دانشنامه علوم انسانی برای جوانان منتشر شود/ آشنایی با عناصر پژوهش

به گزارش خبرگزاری مهر، مراسم گرامیداشت هفته‌ی پژوهش ۲۱ آذرماه ۱۴۰۰ در سالن استاد بیرشک پژوهشکده دانشنامه‌نگاری برگزار شد.

موسی نجفی، رئیس پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، در مراسم افتتاحیه‌ی هفته‌ی پژوهش ضمن تبریک این هفته، به اهمیت عنصر «زمان» و «ابتکار و نوآوری» در پژوهش اشاره کرد و گفت: اگر پژوهش به زمانه‌ی خودش متکی نباشد، فایده‌ای ندارد و اگر پژوهش نتواند با گذشته یا زمان فعلی ارتباطی برقرار کند یا افقی به آینده بدهد، به‌درد جامعه نمی‌خورد، لذا ما باید در «پژوهش» به این پیوستگی زمانی توجه کنیم و اگر چنین نباشد، «گسستگی» همان خطری است که نسل ما را تهدید می‌کند. نمونهی بارز این گسستگی در یک خانواده قابل مشاهده است. بارها مشاهده کرده‌ایم که بین فزرند، پدر و پدربزرگ یک خانواده «گسستگی» رخ داده است. ما اهالی علوم انسانی باید نگران این نوع مسائل باشیم که البته صورت‌مسئله‌ی ساده‌ای نیست و باید با دقت در پیوهش مورد توجه قرار گیرد.

وی افزود: اگر بخواهم شفاف صحبت کنم، در کشور ما در خصوص جایگاه کشور در جهان دو تفکر کلی که بین جناح‌های سیاسی، اجتماعی و فرهنگی دیده می‌شود که هر دو محترم هستند. یک تفکر اینکه، کشور را در حال انحطاط می‌بینند و معتقدند ایران در ۵۰ سال اخیر نه‌تنها پیشرفت نداشته بلکه، پسرفت هم داشته است و البته که دلایل خودشان را هم دارند.

"یک تفکر اینکه، کشور را در حال انحطاط می‌بینند و معتقدند ایران در ۵۰ سال اخیر نه‌تنها پیشرفت نداشته بلکه، پسرفت هم داشته است و البته که دلایل خودشان را هم دارند"تفکر دیگر اینکه کشور ایران رو به تکامل است و کشور ما با آن استقلالی که در سال ۵۷ با انقلاب اسلامی کلید خورد، رشد خودش را کرده و اکنون به دوره‌ی تمدنی رسیده است. به این معنی که فرهنگ به منصه‌ی ظهور اجتماعی رسیده است. به تعبیر مرحوم استاد مطهری «فرهنگ، جلوه‌ی معنوی تمدن، و تمدن جلوه‌ی مادی فرهنگ است». اگر این مرحله‌ی تبدیل فرهنگ به تمدن را در یک خط سیری دنبال کنیم، به پیشرفت ایران اعتراف می‌کنیم.اگر ما بعد از ۴۰، ۵۰ سال خودمان را در مرحله‌ی تثبیت اجتماعی ببینیم، چه می‌شود که باید دو تفکر را بررسی کینم. به فرض ما نگران کشور هستیم که به انحطاط رفته است، اگر بخواهیم تاریخ کشورمان را به صورت منحنی ترسیم کنیم، می‌توان برای ادوار گذشته و تاریخ کشورمان یک منحنی پنج درجه‌ای رسم کرد که سه بار آن اعتلاء و دو بار آن انحطاط بوده است.

دو بار انحطاط آن می‌تواند مربوط به قرن پنجم و هفتم باشد که در دوره‌ی مغولی به اوج رسید. با این حال در دوره‌ی مغولی که انسجام ایران از جنبه‌های سیاسی، اجتماعی از بین رفت، باز هم شعرا و ادیبان بزرگی چون سعدی، حافظ و مولوی در همان دوره‌‎ی انحطاط مغولی به اوج رسیدند و اعتلای دوره‌ی بعدی را همین فرهنگ‌سازان رقم زدند و با همان ابتکارات خود نگذاشتند شیرازه‌ی جامعه از هم گسیخته شود و اعتلای دوره‌ی بعد رقم خورد و حتی این مشاهیر، مغول‌ها را هم تربیت کردند و از آن قوم مهاجم در دوره‌ی دوم مردمانی متمدن و سازنده ساختند. این همان اثر فرهنگ است. بنابراین عنصر دوم پژوهش که «ابتکار» است، برای کسانی که قائل به «فرهنگ» هستند، اسقاط وظیفه نمی‌کند اما کسانی‌که قائل به «تمدن» هستند، (بنده خودم را جزو این گروه حساب می‌کنم) معتقدند تاریخ ایران از دوره‌ی قاجار، پهلوی و مشروطه تاکنون چنین استقلالی به خود ندیده است و این موضوع بسیار ارزشمندی است و نباید راحت از کنار آن گذشت. قبلاً اجانب در کشور ما هرکاری می‌خواستند، انجام می‌دادند اما الآن دستشان کوتاه است و همین موضوع که در ۵ + ۱ ما مقابل قدرت‌های بزرگی نشسته‌ایم اتفاق ساده‌ای نیست.

رئیس پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی ادامه داد: با مشکلات و مصائبی که داریم نباید از عنصر ابتکار و نوآوری که مهمترین اصل تمدن است، غافل شویم.

"تفکر دیگر اینکه کشور ایران رو به تکامل است و کشور ما با آن استقلالی که در سال ۵۷ با انقلاب اسلامی کلید خورد، رشد خودش را کرده و اکنون به دوره‌ی تمدنی رسیده است"ضمن اینکه یکی از عناصر پژوهش هم «خلاقیت» است و اگر در پژوهشی «خلاقیت» نباشد، آن دیگر پژوهش نیست و «تقلید» است. تقلید همان متضاد تحقیق است که در پژوهش‌هایمان باید مراقب این موارد باشیم.

وی با تأکید بر اینکه عنصر ابتکار و نوآوری با عنصر تمدن سنخیت پیدا می‌کند، گفت: اگر تعلق فکری ما به دسته‌ی اول است، باز فرهنگ جای خودش را دارد و این خلاقیت را برای اعتلاء در سال‌های آینده نیاز داریم، اگر هم متعلق به دسته‌ی دوم هستیم، پژوهش «خلاقیت» خودش را می‌خواهد و در این راستا اول از همه باید از استادان پیشکسوت این عرصه تجلیل کنیم و نگذاریم آنها فراموش شوند و همین که به فکرشان باشیم یک ارزش است.

نجفی در ادامه‌ی سخنانش به خاطرات و آموخته‌های ارزشمندی از استادان خود، زنده‌یاد محمد دامادی، استاد کریم مجتهدی و زنده‌یاد سیدمحمد علی روضاتی، اشاره کرد و گفت: ما در قبال نسل‌های آینده مسئولیم و باید برای رشد علوم انسانی در نسل آینده برنامه داشته باشیم.

وی در پایان پیشنهاداتی را درباره انتشار دانشنامه علوم انسانی برای جوانان با هدایت دانش آموزان دبیرستانی و نسل جوان جامعه برای راه اندازی مجله علوم انسانی در میان همسالان را مطرح کرد.