عاشقانه‌هایی بر چوب

 

گُل هایش عطر دارد، مرغ هایش آواز می‌خوانند و نقش و نگارش نقب می‌زند به ژرفای روح آدمیزاد؛ بی آنکه چیزی بگوید.

برای روایت از این همه زیبایی راهی کارگاهی شدیم که آثار هنری فراوان و متنوع او، با طرح‌ها و رنگ‌های گوناگون، کوچکی این مکان را به چشم بیننده نمی‌آورد.

۱۵ متر مربع بیشتر نداشت، اما بی‌شک تاریخ بلندی را در خود جای داده بود؛ حرف از یک کارگاه کوچک منبت در مجموعه فرهنگی تاریخی قلعه چالشتر شهرکرد است.

استاد علی بیگی که ۳۰ سال است در رشته منبت‌کاری فعالیت دارد می‌گوید: اواخر سال ۱۳۷۷ بود که فراگیری این هنر اصیل را زیر نظر استادان میرطیبی و طوسی در تهران آغاز کرده بود.

او که حالا ۵۲ سال سن دارد در حالیکه همچنان مُغار بر چوب می‌نشاند و می‌کشاند و نمی‌گذارد قامت این هنر، خم و نقشش در قاب روزگار کمرنگ شود می‌گوید: تحصیلاتش هم اکنون دارای مدرک درجه ۳ هنر‌های سنتی معادل کارشناسی است.

قدمت منبت کاری‌

می‌توان گفت سرمنشأ هنر منبت‌کاری از حکاکی و کندن روی چوب پیشینیان بوده است هنری که از ۱۵۰۰ سال پیش تا کنون در ایران کاربرد دارد و نمونه‌هایی از آن امروز در گوشه‌ای از میدان نقش جهان برای علاقه‌مندان به نمایش گذاشته شده است.

برخی مورخان و باستان شناسان پیشینه هنر منبت کاری را به قبل از پادشاهی ساسانیان نسبت می‌دهند که نشان دهنده قدمت این هنر در ایران زمین است و حال در میدان نقش جهان که میزبان همیشگی گردشگران است نمایشگاهی از آثار این هنر برپا شده است تا هنر منبت از یاد‌ها نرود آثار هنری که با هیچ دستگاه و ماشینی ساخته نشده و دستان توانمند هنرمندان خالق آن‌ها بوده است.

باستان‌شناسان و مورخان تاریخ، استفاده از چوب برای ساخت خانه‌ها در ایران را مربوط به چهار هزار و ۲۰۰ سال قبل از میلاد مسیح دانسته‌اند و براساس آثار و مدارک موجود در ایران، می‌توان به این نتیجه رسید که هنر صنعت منبت‌کاری از حدود یک‌هزار و ۵۰۰ سال پیش در این کشور مورد استفاده قرار می‌گرفته است و برخی از مورخان و باستان‌شناسان نیز این رشته صنایع‌دستی و هنر‌های سنتی را به قبل از پادشاهی ساسانیان نسبت می‌دهند.

مَهد منبت‌کاری چاقویی مربوط به آباده در استان فارس و منبت درشت یا مُغار چکشی مختص گلپایگان و خوانسار در اصفهان، تویسرکان و ملایر در همدان و قسمتی از کردستان است.

براساس نظر کارشناسان اداره‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی چهارمحال و بختیاری هنرصنعت منبت‌کاری در این استان حداکثر ۴۰ سال قدمت دارد.

زمانی که چوب خشک جان می‌گیرد

بیگی شاگردانی دارد که سال‌ها بعد، برای خود استاد کهنه کار منبت خواهند شد تا نبض این هنر- صنعت در جای جای این مرز پرگهر، استوار و پرصلابت بزند.

هنرمند از بیان خاطرات و شیوه کارش ذوق می‌کند، چشمانش برق می‌زند و شیوه کار خودش را توضیح می‌دهد:

چوب مورد نیاز برای این هنرصنعت باید از لحاظ ظاهری و رنگ سالم و بدون هیچ‌گونه ترک‌خوردگی با انسجام بافت چسبیده و متراکم باشد تا هنگام تولید محصول با مشکل مواجه نشویم.

بیگی می‌گوید: از آنجایی که چوب مورد استفاده باید بتواند استحکام و زیبایی خود را حفظ کند، باید در انتخاب چوب، سخت‌گیرانه عمل کرد و چوب استفاده شده باید فشرده و محکم باشد و استفاده از چوب‌های نرم با بافت نه چندان سخت، جایی در منبت‌کاری ندارد و علاوه بر فشردگی و استحکام چوب، باید به سلامت و یکپارچگی آن نیز توجه شود.

وسایل مورد نیاز برای منبت‌کاری شامل انواع مُغار‌ها است؛ هر هنرمند در این حوزه حداقل به هفت مُغار مانند تخت، شِفرِه، نیم‌باز، باز، گلویی و سایر وسایل مورد نیاز در کار‌های چوبی دارد.

در منبت‌کاری باید فعالیت‌های از طراحی اولیه تا تولید نهایی و فروش محصول به‌صورت زنجیره‌ای انجام شود، اما متاسفانه فعالیت صفر تا ۱۰۰ این هنر صنعت در چهارمحال و بختیاری بر عهده یک نفر است.

وقتی کار آماده، تمیزکاری و تکمیل شد، رنگ‌آمیزی در دستور کار قرار می‌گیرد در این مرحله پس از آغشته کردن محصول به روغن بَزرَک به‌منظور نفوذناپذیری چوب، رنگ‌آمیزی لاک‌الکل و یا سیلرکیلر مات با هدف افزایش دوام تولیدات انجام خواهد شد.

بیگی، نبود خوشه‌ها و زنجیره‌های تولید، تنوع پایین چوبی، افزایش بی‌رویه قیمت چوب و مواد اولیه، نقدینگی کم، بیمه نبودن بسیاری هنرمندان فعال و رکود بازار فروش به خصوص در دوران شیوع ویروس کرونا را از مهم‌ترین مشکلات در استان دانست.

از ضایعات چوبی باقی‌مانده در این هنرصنعت می‌توان برای تولید انواع محصولات مرتبط با معرق‌کاری بهره‌گیری کرد و رشته منبت‌کاری به کار بی‌خطا شهرت دارد و در صورت بروز خطا در روند فعالیت منبت‌کاری، قابل جبران و برگشت نیست.

تولیدات صنایع‌دستی و هنر‌های سنتی هر منطقه باید برندسازی شود

به گفته این هنرمند رشته منبت‌کاری، در دوران شیوع ویروس کرونا، صنایع‌دستی و هنر‌های سنتی با خسارت‌های جبران‌ناپذیری در سطح جهانی، ملی و استانی مواجه شد؛ قبل از شیوع ویروس کرونا، بسیاری هنرمندان با حضور در نمایشگاه‌های داخلی، خارجی و بازارچه‌های صنایع‌دستی و هنر‌های سنتی به بازار فروش مطلوبی دست پیدا کرده بودند که اکنون این بازار را از دست داده‌اند.

بیشتر بخوانید

• ۱۵۰میلیارد ریال تولیدات صنایع دستی بر روی دست هنرمندان مانده است

بیگی می‌گوید: البته فعالان این هنر صنعت هنوز نتوانسته‌اند از طریق فضای مجازی به فروش آنلاین دست یابند، اما در دوران کنونی شیوع ویروس کرونا ضروری است که در این حوزه فعالیت‌ها و تلاش‌های بیشتری انجام شود.

حضور هنرمندان در نمایشگاه‌های مختلف داخلی و خارجی صنایع‌دستی و هنر‌های سنتی، ضمن بازاریابی در انتقال تجربه‌ها و تبادل نظر میان فعالان این عرصه تاثیر مستقیم ایفا می‌کند و تولیدات صنایع‌دستی و هنر‌های سنتی هر منطقه در سطح جهانی، ملی و استانی باید برندسازی شود.

به‌علت گرانی قیمت، سفارش‌های منبت‌کاری خاص است و از سوی افراد مطلع نسبت به این هنرصنعت داده می‌شود، البته به‌طور یقین در زمان مهار ویروس کرونا و رفع محدودیت‌های کنونی، با حضور گردشگران و مسافران داخلی و خارجی در چهارمحال و بختیاری، وضعیت فروش انواع محصولات صنایع‌دستی و هنر‌های سنتی مانند منبت‌کاری بهبود می‌یابد.

این هنرمند صنایع‌دستی و هنر‌های سنتی در رشته منبت‌کاری می‌گوید: امروزه افرادی که از طریق فعالیت در این هنرصنعت امرار معاش می‌کنند با مشکلات فراوانی مواجه هستند که نیاز به حمایت دارند.

ارتقای کمی و کیفی آموزش در رشته‌های مخلف صنایع‌دستی و هنر‌های سنتی به‌ویژه منبت‌کاری باعث زنده ماندن این هنرصنعت و انتقال آن به نسل‌های بعدی و جلوگیری از منسوخ شدن آن می‌شود.

بسیاری هنرمندان فعال در رشته‌های صنایع‌دستی و هنر‌های سنتی به علت مشکلات مالی، ماهر نبودن در بازاریابی، نداشتن حامی، بهره‌مند نشدن از بیمه و کمبود سرمایه در گردش مجبور به تعطیلی کار خود و روی آوردن به فعالیت‌های دیگر می‌شوند.

ایجاد هر شغل ساده برای رشته منبت‌کاری به‌صورت مشاغل خانگی حداقل ۴۰۰ میلیون ریال و از طریق فعالیت کارگاهی به حداقل پنج میلیارد ریال سرمایه نیاز دارد.

بیگی گفت: در همین راستا پیشنهاد می‌شود اختصاص و پرداخت تسهیلات بلاعوض و وام‌های ارزان‌قیمت به فعالان رشته‌های مختلف صنایع‌دستی و هنر‌های سنتی بخصوص در حوزه منبت‌کاری مورد توجه مسوولان ملی و استانی قرار گیرد.

۱۵ هنرمند از چهارمحال و بختیاری در رشته منبت‌کاری فعالیت دارند

جهانبخش ترکی کارشناس توسعه و ترویج بازرگانی معاونت صنایع‌دستی و هنر‌های سنتی اداره‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان چهارمحال و بختیاری گفت: هم‌اکنون ۱۵ هنرمند در این استان در رشته منبت‌کاری فعالیت می‌کنند که البته در دوران شیوع ویروس کرونا مشکلاتی برای فعالان این هنرصنعت مانند از دست دادن بازار فروش پیش آمده است.

فعالان رشته منبت‌کاری می‌توانند از بیمه روستاییان و عشایر و همچنین از تسهیلات بانکی ارزان‌قیمت روستایی و مشاغل خانگی بهره‌مند شوند و البته گرانی‌های اخیر بر میزان تولید و فروش محصولات منبت‌کاری تاثیر منفی داشته است.

حضور هنرمندان رشته‌های مختلف و منبت‌کاری در نمایشگاه‌های داخلی و خارجی می‌تواند در معرفی بهتر تولیدات این هنرصنعت و بازاریابی آن مؤثر باشد.

راه‌اندازی کارگاه‌های منبت‌کاری در ارتقای این هنرصنعت نقش‌آفرینی می‌کند

غلامرضا ابوطالبی یکی دیگر از هنرمندان منبت‌کاری در چهارمحال و بختیاری است که می‌گوید: راه‌اندازی و تجهیز کارگاه‌های منبت‌کاری می‌تواند در ارتقای کمی و کیفی این هنرصنعت نقش‌آفرین باشد.

نبود استادکاران درجه یک برای آموزش‌های تخصصی در حد پیشرفته، بازاریابی نامناسب، دسترسی نداشتن آسان به وسایل کار، گرانی مواد اولیه و ابزار، حمایت نکردن از هنرجویان بعد از آموزش و اهمیت ندادن برخی مسوولان به رشته‌های صنایع‌دستی و هنر‌های سنتی از مهم‌ترین مشکلات فعالان انواع هنرصنعت‌ها در سطح ملی و استانی به‌شمار می‌رود.

شناسایی و مستندسازی صنایع‌دستی و هنر‌های سنتی، تدوین نظام مدیریت حفاظت و نجات‌بخشی هنر‌های سنتی، توسعه کمی و کیفی آموزش‌های رسمی، افزایش همکاری‌های علمی، پژوهشی، آموزشی و اجرایی با مراکز آموزش عالی و مؤسسات پژوهشی، شناسایی بازار‌های هدف، تبادل تجربیات، ارتقای کمی و کیفی همکاری‌ها و استفاده از توان بخش خصوصی می‌تواند در بهبود شرایط و وضعیت موجود صنایع‌دستی و هنر‌های سنتی کمک کند.

ابوطالبی به کاربرد انواع چوب در هنرصنعت منبت‌کاری اشاره می‌کند و می‌گوید: چوب مناسب برای این رشته صنایع‌دستی و هنر‌های سنتی باید دارای بافت ریز و محکم باشد و برای تولید انواع محصولات مرتبط با منبت‌کاری از چوب پَهن‌برگان جنگلی با ویژگی‌هایی مانند رنگ مناسب و زیبا، نرمی، بافت ریز، گره‌های کم و مقاومت بالا در برابر سایش و کنده‌کاری استفاده می‌شود.

این هنرمند رشته منبت‌کاری گفت: مسوولان باید نسبت به تامین و پرداخت تسهیلات مورد نیاز با بهره پایین برای استمرار فعالیت هنرمندان صنایع‌دستی و هنر‌های سنتی اقدام کند و در غیر این‌صورت بسیاری رشته‌های مرتبط با صنایع‌دستی و هنر‌های سنتی به فراموشی سپرده می‌شود.

ابوطالبی گفت: با توجه به گرانی‌های اخیر، شیوع ویروس کرونا در جامعه و اعمال محدودیت‌ها و ممنوعیت‌های ناشی از آن، حمایت از هنرمندان فعال در عرصه صنایع‌دستی و هنر‌های سنتی ضروری است.

کمک به تامین مواد اولیه، بازاریابی و فروش، فراهم کردن زمینه حضور در نمایشگاه‌های داخلی و خارجی و راه‌اندازی کارگاه‌هایی برای ادامه فعالیت هنرمندان می‌تواند صنایع‌دستی و هنر‌های سنتی مانند منبت‌کاری را از خطر تعطیلی و فراموش نجات دهد.

مشکلی برای ارائه تسهیلات به فعالان صنایع‌دستی چهارمحال و بختیاری نیست

مهرداد جوادی مدیرکل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی چهارمحال و بختیاری گفت: هیچ مشکلی برای ارائه و پرداخت تسهیلات بانکی به فعالان صنایع‌دستی و هنر‌های سنتی در این استان وجود ندارد.

زمینه‌های لازم برای پرداخت تسهیلات کم‌بهره، معافیات از مالیات در صورت فعالیت کارگاهی و بازاریابی و فروش تولیدات هنرمندان رشته‌های صنایع‌دستی و هنر‌های سنتی مانند منبت‌کاری از سوی اداره‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی وجود دارد.

همچنین برای ارائه آموزش‌های لازم به فعالان و هنرمندان این رشته می‌توان از ظرفیت تفاهم‌نامه این اداره‌کل با فنی و حرفه‌ای بهره‌گیری کرد.

در حوزه صنایع‌دستی و هنر‌های سنتی می‌توان با حداقل هزینه، بیشترین بازدهی را همراه با اشتغال‌زایی قابل توجه داشت و در همین راستا اداره‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی چهارمحال و بختیاری آمادگی دارد تا از فعالان و هنرمندان هنرصنعت‌های مختلف مانند منبت‌کاری حمایت کند.

۵۴ رشته صنایع‌دستی و هنر‌های سنتی چهارمحال و بختیاری نشان ملی مرغوبیت صنایع‌دستی و نشان یونسکو دارد که از این تعداد ۴۷ رشته دارای نشان ملی مرغوبیت و هفت رشته دارای نشان یونسکو است.