مجازات اعدام چگونه در فرانسه لغو شد؟

۴۳ سال است که مجازات اعدام در فرانسه لغو شده است. تا پیش از ۹ اکتبر ۱۹۸۱ زندانیان هنوز در فرانسه به اعدام محکوم می‌شدند. اما اعدام چگونه در این کشور لغو شد؟ چه راهی برای الغای آن طی شد و استدلال‌ها چه بود؟ روبرت بَدَنتِر(Robert Badinter) در مقام وکیل به «وکیل قاتلان» شهرت داشت و وقتی وزیر دادگستری شد، عنوان «پرچم‌دار لغو اعدام در فرانسه» را گرفت. او ۹ فوریه/۲۰ بهمن‌‌‌ماه در پاریس درگذشت. مرگ او بهانه‌ای است برای اندیشیدن به الغای مجازات اعدام، به‌خصوص که بدنتر از مدافعان سرسخت الغای جهانی این مجازات بود و آن را شرمی برای بشریت می‌دانست و معتقد بود اعدام باید از جهان نقش بر بندد:

درباره‌ی اعدام استدلال می‌شود که ترس از مرگ، مانع میل به ارتکاب جرم می‌شود.

"اما یادآوری می‌کنم که ترس از مرگ، نمی‌تواند جلوی ارتکاب جرم را بگیرد، همان‌طور که نمی‌تواند جلوی انجام اعمال شرافتمندانه را بگیرد"اما یادآوری می‌کنم که ترس از مرگ، نمی‌تواند جلوی ارتکاب جرم را بگیرد، همان‌طور که نمی‌تواند جلوی انجام اعمال شرافتمندانه را بگیرد. اگر ترس از مرگ قدرت بازدارندگی داشت، نه سربازان دلیر داشتیم و نه ورزشکارانِ به‌نام. کسانی که به بازدارندگی مجازات مرگ باور دارند، حقیقت انسانی را به خوبی نشناخته‌اند.

[…] اعدام از جامعه دفاع نمی‌کند بلکه آن را بی‌حیثیت می‌کند. لغو حکم اعدام صفحات خونین عدالت ما را پایان می‌دهد. «حق بهتر شدن»، آن‌طور که ویکتور هوگو می‌گفت حقی است که هیچ‌کس نمی‌تواند آن را از کسی بگیرد.

[…] فردا به لطف شما، عدالت فرانسه دیگر عدالتی نیست که می‌کشد، به لطف شما، دیگر اعدامی نخواهد بود که باعث سرافکندگی ما شود. فردا صفحه های خونین کتاب عدالت ما بسته می‌شوند.

از سخنرانی بدنتر در مجمع ملی، سپتامبر ۱۹۸۱

Ad placeholder

بدنتر در دوره‌ای از وکالتش به «وکیل قاتلان» شهرت یافت. او پرونده‌هایی را قبول می‌کرد که پیشاپیش محکوم به شکست بودند و در دادگاه، هدفی فراتر از اثبات بی‌گناهی متهم و رهایی او از مجازات اعدام را دنبال می‌کرد. او می‌خواست که دادگاه از آن‌رو به حکم اعدام رای ندهد که مجازاتی غیرانسانی است و نمی‌بایست اجرا شود. درباره پرونده‌ی «پاتریک آنری» که کودکی هفت ساله را به قتل رسانده بود، دادگاه به حکم اعدام رای نداد و پاتریک آنری به حبس محکوم شد.

"اگر ترس از مرگ قدرت بازدارندگی داشت، نه سربازان دلیر داشتیم و نه ورزشکارانِ به‌نام"

اما این پایان کار بدنتر نبود. او با قبول دیگر پرونده‌های محکومین به اعدام می‌گفت هر بار این امکان وجود دارد که دادگاه به اعدام رای دهد و این اضطراب کشنده است. به‌همین جهت است که می‌بایست حکم اعدام را مطلقاً لغو کرد. قبول پرونده‌های حساس، او را در دید عموم منفور کرده بود و به خانه‌اش هم حمله شد. او در پاسخ به این‌که طبق نظرسنجی‌ها و تصمیم متفاوت هیئت منصفه، افکار عمومی با اجرای مجازات اعدام موافق بودند گفت:

موافقت با اعدام در یک وضعیت انتزاعی متفاوت از واقعیت است.

در واقعیت شما باید قضاوت کنید و تصمیم بگیرید که می‌خواهید کسی را بکشید. موضوع دیگر انتزاعی نیست. و از نظر من این مساله بنیادین مجازات اعدام است، این ایده که ما می‌توانیم کسی را -هر چقدر هم که مجرم باشد – به قتل برسانیم. در جامعه‌ای مثل جامعه‌ی ما لازم است هر اندازه هم که دشوار باشد، به برخی ارزش‌ها باور داشته باشیم. زندگی به معنای واقعی کلمه ارزشی مقدس است.

"کسانی که به بازدارندگی مجازات مرگ باور دارند، حقیقت انسانی را به خوبی نشناخته‌اند.[…] اعدام از جامعه دفاع نمی‌کند بلکه آن را بی‌حیثیت می‌کند"درست است که در وقوع جرم این ارزش زیرپا گذاشته شده اما در مبارزه‌ی با جرم می‌بایست بر سر ارزش‌هایمان بایستیم.

از مصاحبه‌ی بدنتر بعد از رهایی پاتریک آنری از مجازات اعدام، ۱۹۷۷

لغو مجازات اعدام سرانجام در ۱۹۸۱ در برنامه‌ی ریاست جمهوری فرانسوا میتران از حزب سوسیالیست مطرح شد. او در ۱۶ مارس ۱۹۸۱ در تلویزیون به‌طور شفاف گفت: «من با حکم اعدام مخالفم».

به‌زعم بدنتر، شجاعت سیاسی میتران در مطرح کردن خواسته‌ای که مخالفان بسیاری در میان مردم داشت، نباید در تاریخ الغای مجازات اعدام در فرانسه فراموش شود. پس از پیروزی میتران در انتخابات، الغای اعدام در ۱۷ و ۱۸ سپتامبر ۱۹۸۱ در مجمع ملی به بحث گذاشته شد و در ۱۸ سپتامبر تصویب شد؛ به این ترتیب فرانسه ۳۶ امین کشوری شد که اعدام را لغو کرد و در سال ۲۰۰۷ و در زمان ریاست جمهوری ژاک شیراک لغو حکم اعدام وارد قانون اساسی فرانسه شد. اهمیت حک شدن یک قانون در قانون‌ اساسی این است که نمی‌توان آن را تغییر داد و به‌نوعی برسازنده‌ی اساس کشور محسوب خواهد شد.

Ad placeholder

«هر جا دیکتاتوری حکمرانی می‌کند، این کلمه خونین را خواهید یافت: اعدام»

بدنتر پس از الغای مجازات اعدام در فرانسه، به تلاش برای الغای جهانی آن رو آورد:

حکم اعدام در کشورهای آزاد اجرا نمی‌شود و در کشورهای زیر سلطه‌ی دیکتاتور همواره در حال اجراست.

این تقسیم‌بندی اتفاقی نیست و معنای حقیقی سیاست اعدام را نشان می‌دهد. نشان می‌دهد که برخی دولت‌ها چنان بر شهروندانشان مسلط‌ شده‌اند که به خود حق می‌دهند جان آن‌ها را نیز بگیرند. این‌جاست که مجازات اعدام در قلب سیستم‌های استبدادی‌ جای می‌گیرد. در سراسر جهان بدون استثنا، جایی که دیکتاتور حکمرانی می‌کند و حقوق بشر را پایمال می‌کند، این کلمه‌ی خونین را خواهید یافت: اعدام

بدنتر در چهلمین سالگرد لغو اعدام در فرانسه، ۹ اکتبر ۲۰۲۱

امروز مجازات اعدام در قریب به ۱۷۰ کشور لغو شده است. غنا و گینه استوایی آخرین کشورهایی بوده‌اند که به الغای جهانی اعدام پیوسته‌اند.

"«حق بهتر شدن»، آن‌طور که ویکتور هوگو می‌گفت حقی است که هیچ‌کس نمی‌تواند آن را از کسی بگیرد"همچنین، چاد، جمهوری کنگو، زامبیا و لیبریا نیز در نشست حقوق بشر سال ۲۰۲۳ متعهد شدند در راستای لغو مجازات اعدام قدم بردارند. ولکر ترک، رئیس حقوق بشر سازمان ملل متحد، در گزارشی که ژانویه ۲۰۲۴ منتشر شد گفت:

شواهد نشان می‌دهد که مجازات اعدام هیچ‌گونه بازدارندگی در کاهش جرائم ندارد. در حقیقت، تحقیقات نشان می‌دهد که برخی کشورها با لغو حکم اعدام یا تغییری در میزان جرائم ندیده‌اند و یا حتی کاهش جرم را تجربه کرده‌اند.

جمهوری اسلامی ایران، جمهوری خلق چین، ایالات متحده امریکا، امارات متحده عربی، عربستان سعودی و مصر از جمله کشورهایی هستند که چشم‌اندازی برای لغو این مجازات ندارند.

هفته‌هاست که مبارزه علیه اعدام در ایران شدت گرفته است.

زندانیان زیر حکم اعدام روزهای سه‌شنبه علیه اعدام دست به اعتصاب غذا می‌زنند و زندانیان سیاسی و برخی تشکل‌های کارگری و اجتماعی نیز اعلام کرده‌اند که با آن‌ها همراه‌اند. فرانسه در حالی مجازات اعدام را لغو کرد که افکار عمومی تماما همراه لغو این مجازات نبود، حال شرایط مبارزه با این حکم غیرانسانی در ایران متفاوت است. مقام‌های قضایی در حالی صدور و اجرای احکام اعدام را سرعت بخشیده‌اند که دست‌کم بخش قابل‌توجهی از افکار عمومی خواهان لغو این مجازات است.