سال نو به دیدار روی نیکو/ دید و بازدید نوروز در آینه فرهنگ عامه مردم ایران

گروه فرهنگ و هنر خبرگزاری دانشجو- مائده عفتی؛ «فردا عید نوروز است. چندی است برای پذیرایی از مهمانان عزیز و محترم که بی‌دعوت به دید و بازدید همدیگر می‌روند، مشغول هستیم. برای اطفال لباس تازه دوخته اند. واقعا عید نوروز از اجله و اقدام اعیاد ملی روی زمین است.» کتاب احمد از عبدالرحیم طالبوف‌

می‌گویند نوروز را کیومرث شاه بنیان گذاشت. نوروز را لحظه شروع سال نامید و بعد تمام روز‌های که زمین به دور خورشید می‌گردد را تقسیم بر دوازده کرد روی هر ماه را نام یکی از فرشتگان گذاشت.

"چندی است برای پذیرایی از مهمانان عزیز و محترم که بی‌دعوت به دید و بازدید همدیگر می‌روند، مشغول هستیم"سال را به چهار تقسیم کرد و هر گاه هر چهار بخش گذشت نوروزی دیگر پدیدار می‌شود.

نوروز روز نوست و حقیقت. از چند روز قبل از شروع نوروز تا و بعد از سال جدید آداب و رسوم خودش را دارد. آدابی که از پادشاهی کیومرث تا به امروز تغییرات زیادی داشته، اما در اصل و اساس بدون تغییر مانده.

نوروز از ۱۵ روز قبل از سال نو شروع می‌شود که گندم سبز می‌کنند، خانه تکانی کنند و برای شب جشن سر تا پا لباس نو می‌پوشند. از بین تمام آیین‌های نوروز از خانه تکانی و رخت نو تا سفره هفت سین و سیزده به در دید بازدید مفصل‌ترین بخش عید نوروز است.

هر چند این روز‌ها دید و بازدید را به اسم صله رحم و سنت اسلامی می‌شناسیم، اما قبل از ورود اسلام به ایران هم وجود داشته و قوانین زیادی درباره گردهم جمع شدن خانواده در عید و دیدن افراد نیکو صورت و ورود افراد خوش قدم به خانه بعد از سال نو بین فرهنگ عامه پیدا می‌شود.

در موقع تحویل همه اهل خانه باید سر هفت سین باشند و پول یا خرکاکی دستشان می‌گیرند، چون شگون دارد؛ و باور مردم عامه بر این است که اگر کسی در موقع تحویل در خانه خودش پای هفت سین نباشد تا سال دیگر از خانه‌اش آواره خواهد بود.

این روز‌ها بنا به خرافه و اعتقاد عامه معروف است که اگر کسی دم عید مشغول کاری باشد تا آخر سال مشغول همان کار خواهد ماند. هنوز که هنوز است قشری از مردم مخصوصا قشر سالخورده ما اعتقاد دارند که بعد از لحظه سال تحویل یکی از افراد خوش قدم باید اولین قدم را به داخل خانه بردارد.

در ایام قدیم حتی جلوی در ورودی خانه چوب می‌گذاشتند و خودشان هم با یک چوب جلوی خانه نگهبانی می‌دادند تا قبل از ورود و مانع ورود افراد دیگر می‌شدند تا فرد خوش قدم چوب را بشکند و تا آخر سال برایشان خوشی به بار بیاورد.

در کتاب نوروزنامه از عمر خیام گفته شده: «روی نیکو را دانایان سعادتی بزرگ دانسته‌اند و دیدنش را به فال فرخ گرفته‌اند و چنین گفته‌اند که سعادت دیدار نیکو در احوال مردم همان تاثیر کند که سعادت کواکب سعد بر آسمان.»

خیام در ادامه‌ی نوروز نامه می‌گوید: «آیین ملوک عجم چنان بوده است که روز نخست از مردمان بیگانه موبد و موبدان به پیش ملک امدی با جام زرین پر می، انگشتر، درم و دینار خسروانی و ...، چون موبد موبدان از آفرین بپرداختی پس بزرگان دولت در آمدندی و خدمت‌ها به پیش آورندی.»

به جز دیدوبازدید رعیا از پادشاه و بزرگان از ملک، مردم عامه از بعد از شروع سال نو ابتدا به دست بوسی بزرگان اقوام خود می‌رفتند و این مراسم تا چند روز بعد از تحویل سال ادامه داشت. هنوز هم این رسم پا برجاست در چند روز اول عید کوچک‌تر‌ها به دیدار بزرگان می‌روند و عیدی و شیرینی می‌گیرند و بعد از گذشته سه یا پنج روز بعد از تحویل سال نو بزرگتر‌ها به خانه کوچکتر‌ها می‌روند تا برکت را به خانه‌ها بیاورند و برای همین این رسم را دید و بازدید نام گذاشتند.

عبدالحریم طالبوف در کتاب احمد خطاب به طفل خیالی خودش از آداب عید می‌گوید و ذکر می‌کند که این دید و بازدید‌ها گاهی تا ۲۰ روز طول می‌کشید است: «نوروز در ایران دو نوع بوده؛ یکی خاصه و یکی عامه. نوروز عامه اول فرودین جلالی است که روز تحویل آفتاب به حمل است و نوروز خاصه ار روز اول تحویل تا ششم است که مخصوص دربار پادشاهان بود.

پادشاهان ایران در این شش روز به فیقران بخشش‌ها می‌نموند عمال و وزرا پاداش و خدمات سالیلانه خود را از شاه خلعت و انعام می‌گرفتند. رجال مجرب کهنسال دور تخت شاه پره می‌زدند. محبوسین را آزاد می‌کردند.

"واقعا عید نوروز از اجله و اقدام اعیاد ملی روی زمین است.» کتاب احمد از عبدالرحیم طالبوف‌می‌گویند نوروز را کیومرث شاه بنیان گذاشت"مالیات تعبه را تخفیف می‌دادند. اکنون این قرار‌ها یکجا برهم خورده و بالکلیه از میان رفته.

عوض نوروز عامه و خاصه فقط سلام عامه و خاصه مقرر شده است. امتداد ایام عید که در بعضی شهر‌ها بیست روز است و بستگی به جمعیت شهر دارد. تبریز که سیصد هزار نفر جمعیت دارد هجده روز عید می‌گیرند، اردبیل که پانزده هزار سکنه دارد سه روز عید نوروز آنهاست. در هر صورت خواه سه روز و خواه بیست روز اول عید همان ساعت تحویل آفتاب به حمل است.».

اما دید و بازدید تنها به اقوام ختم نمی‌شود در ایران قدیم اعتقاد بر این بوده که دیدن روی نیکو سعادتی بزرگ است و دیدن کسی که خوش سیما و نیک رو است سعادت و خوشی را در سال به همراه خواهد آورد و می‌گفتند: نیکویی صورت مردم بهریست از تاثیر کواکب سعد که به تقدیرایزد تعالی به مردم بپیوندد.