خطراتی که تخت جمشید را تهدید می‌کند

مدیر پایگاه میراث جهانی تخت جمشید میگوید فرونشست زمین در اطراف مجموعه باستانی تخت جمشید، نقش رستم و برخی روستاهای مجاور، این بناهای تاریخی را در وضعیت بحرانی قرار داده است.مدیر پایگاه میراث جهانی تخت جمشید می‌گوید فرونشست زمین در اطراف مجموعه باستانی تخت جمشید، نقش رستم و برخی روستاهای مجاور، این بناهای تاریخی را در وضعیت بحرانی قرار داده است. مسعود رضایی منفرد، با اعلام این موضوع، خشکسالی‌های پی درپی و برداشت‌های بی‌رویه از منابع آب‌های زیرزمینی را، از عوامل این فرونشست زمین دانست. رادیو فردا در گفت‌‌وگو با بیژن روحانی، کارشناس میراث فرهنگی و از اعضای ایکوموس بین‌المللی در لندن، می‌پرسد اصولا چه دستگاهی مسئول مراقبت و محافظت از این بناهای تاریخی است و برای پیشگیری از آسیب بیشتر چه کارهایی باید انجام شود؟ بیژن روحانی: به طور خاص الان درباره وضعیتی که اطراف تخت جمشید و نقش رستم هست بخواهیم صحبت کنیم، بروز این شکاف‌ها و گسیختگی‌ خاک از چند سال پیش اینجا گزارش شده بود؛ از سال ۱۳۹۰. و دو تا علت هم برایش حدس زده می‌شود. یکی می‌تواند مربوط به فعال شدن گسل‌ها یا فعالیت‌های «تکتونیکی» یا زمین‌ساختی باشد.

"مسعود رضایی منفرد، با اعلام این موضوع، خشکسالی‌های پی درپی و برداشت‌های بی‌رویه از منابع آب‌های زیرزمینی را، از عوامل این فرونشست زمین دانست"دلیل دومش هم می‌تواند برداشت بی‌رویه آب باشد که خشکسالی هم می‌تواند این را تشدید کند. برداشت آب باعث می‌شود که آب‌خوان‌ها یا سفره‌های زیرزمینی در حجم زیاد خالی شوند و با خالی شدن آن زمین دچار فرونشست شود. این پدیده‌ای است که نه فقط در اطراف تخت جمشید و نقش رستم بلکه در بسیاری از دشت‌های ایران دیده می‌شود. مسئول، مدیریت نشدن استفاده از آب است؛ در ایران که می‌دانید الان اگر به آثار فرهنگی دارد صدمه می‌زند در حجم گسترده دارد به طبیعت ایران، به محیط زیست ایران و به آینده منابع آبی صدمه وارد می‌کند. مدیر پایگاه میراث جهانی تخت جمشید به تخلفاتی اشاره کرده در همین زمینه و گفته که با هر گونه دخل و تصرف غیرمجاز، خرید و فروش و تغییر کاربری بدون مجوز میراث فرهنگی در اراضی محدوده حریم تخت جمشید،‌ نقش رستم و شهر استخر برخورد قانونی انجام خواهد شد.

منظور این مقام ایرانی دقیقا‌ً چیست؟ چه تخلفاتی ممکن است صورت گرفته باشد که موجب آسیب رسیدن به تخت جمشید مثلا‌ً‌ شده باشد؟ من البته از مصداق دقیق حرف ایشان در مورد اطراف تخت جمشید خبر ندارم. اما اتفاقاتی که می‌شود قابل پیش‌بینی باشد که افتاده باشد، حفر چاه‌های غیرمجاز و تبدیل اراضی طبیعی به زمین‌های کشاورزی می‌تواند آسیب مهمی به بار آورده باشد. فعالیت‌های صنعتی، کاربری‌های صنعتی که پیش‌بینی نشده باشد در حریم یک اثر باستانی و تاریخی، می‌تواند باعث آسیب شود. ما می‌دانیم در اطراف تخت جمشید به عنوان مثال در سا‌لهای گذشته زمین‌های کشاورزی زیادی بود. اینها را خیلی وقتها کشاورز‌ها باقی‌مانده محصولات را به خصوص گندم را آتش می‌زنند و دودی که ایجاد می‌شد برای آثار باستانی که آنجا هستند برای سنگ‌ها،‌ دوده‌ها و آلودگی که تولید می‌شود می‌تواند آسیب‌رسان باشد.

"یکی می‌تواند مربوط به فعال شدن گسل‌ها یا فعالیت‌های «تکتونیکی» یا زمین‌ساختی باشد"بنابراین در حریم اطراف تخت جمشید و نقش رستم فعالیت‌‌های صنعتی یا توسعه، عمران و کشاورزی که به هر ترتیبی بخواهد آسیب بزند زیاد می‌تواند رخ دهد و طبق قانون باید بتوانند جلویش را بگیرند. علاوه بر اینها در گزارش‌هایی که در سال‌های اخیر از تخت جمشید منتشر شده حکایت از این دارد که آثار مجموعه تخت جمشید با رطوبت‌زدگی، شوره‌زدگی و ترک خوردگی مواجه شده و این یادمان تاریخی که متعلق به دوره هخامنشیان است با تخریب مواجه شده. برای نجات باقی‌مانده این بنای تاریخی به نظر شما چه کار باید کرد؟ یک روند فرسایش طبیعی و آهسته وجود دارد در مورد آثار سنگی. مختص تخت جمشید هم نیست. در هر جای دیگر اتفاق می‌افتد و فکر می‌کنم اتفاقا‌ً نگرانی می‌تواند یک مقدار کمتر باشد در این مورد.

به خاطر اینکه قابل کنترل است. یعنی این یک چیزی است که کنترلش و پاسخ دادن به آن راحت‌تر از متخصص‌هایی میراث فرهنگی برمی‌آید. با پروژه‌های مرمت سنگ،‌ ترمیم سنگ یا کارهای حفاظتی، تزریق مواد محافظت‌کننده یا ترمیم کننده... به هر حال روش‌های زیادی وجود دارد که بستگی به نوع سنگ‌ها در دنیا استفاده می‌شود. در ایران هم اتقاقا‌ً‌ همکاری‌هایی شده با گروه‌های ایتالیا همکاری شده در این زمینه.

"دلیل دومش هم می‌تواند برداشت بی‌رویه آب باشد که خشکسالی هم می‌تواند این را تشدید کند"حالا به صورت موردی بوده در تخت جمشید. ولی خب این را می‌توانند وسیع‌تر کنند و با همکاری‌های خوب علمی با موسسات معتبر در این زمینه کاملا‌ً قابل درمان و حتی پیشگیری است.