تکیه‌کلام‌هایی که رستاخیز ندارند، می‌میرند

ایسنا/همدان عضو هیئت علمی گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه بوعلی‌سینا گفت: بسیاری از دیالوگ‌ها که در فیلم و داستان هست، جاذبه ندارد، در واقع عبارت زنده نیست و رستاخیز ندارد به طوریکه هر کلمه‌ای که رستاخیز نداشته باشد و نتواند زنده بماند، می‌میرد که تکیه‌کلام‌ها را هم شامل می‌شود.

دکتر مهدی شریفیان در گفت‌وگو با ایسنا، با بیان اینکه هر زبانی در دنیا می‌تواند زبان معیار یک کشور باشد، اظهار کرد: اصطلاحاً زبان‌شناسان به زبان معیار، زبان خودکار می‌گویند، یعنی زبانی که همه مردم یک کشور با آن تکلم می‌کنند و زبان رسمی، به قول انگلیسی ها "فورمال" است و جا و مکان آن مشخص است و مطبوعات، صداوسیما و رسانه‌ها مکلف هستند به آن زبان گفت‌وگو کنند و بنویسند.

وی ادامه داد: پاسدار این زبان‌ها فرهنگستان‌ها هستند، شما می‌دانید در تمام دنیا برای پاسداری از زبان معیار یا خودکار، فرهنگستانی هست. دانشمندان و زبان‌شناسان برجسته آن کشور نوعاً عضو پیوسته و غیرپیوسته هستند و مأموریت‌های زیادی دارند که مسئولیت اصلی آنها پاسداری از زبان معیار است.

این استاد ادبیات با اشاره به اینکه یک زبان ادبی داریم که زبان‌شناسان به آن "پارازیت" می‌گویند و از زبان معیار به زبان ادبی تبدیل می‌شود، خاطرنشان کرد: کسانی که شاهنامه و ادبیات ما را به وجود آورده‌اند، شاعران و نویسندگانی هستند که هم در گذشته و هم امروز قلم می‌زنند و در واقع این افراد پاسدار زبان ادبی هستند.

وی افزود: یک زبان هم تحت عنوان "عامیانه" داریم که آن هم در جای خود ارزشمند است بدان معنا که هر طیفی و هر طبقه‌ای در اجتماع یک زبان ویژه خودش را دارد و این زبان را در واقع غیرنرمال یا زبان محاوره یا زبان عامیانه گویند که هم خیلی کوتاه گفته می‌شود و هم ممکن است کلماتی داشته باشد که در زبان معیار جزء تابو باشد یعنی استفاده از کلمات و تعابیر آن در زبان معیار نوعی حرمت‌شکنی است.

اگر کلمات تابو در زبان عامیانه وارد زبان معیار شود، مرزها را بهم می‌زند

شریفیان بیان کرد: در زبان محاوره یا عامیانه کلمات تابو کم‌ نیست که اگر بخواهد وارد زبان معیار شود، فاصله‌ها و مرزها را بهم می‌زند مگر آن که کلمه عامیانه ماهیت ادبی یا ماهیت فرهنگی پیدا کند بنابراین عامیانه و خودمانی سخن گفتن در جمع دوستان یا جمع کاملاً محرم طبیعی بوده و این نوع دیالوگ‌ها جایز است اما در یک فضای عمومی و مخاطبان عام این نوع محاوره به ویژه استفاده از کلمات تابو جایز نیست.

این استاد ادبیات در ادامه تصریح کرد: یک بخش از زبان عامیانه، غلط نویسی است که در فضای مجازی خیلی وجود دارد و این نشان می‌دهد که زبان فارسی و زبان معیار خوب آموزش داده نمی‌شود در حالیکه در همه جای دنیا زبان هم مثل راهنمایی و رانندگی قوانینی دارد که باید رعایت شود. زبان عامیانه اگر همراه با غلط گفتن و غلط شنیدن باشد می‌تواند یک فاجعه فرهنگی به دنبال داشته باشد.

در ادبیات معاصر افراد در اوج بی‌تجربگی نوشته‌هایشان را منتشر می‌کنند

وی اظهار کرد: حوزه ادبیات معاصر تفاوت‌هایی با ادبیات سنتی دارد به طوریکه در ادبیات سنتی نوعاً افراد تا از مرحله‌ای عبور نمی‌کردند یا ملا نمی‌شدند دست به قلم نمی‌زدند اما در ادبیات معاصر یا در نوشته و خوانده معاصر ما، افرادی هستند که خیلی ابتدایی هستند و تجربه کمی دارند و امکانات چاپ هم برایشان فراهم است و حتی اگر امکانات چاپ فراهم نباشد فضای مجازی به آنها این امکان را داده که نوشته‌های خود یا حداقل آن چیزی که احساس می‌کنند به زبان بیاورند را در اوج بی‌تجربگی منتشر کنند.

شریفیان اضافه کرد: در کل سینما و تئاتر به ویژه سینما در ایران و در اروپا تئاتر که هم‌دوش سینماست، دیالوگ‌هایی دارند که خاص دوره هنری و فیلم یا سریال است به طوریکه در همه جای دنیا گفت‌وگویی که فیلم را جذاب‌تر و پراحساس‌تر کند، وجود دارد و راحت‌تر وارد زبان عامیانه و گفتار می‌شود چراکه زبان معیار و گفتار قابلیت پذیرش بیشتری دارد.

وی ادامه داد: وقتی این عبارات وارد حوزه ادبیات شود، کار سخت می شود چراکه حوزه ادبیات این کلمات را قبول نمی‌کند و خاصیت ادبیات این است که شاعر و نویسنده یک جواهرشناس و جواهرفهم است که کلمات را انتخاب می‌کند به ویژه اینکه محدودیت وزن و صنایع ادبی وجود دارد. کلمات عامیانه محال است در یک شعر و غزل جا بگیرد اما در ادبیات داستانی فضا کمی بازتر است و شما می‌توانید داستان‌هایی بنویسید که فرد گفت‌وگوکننده لهجه داشته باشد.

اگر کلمه‌ای در زبان خوش‌تراش نباشد، ماندگار نیست

وی یادآور شد: در ادبیات معاصر هر طبقه دیالوگ خود را دارد، در ادبیات داستانی برخی از دیالوگ‌ها هیچ ایرادی ندارد که استفاده شود و در جای خودش هم ارزشمند باشد چراکه حوزه زبان هم در جای خود باید در حال گسترش باشد.

زبان مثل درخت است که باید یکسری کلمات را از دست بدهد و یکسری از کلمات جایگزین شود و طبیعت زبان اینگونه است که اگر کلمه‌ای خوش‌تراش نباشد ماندگار هم نیست.

شریفیان افزود: بسیاری از دیالوگ‌ها که در فیلم و داستان هست، جاذبه ندارد، در واقع عبارت زنده نیست و رستاخیز ندارد به طوریکه هر کلمه‌ای که رستاخیز نداشته باشد و نتواند زنده بماند، می‌میرد که تکیه‌کلام‌ها را هم شامل می‌شود مگر اینکه کلماتی باشند که به اغنای زبان کمک کنند.

وی اعلام کرد: زبان فارسی یک زبان ترکیبی است، وقتی این ترکیب‌ها ساخته ‌شود که زیبا بوده و جاذبه داشته باشد، در ادبیات ماندگار می‌شود و دایره لغات را هم افزایش می‌دهد، حال ترکیب‌هایی که ضعیف بوده و جالب نیستند، تأثیر موقتی دارند و خود به خود از بین می‌روند و هیچ نیازی نیست که کسی تلاش کند این عبارات را از بین ببرد.

اخلاق با کلمات رابطه تنگاتنگی ندارد

وی درباره تأثیر تکه‌کلام‌ها بر اخلاق اجتماعی مطرح کرد: اخلاق با کلمات خیلی رابطه تنگاتنگی ندارد، اخلاق یک تربیت وجدانی است و زبان می‌تواند در ترمیم و گسترش اخلاق دخالت داشته باشد اما نسبت تکمیلی ندارد.

انتهای پیام