اعتیاد و جنون؛ دستاورد قرص‌های شب امتحان

آزمون آغاز و استرس بر کلاس حکمفرماست، صدای کسی درنمی‌آید، سکوت محض کلاس، اما ناگهان با صدای بهروز شکسته می‌شود «چقدر سوالات سخته»

همهمه‌ای کلاس را فرامی‌گیرد، آشوبی که خبر از استرس دانشجو‌ها و سختی سوالات می‌دهد، ضربه‌های آرام مراقب بر میز، اخطاری می‌شود برای حکمرانی مجدد سکوت، اما دنیای آرمین انگار متفاوت است، روی صندلی جلوی کلاس نشسته و غافل از پچ پچ‌ها و هیاهوی کلاس تند تند می‌نویسد، لبخندی بر لب دارد و هر از چندگاهی هم ناخودآگاه خودکار از دستش رها می‌شود.

سکوت محض کلاس این بار با صـدای فریـاد و هیاهـوی کلاس مجاور می‌شکند، جوانی فریاد می‌کشد، قهقهه می‌زند و روی پای خود بند نیست.

این اتفاقات این روز‌ها در دانشگاه‌های کشور کم و بیش دیده می‌شود، افیون زیبایی که زهرش تا عمق وجود جوانان را می‌سوزاند. ریتالین همان جذاب زیبایی است، که قشر جوان مدعی است، جز بیدار و هوشمند نگه داشتن مغز در شب امتحان، مشکل دیگری ندارد که آن هم با یکی دو شب استراحت، بدن به حالت عادی برمی‌گردد، غافل ازآنکه این یاری‌گر شب‌های امتحان، می‌تواند جوانان را تا مرز جنون و مرگ جلو ببرد.

بعید است تا بحال نام ریتالین به گوش شما نرسیده باشد. دارویی که به شکل قرص برای درمان کودکان بیش فعال استفاده می‌شود. مادران کودکان بیش فعالی که آنرا مصرف کرده‌اند، معتقدند تاثیر خوبی روی یادگیری و رفتار فرزندشان دارد. ریتالین جاذبه دیگری هم دارد که خیلی مشهورتر از تاثیرات درمانی یک دارو بر روی یک بیماری است. 

ریتالین و کاربرد‌های درمانی

متیل فنیدیت با نام تجاری ریتالین نام یک داروی محرک سیستم اعصاب مرکزی است.

"مادران کودکان بیش فعالی که آنرا مصرف کرده‌اند، معتقدند تاثیر خوبی روی یادگیری و رفتار فرزندشان دارد"ریتالین از ۶۰ سال قبل برای درمان کودکان بیش فعال توسط پزشکان متخصص اعصاب تجویز می‌شود. قرص ریتالین کوچک و به رنگ سفید یا زرد است و تا حدی تلخ مزه. امروزه پزشکان ریتالین را به عنوان دارویی برای درمان کودکان بیش فعال می‌شناسند. این دارو برای اولین بار در سال ۱۹۴۴ توسط شیمی‌دانی از شرکت سیبا (که امروزه نوارتیس نام دارد) ساخته شد. همسر این شیمی‌دان مبتلا به فشار خون پائین بود و برای اینکه بتواند بهتر به فعالیت بپردازد از این محصول استفاده می‌کرد؛ بنابراین وی این ماده را ریتالین نام نهاد که برگرفته از نام همسرش ریتا بود.

سال ۱۹۵۷ شرکت سازنده ریتالین را برای درمان افسردگی شدید، خستگی مزمن و نارکولپسی (حملات خواب در طی روز) معرفی کرد.

آن زمان شرکت سیبا سعی داشت محصولش را به عنوان یک قرص نیروبخش و انرژی‌زا معرفی کند. مثلا در تبلیغاتش ابتدا خانم میانسال خانه‌داری را نشان می‌داد که به انبوهی از سیب زمینی‌های پوست نکنده غمگینانه نگاه می‌کند. در قسمت بعدی تبلیغ، بعد از مصرف ریتالین، نشان می‌داد که تمام سیب زمینی‌ها پوست کنده و خرد شده‌اند و آن خانم چهره نسبتا شادی دارد. البته تبلیغات اولیه برای بازاریابی محصول چندان موفقیت آمیز نشد.

در سال ۱۹۶۰ این شرکت ترکیبی از ریتالین را با هورمون‌ها و ویتامین‌ها را به عنوان محصولی تقویت کننده با نام «ریتون» عرضه کرد که البته بعد از مدت کوتاهی عرضه آن متوقف شد. ولی این پایان داستان ریتالین نبود.

از سال ۱۹۳۰ روانشناسانی که در حیطه روانشناسی کودک کار می‌کردند دریافته بودند که دارو‌های محرک می‌توانند تاثیرات مفیدی بر عملکرد درسی کودکان مشکل‌دار داشته باشند.

"ریتالین جاذبه دیگری هم دارد که خیلی مشهورتر از تاثیرات درمانی یک دارو بر روی یک بیماری است. ریتالین و کاربرد‌های درمانیمتیل فنیدیت با نام تجاری ریتالین نام یک داروی محرک سیستم اعصاب مرکزی است"آن زمان هنوز اصطلاح "بیش فعالی کودکان" مرسوم نشده بود و روان‌پزشکان توجه چندانی به این یافته‌ها نداشتند. اواخر دهه ۱۹۵۰ و در اوج دوران جنگ سرد، جامعه آمریکا توجه بیشتری به توانایی‌های تحصیلی دانش آموزانش کرد و در همان زمان شرکت سیبا تلاش کرد که کاربرد جدیدی را برای دارویش مطرح کند که آن افزایش توانمندی کودکان بیش فعال بود.

سال ۱۹۶۱ ریتالین برای درمان کودکان مبتلا به بیش فعالی تائیده FDA را گرفت و به سرعت تبدیل به یکی از پرفروش‌ترین دارو‌ها شد. در حال حاضر ریتالین بیشترین دارویی است که برای کودکان بیش فعال و کم توجه تجویز می‌شود. بطوریکه سالانه در آمریکا برای ۶ میلیون نفر نسخه می‌شود که ۷۵ درصد آن‌ها کودکان بیش فعال هستند.

رسانه‌ای شدن ریتالین با استفاده نابجا

آنچه ریتالین را به دنیای رسانه‌ها آورد، استفاده‌های نابجایی است که از آن صورت گرفت. ریتالین جزو موادی طبقه بندی می‌شود که قابلیت سوء مصرف بالایی دارد.

گزارشات اولیه در مورد سوء مصرف آن باعث شد که این دارو در سال ۱۹۶۸ از بازار دارویی کشور سوئد جمع آوری شود. در سال ۱۹۹۶ مجله فوربس گزارشی را منتشر کرد که نشان می‌داد میزان مصرف ریتالین بین سال‌های ۱۹۸۹ تا ۱۹۹۴ در ایالات متحده به چهار برابر رسیده بود. این افزایش در حدی بود که کمیته کنترل مواد مخدر آمریکا مامور شد در مورد آن بررسی دقیق‌تری کند. نتایج بررسی‌های این کمیته نشان داد که ۱۰ تا ۱۲ درصد دانش آموزان پسر در آمریکا ریتالین مصرف می‌کنند، آماری که بسیار فراتر از آمار کودکان بیش فعال (۳ درصد) است. در حقیقت بیش از ۹۰ درصد تولید جهانی ریتالین در آمریکا مصرف می‌شود. 

طبق گزارشات آماری ریتالین جزو ۱۰ دارویی است که بیش از همه از داروخانه‌ها دزدیده می‌شود.

"ریتالین از ۶۰ سال قبل برای درمان کودکان بیش فعال توسط پزشکان متخصص اعصاب تجویز می‌شود"امروزه این مطلب ثابت شده است که مصرف ریتالین در کودکان بیش فعال میزان تمرکز آن‌ها را بالا می‌برد. همچنین مصرف این دارو در بیماران مبتلا به اختلالات خواب، نظیر نارکولپسی، به آن‌ها کمک می‌کند که راحت‌تر بیدار بمانند. این مساله موجب شده است که در نقاط مختلف جهان بعضی از دانشجویان به امید دست یابی به تاثیرات مشابه در افراد بیش فعال، ریتالین را خودسرانه مصرف کنند. آن‌ها این دارو را در شب‌های امتحانی مصرف می‌کنند تا راحت‌تر بتوانند بیدار بمانند و با تمرکز بیشتری درس بخوانند.

طبق آمار ایالات متحده بیش از ۵ درصد دانشجویان این کشور حداقل یک بار سابقه مصرف ریتالین را به دلایل غیر پزشکی داشته‌اند و این آمار بین دانشجویان هنر به ۱۶ درصد هم رسیده است. متاسفانه سوء مصرف ریتالین در بین بعضی نوجوانان و جوانان رایج شده است.

علت این مساله این است که اولا این دارو نسبتا ارزان و در دسترس است (به نسبت مواد مخدر خیابانی) و همچنین دارو بودن آن این تصور اشتباه را برای مصرف کننده ایجاد می‌کند که بی‌ضرر است. در صورتی که ریتالین اگر بصورت نامناسب مصرف شود (مصرف سرخود و در مقادیر بالا) همانند کوکائین می‌تواند معتاد کننده و مضر شود. همچنین بالا رفتن غیر ضروری دوپامین در مغز افراد سالم بدنبال مصرف این دارو باعث می‌شود که مغز نسبت به مکانیسم‌های طبیعی پاداش؛ نظیر غذا، عشق و ارتباطات اجتماعی؛ غیرحساس شود و لذا فرد را افسرده کند.

آنچه که این روز‌ها دغدغه بسیاری از والدین و اساتید دانشگاه شده، مصرف این دارو در بین تعدادی از دانشجویان با اسم «قرص شب امتحان» است. شاید بهترین جا برای صحبت با دانشجو‌ها درباره مصرف قرص ریتالین، پارکی در نزدیکی یکی از دانشکده‌های فنی باشد. جمع کردن دانشجو‌ها در روز‌های نزدیک به امتحانات کار خیلی سختی نیست.

روزبه دانشجوی ترم ۴ یکی از دانشکده‌های فنی تهران است که درباره مصرف قرص ریتالین می‌گوید: مشکل من تمرکز نیست، دردسر من خواب زیاد است.

"این دارو برای اولین بار در سال ۱۹۴۴ توسط شیمی‌دانی از شرکت سیبا (که امروزه نوارتیس نام دارد) ساخته شد"خواب تمام برنامه‌های من را به هم می‌ریزد. شنیده‌ام این قرص معجزه می‌کند، اما تا به حال استفاده نکرده‌ام.

اشکان می‌گوید: ترم‌های قبل یک شب امتحان سختی داشتم، برای اینکه بیدار بمانم یک بار ریتالین مصرف کردم. مغزم سر شده بود. برخلاف بقیه رسماً عقلم را از دست داده بودم؛ بی‌اشت‌ها هم شده بودم، خدا را شکر زود متوجه شدم، دیگر ادامه ندادم.

اشکان دانشجوی دیگری است که مصرف این قرص را تجربه کرده است، التماس دعا دارد که نام کاملش فاش نشود مبادا که بدنامی به بار بیاورد، اشکان می‌گوید: ترم‌های قبل یک شب امتحان سختی داشتم، برای اینکه بیدار بمانم یک بار مصرف کردم. مغزم سر شده بود.

برخلاف بقیه رسماً عقلم را از دست داده بودم؛ بی‌اشت‌ها هم شده بودم، خدا را شکر زود متوجه شدم، دیگر ادامه ندادم.

اما بهزاد با خنده شیطنت‌آمیزی می‌گوید: برای خودتان چه می‌گوییدخانم خبر‌نگار! من شب‌های امتحان ترم قبلی خوردم، عالی بود. نمره گرفتم از استاد، جام جهانی، باقلوا، برای شب امتحان خوب بود. تمرکز من را زیاد کرد. قرص را یکی از دوستانم برایم آورد. مادرش برای دیسک کمر از این دارو استفاده می‌کند.

"مثلا در تبلیغاتش ابتدا خانم میانسال خانه‌داری را نشان می‌داد که به انبوهی از سیب زمینی‌های پوست نکنده غمگینانه نگاه می‌کند"اگر باز بتوانم تهیه کنم شاید استفاده کنم.

بهزاد کمی سراسیمه و آشفته به نظر می‌آید. آرین، اما می‌گوید: من شنیده‌ام خیلی کم خوابی می‌آورد، برای روز‌های نزدیک کنکور یکی به ما می‌گفت اگر از این قرص بخورید یکی دو روز نمی‌خوابید و می‌توانید راحت درس بخوانید، هم کلاسی‌ها امتحان کرده بودند؛ ولی من رفتم داروخانه و درباره قرص سوال پرسیدم، گفتند که فقط دکتر روانپزشک باید تجویز کند و مصرفش بدون نسخه پزشک ممنوع است، ترسیدم استفاده کنم. بی خیالش شدم.

انگار نوعی ترس و در عین حال جذابیت برای بهتر فهمیدن درس‌ها و نمره بالا برای استفاده از قرص‌های شب امتحان در وجود دانشجو‌ها موج می‌زد.

سمیه حسینی روانشناس تربیتی است که می‌گوید: بیشتر افراد در هنگام امتحان و در شرایط آزمون دچار مقداری اضطراب می‌شوند. اضطراب امتحان درهمه مقاطع تحصیلی نشان دهنده نوعی از هیجان است که بر یادگیری تأثیر منفی می‌گذارد. تاکنون تحقیقات زیادی در زمینه اثرات منفی اضطراب امتحان بر عملکرد تحصیلی انجام شده است.

اضطراب به طور کلی احساس ناخوشایند یا حالت هیجانی است؛ که با پیامد‌های رفتاری و فیزیولوژیک همراه می‌شود.

 تفکرات منفی و نگرانی ناشی از اضطراب آزمون در تمرکز افراد اختلال ایجاد می‌کند

این روانشناس تصریح می‌کند: معمولاً افراد دارای اضطراب امتحان نمی‌توانند به قسمت‌های مرتبط با تکلیف توجه کنند. افرادی که اضطراب شدیدی را هنگام آزمون تجربه می‌کنند. در حل مسائلی که توانایی انجام آن را دارند، نیز عملکرد خوبی ندارند. تفکرات منفی و نگرانی ناشی از اضطراب آزمون در تمرکز افراد اختلال ایجاد می‌کند و همه توجه فرد را از آزمون منحرف می‌کند.

متاسفانه امروزه دانشجویان در زمان امتحان، بدلیل استرس درس‌های نخوانده، زمان کوتاه برای درس خواندن، شب زنده‌داری و تمرکز بیشتر، از ریتالین استفاده می‌کنند. غافل از اینکه خود را در دام اعتیاد گرفتار می‌کنند.

وی در ادامه با تایید شیوع مصرف قرص‌هایی مانند «ریتالین» به عنوان قرص شب امتحان، می‌گوید: متاسفانه امروزه در جامعه دانشجویی، دانشجویان در زمان امتحان، بدلیل استرس درس‌های نخوانده، زمان کوتاه برای درس خواندن در شب‌های امتحان، شب زنده‌داری و تمرکز بیشتر، از ریتالین استفاده می‌کنند.

"در قسمت بعدی تبلیغ، بعد از مصرف ریتالین، نشان می‌داد که تمام سیب زمینی‌ها پوست کنده و خرد شده‌اند و آن خانم چهره نسبتا شادی دارد"دانشجویان بدون توجه به عوارض این قرص، آن را مصرف می‌کنند تا در شب‌های امتحان با تمرکز بالا برای درس خواندن بیدار بمانند، غافل از اینکه خود را در دام اعتیاد گرفتار می‌کنند.

حسینی با اشاره به عوارض مصرف قرص ریتالین، می‌گوید: از دست دادن اشتها، سوء تغذیه و کاهش وزن، لرزش و پرش عضلات، تشنج و سردرد، نامنظم شدن ضربان قلب و تنفس که در مواردی می‌تواند به شکل خطرناکی ادامه پیدا کند، تکرار حرکات و اعمال بی هدف، بروز حالت‌های پارانویید (سوء ظن)، توهم و هذیان، ضایعات پوستی مزمن و احساس حرکت و جنبش حشرات در زیر پوست، خودکشی و حتی مرگ از عوارض مصرف این قرص هستند.

وی در ادامه بیان می‌کند: از آنجا که ریتالین دارویی است که توسط پزشکان تجویز می‌شود، مصرف کنندگان تصور می‌کنند این قرص بی‌خطر است؛ در حالی که عوارض مصرف خودسرانه این قرص می‌تواند در حد مواد مخدر نظیر کوکایین و آمفتامین باشد. پزشکان و روانپزشکان با صراحت اعلام می‌کنند ترک کردن دارو‌های محرک آمفتامینی نظیر ریتالین و اکستازی، بسیار سخت‌تر و پیچیده‌تر از کراک، هروئین و سایر مواد مخدر است. برخی آزمایش‌ها، مانند فشار خون، تعیین تعداد سلول‌های خون و کنترل قد و وزن، به صورت مرتب در زمان دوره درمان با این قرص، بیمار با صلاحدید پزشک مربوط باید انجام دهد.

حسینی عمده‌ترین دلیل گرایش به استفاده از این قرص‌ها را الگوبرداری و نقش پذیری از گروه دوستان می‌داند و می‌گوید: شبکه همسالان احتمال اثر پذیری والگو برداری زیادی دارند؛ دوستان علاوه بر الگو برداری می‌توانند اجبار کننده هم باشند و به اعضا فشار بیاورند تا رفتار یا کار خاصی انجام دهند و آن‌ها برای اینکه از نظر اجتماعی قابل قبول در نزد دوستانشان باشند، ممکن است دست به رفتار‌های پرخطر بزنند.

 مرگ هدیه قرص شب امتحان به دانشجویان

این روانشناس با بیان اینکه این باور غلط که تقویت حافظه، افزایش تمرکز و دقت دانشجویان در هنگام درس خواندن به ویژه شب‌های امتحان از دیگر علل گرایش دانشجویان به مصرف این قرص است، می‌‎گوید: کسانی که در مراحل اولیه سوء مصرف ریتالین قرار دارند یا هنوز میزان مصرف دارویی آن‌ها حساس نشده، دچار سردرد‌های میگرنی، اختلالات گوارشی، پرخاشگری مزمن و تپش قلب می‌شوند و با ادامه مصرف و بالا رفتن دوز عوارضی همچون سردرد‌های شدید، اختلال خواب، هذیان گویی، راه رفتن در خواب و حتی در مواردی شوک ناگهانی و مرگ می‌شوند.

اکرم زینالپور روانشناس دیگری است که در این زمینه می‌گوید: ورود به دانشگاه در زندگی هر فرد تغییر بزرگی است. دانشجو ناخود‌آگاه حس نگرانی و هیجان را تجربه می‌کند. محیط جدید دانشگاه و توانایی دانشجو برای ارتباط‌های جدید، دانشجو را دچار استرس می‌کند.

وی می‌گوید: در اهمال‌کاری دانشجویان در درس خواندن عوامل متعددی دخیل است.

استرس، افسردگی، وسواس، کمال‌گرایی وبی‌نظمی در زمان می‌تواند از عوامل اهمال‌کاری باشد. دانشجویان برای کاستن استرس و اضطراب ناشی از اهمال‌کاری که در طول ترم داشته‌اند، در شب امتحان از ماده محرک استفاده می‌کنند و از جمله دارو‌ها‌ی شب امتحان می‌توان به شیشه و ریتالین اشاره کرد.

زینالپور می‌افزاید: شیشه ماده محرک قوی است. مثل آمفتامین ها، اعصاب مرکزی را تحریک می‌کند. متاسفانه به دانشجویان در اولین تجربه مصرف، حس سرخوشی کاذب، لذت و تمرکز دست می‌دهد. ترشح دوپامین با مصرف شیشه بالا می‌رود.

"آن زمان هنوز اصطلاح "بیش فعالی کودکان" مرسوم نشده بود و روان‌پزشکان توجه چندانی به این یافته‌ها نداشتند"هنگامی که اثر ماده از بین رود شخص دچار بی‌حالی می‌شود، دوباره برای بدست آوردن حالت اولیه خود مجبور به مصرف مجدد می‌شود. در افرادی که دچار بیش‌فعالی هستند، چون دوپامین در بدن آن‌ها کم ترشح می‌شود با مصرف داروی محرک دوپامین بدنشان تنطیم می‌شود. ولی در افراد معمولی متاسفانه با استفاده از ماده محرک ترشح دوپامین زیاد شده و آسیب جبران ناپذیری به فرد وارد می‌شود.

این روانشناس بیان می‌کند: دانشجویان نسبت به تغذیه خود در شب‌های امتحان باید توجه زیادی داشته باشند. برخی به علت ضیق وقت در زمان امتحانات خیلی به تغذیه اهمیت نمی‌دهند. این امر باعث افت قند خون، کم شدن حافظه و کمبود تمرکز می‌شود؛ همچنین باید از خوردن غذا‌های چرب و سنگین پرهیز کنند.

 معجون جایگزین ریتالین

استرس‌های شب امتحان و درخواست برای بیدارماندن و بیشتر درس خواندن شاید یکی از مهم‌ترین دلایل استفاده دانشجویان از ریتالین باشد؛ خیلی از کسانی که این قرص را استفاده می‌کنند شاید ندانند که می‌توانند معجونی مفید با همان کارایی داشته باشند، شربت سنبل الطیب یک شربت خانگی بسیار خوشمزه است که می‌تواند جایگزین ریتالین شود.

این شربت در رفع کم خوابی، بی خوابی و اختلالات کم توجهی و بیش فعالی کودکان نیز مؤثر است.

اما این شربت را چطور درست می‌کنند، عرق سنبل‌الطیب یک و نیم لیتر، عرق بیدمشک نیم لیتر و ریشه سنبل‌الطیب ۴۰ گرم مواد مورد نیاز این معجون است، عرق سنبل‌الطیب و بیدمشک را باید با هم مخلوط کرده و سپس ریشه سنبل‌الطیب را نیم کوب و آن را به مخلوط عرق سنبل‌الطیب و بیدمشک اضافه کنیم و بگذاریم ۲ تا ۳ ساعت بماند، سپس این محلول باید ۲ تا ۳ دقیقه بجوشد، بعد از صافی رد کرده و با عسل مخلوط کنیم، مخلوط ۳ یا ۴ قاشق از این معجون و آب همان ریتالین شب‌های امتحان است. این شربت آرام‌بخش قلب و اعصاب است و نقشی مؤثر در رفع اضطراب، استرس، افسردگی، کم خوابی، بی‌خوابی و تپش غیرطبیعی قلب دارد.

شربت سنبل‌الطیب تأثیری چشمگیر در درمان اختلالات کم توجهی و بیش فعالی کودکان و افزایش تمرکز آن‌ها دارد؛ شربت سنبل‌الطیب به علت داشتن والرین نقشی مؤثر در افزایش میزان اسید گاما آمینو بوتیریک در سیستم عصبی نیز دارد.

منبع: فارس