های ماندگاری را که او برای‌مان ساخته را ندارد.

"۵ رفیقی که عمر رفاقت‌شان به بیش از ۶۰ سال می‌رسد و حالا تنها یک یار از این قاب باقی مانده است"ادای احترام می‌کنیم به او و هم نسلانش؛ ماندگان و رفتگان نسلی که از صحنه‌های تئاتر به دنیای تلویزیون و سینما راه یافتند و همگی درخشان و تاثیرگذار و صاحب سبک شدند.

روزنامه کیهان در گزارشی می نویسد: بسیاری از مردم ایران محمدعلی کشاورز را به‌خاطر ایفای نقش اسدالله خان در سریال «پدرسالار» در ذهن دارند. سریالی که برای اولین بار در دهه ۷۰ از تلویزیون پخش شد و محبوبیت بسیاری پیدا کرد، طوری که بازپخش چندباره آن در ایام نوروز امسال نیز با استقبال بسیاری همراه شد. «هزار دستان»، «سربداران» و «سلطان و شبان» از دیگر آثار به یادماندنی هستند که کشاورز، بازی‌های درخشانی در آنها انجام داد. از دیگر آثاری که محمدعلی کشاورز در آنها حضور یافت می‌توان به «گرگ‌ها»، «وکلای جوان»، «سال‌های خاکستری»، «حجربن عدی»، «روشن‌تر از خاموشی»، «راه شب»، «کهنه سوار»، «شب و مه»، «زندگی»، «دست شیطان»، «کمال‌الملک»، «ناصرالدین‌شاه آکتور سینما»، «کفش‌های میرزا نوروز»، «مادر»، «روز واقعه».

به نام پدر

روزنامه وطن امروز در گزارشی نوشت: از ۱۳۰۹ تا ۱۳۹۹، ۹۰ سال، همسن سینمای ایران، عمر پر از تلاش و فعالیت هنری بازیگری به نام محمدعلی کشاورز بود که روز گذشته (۲۵ خرداد) به دلیل بیماری و کهولت سن‌ دارفانی را وداع گفت و به دیار باقی شتافت. شروع کار محمدعلی کشاورز با جریان موج نوی سینما همزمان شده بود.

استاد کشاورز با ابراهیم گلستان، بهرام بیضایی، ناصر تقوایی، نادر ابراهیمی، علی حاتمی، ایرج قادری، داریوش مهرجویی، عباس کیارستمی، رسول ملاقلی‌پور، مسعود جعفری‌جوزانی، شهرام اسدی، ضیاء‌الدین دری و فیلمسازان برجسته دیگر همکاری کرد و با بازیگرانی غیرایرانی چون آنتونی کوئین و ماکس فون سیدو همبازی بود. اگر چه او در «خشت و آینه» و «برزخی‌ها» تا «کمال‌الملک»، «مادر» «هزاردستان»، «روز واقعه» و «سربداران» بازیگر نقش‌هایی چون اتابک اعظم، شعبان استخوانی و خواجه قشیری و... شده بود اما ماندگاری «اسدالله خان» پدرسالار انگار بیش از بقیه بود. به نحوی که بازپخش چندباره این سریال از تلویزیون نیز با استقبال مخاطبان مواجه می‌شود.

روزنامه فرهیختگان در گزارشی آورد: ۹۰سال زندگی شوخی نیست، مخصوصا در این روزگار. اصلا شمردن تا ۹۰ هم سخت است.

"فروردین سال گذشته که جمشید مشایخی نیز این قاب را ترک کرد، کشاورز چنین نوشت: «ما پنج نفر بودیم! پنج رفیق که در عرصه هنر همدیگر را جستیم"محمدعلی کشاورز، روز گذشته پس از طی ۹۰ سال و دوماه از عمرش از میان ما رفت تا مانند این ۱۲-۱۰ سالی که در کاری حضور نداشت، صرفا به تماشای آثارش دلخوش باشیم. حالا و از آن پنج‌تنی که پرویز پرستویی سال‌ها پیش گفته بود، فقط علی نصیریان را داریم. داود رشیدی، عزت‌الله انتظامی و جمشید مشایخی پیش از کشاورز رفته بودند و سینما و تلویزیون بزرگ‌ترهایش را از دست داده بود. در زمان حیات کشاورز هم بسیاری از منتقدان معتقد بودند کارنامه کاری وی کم‌نظیر است. سابقه همکاری با کارگردانان مهم سینمای ایران و حتی جهان از نسل‌های مختلف و نبود فیلم‌های سخیف و سطحی در فهرست فعالیت‌هایش از ویژگی‌های خاص هنری محمدعلی کشاورز بود.

هرچند عموم مردم ایران مرحوم کشاورز را با نقش «اسدالله‌خان» در سریال پدرسالار می‌شناسند، اما قبل از این سریال هم، نقش‌های ماندگاری توسط وی روی پرده خلق و ماندگار شد. نکته مهمی که درمورد مرحوم کشاورز وجود داشت این بود که باوجود اندام و ویژگی‌های ظاهری خاصش اما تنوع نقش‌هایش شگفت‌آور است؛ از نقش‌های تاریخی گرفته تا پدربزرگ و منفی.

خبرگزاری دانشجو در گفت و گو با کمند امیرسلیمانی، بازیگر سینما و تلویزیون می نویسد: استاد کشاورز سال‌های بسیاری در تاریخ هنر کشور را در اوج سپری کرد، اما متاسفانه به خاطر شرایط جسمانی سال‌های آخر را خانه نشین شده بود که این مسئله برای هیچ هنرمندی خوشایند نیست و مسلما ایشان هم از این موضوع رنح می‌برد. مسلما تا چند روز آینده از تمرکز خوبی برای وصف شایسته شخصیت استاد کشاورز برخوردار نخواهم بود، اما باید به این نکته تاکید کنم که ایشان در ایام تولید سریال "پدرسالار" به معنای واقعی یک پدر مهربان و دلسوز برای عوامل بود.