قربانی‌کردن در روز عید قربان بر چه کسانی واجب است؟

به گزارش «تابناک»، قربانی، از دو قسمت «قربان» و «ی» تشکیل شده که ترجمه فارسی آن «نزدیک کننده» و «من» است. در فرهنگ دینی به هر چیزی که سبب قرب و نزدیکی انسان به خدا شود، واژه قربان بر آن اطلاق می‌گردد. در روایت می‌خوانیم: «الصَّلَاةُ قُرْبَانُ کُلِّ تَقِی‏»؛ نماز نزدیک کننده هر باتقوایی به خداوند متعال است.

در روایتی که در روضه کافی آمده است، هابیل گوسفندی از دام‌های خود و قابیل مقداری از محصول زراعت خود را برای تقرب به درگاه خدا آوردند؛ در نهایت «فَتُقُبِّلَ قُرْبَانُ هَابِیلَ وَ لَمْ یُتَقَبَّلْ قُرْبَانُ قَابِیلَ» قربان هابیل پذیرفته شد و قربان قابیل مقبول نگشت. (۱)

در این روایت عبارت «قربانی» آمده است و همان معنایی را ارائه کرده که در ابتدا بیان شد.

*فضیلت قربانی

قربانی در عید قربان به آن حیوانی گفته می‌شود که برای قرب و نزدیکی به خداوند متعال ذبح یا نحر می‌شود. (۲) باید توجه داشت که خداوند متعال نیازی به گوشت این حیوانات ندارد؛ آن چه که در این جریان اثرگذار است و همان موجب قرب الی الله می‌شود تقوا، اطاعت پذیری و حرکت برای انجام دستور خداست که از این قربانی در جان قربانی کننده می‌ماند.

خداوند متعال می‌فرماید: «لَن یَنَالَ اللَّهَ لحُومُهَا وَ لَا دِمَاؤُهَا وَ لَاکِن یَنَالُهُ التَّقْوَی‏ مِنکُمْ» (۳۷/حج)؛ هرگز گوشت‌ها و خون هایشان به خدا نمی‏ رسد؛ بلکه تقوای شما به او می ‏رسد.

*قربانی واجب و مستحب

بر کسانی که مشغول اعمال حج هستند، واجب است تا در روز دهم ذی الحجه یا همان عید قربان، شتر، گاو، بز و یا گوسفندی را در منا ذبح کنند.

انجام قربانی برای کسانی که در حج نیستند

امام صادق علیه السّلام فرمود: در یوم النحر (یعنی روز عید قربان) هیچ عملی بهتر از آن نیست که خونی به رسم قربانی ریخته شود یا در مسیر احسان به والدین یا خویشاوندی که قطع رحم می کند، گامی برداشته شود و آن که حاجی درباره آن خویشاوند، تفضّل بیشتری مبذول دارد و در گفتن سلام سبقت جوید یا از قسمت مرغوب گوشت قربانی اطعام کند و پس از آن بقیّه همسایگان خود را از یتیمان گرفته تا مسکینان و بردگان را به استفاده از آن فراخواند و اسیران را تفقّد کند.

شیخ صدوق (ره) در شرح این فراز می‌نویسد: بزرگان برآنند که این اعمال در روز عید قربان به طور مطلق مطلوب است اگر چه در مِنا نباشد و ما اضافه می کنیم اگر چه قربانی در روز عید قربان نباشد؛ لکن در منا و روز عید قربان ثوابش بیشتر خواهد بود.

*عید قربان

وَ جَاءَتْ أُمُّ سَلَمَةَ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهَا إِلَی النَّبِیِّ ص فَقَالَتْ یَا رَسُولَ اللَّهِ یَحْضُرُ الْأَضْحَی وَ لَیْسَ عِنْدِی ثَمَنُ الْأُضْحِیَّةِ فَأَسْتَقْرِضُ وَ أُضَحِّی فَقَالَ اسْتَقْرِضِی وَ ضَحِّی فَإِنَّهُ دَیْنٌ مَقْضِیٌّ.

امّ سلمه نزد رسول خدا صلی الله علیه واله آمد و گفت: یا رسول اللّه! عید أضحی فرا می‌رسد و من بهای قربانی ندارم؛ پس آیا اجازه دارم قرض بگیرم و قربانی کنم؟.

"به گزارش «تابناک»، قربانی، از دو قسمت «قربان» و «ی» تشکیل شده که ترجمه فارسی آن «نزدیک کننده» و «من» است"حضرت فرمود: قرض بگیر و قربانی کن؛ زیرا آن قرضی است ادا شدنی (یعنی این قرض را خداوند سبحان ادا می کند، چون در جهت رضای اوست). (۳)

بنابراین بر دیگرانی که در احرام نیستند، مستحب است در روز عید قربان یکی از این حیوانات را بنا بر سنت الهی قربانی نمایند؛ در این مورد لازم نیست که حتماً قربانی کننده قبلاً حج رفته و حاجی شده باشد. این عمل مانند نمازی که در این روز خوانده می‌شود یکی از اعمال بسیار سفارش شده است که عمل به آن احیای شعار الهی در جامعه است که یقیناً اگر مردم به آن اقبال کنند و نشانه‌های آن در همه جا جلوه گری کند، اسباب عنایت و ریزش رحمت الهی را در پی خواهد داشت که این وعده خداوند در قرآن کریم است که «وَ لَوْ أَنَّ أَهْلَ الْقُری‏ آمَنُوا وَ اتَّقَوْا لَفَتَحْنا عَلَیْهِمْ بَرَکاتٍ مِنَ السَّماءِ وَ الْأَرْضِ» اگر اهل شهر‌ها و آبادی ‏ها ایمان می ‏آوردند و پرهیزکاری پیشه می‏کردند، یقیناً [درهایِ‏]برکاتی از آسمان و زمین را بر آنان می‏گشودیم. ‏ (۴)

*خوردن گوشت قربانی توسط صاحب آن

«قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ (ع) کَانَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ (ع) لَا یَأْکُلُ یَوْمَ الْأَضْحَی شَیْئاً حَتَّی یَأْکُلَ مِنْ أُضْحِیَّتِهِ».

امام باقر علیه السّلام فرمود: شیوه امیرالمؤمنین علیه السّلام چنین بود که روز عید قربان، غذایی نمی خورد تا از گوشت قربانی خود غذائی تناول کند. (۵)

و نیز آن حضرت فرمود: «وَ لَا تَأْکُلْ یَوْمَ الْأَضْحَی شَیْئاً إِلَّا مِنْ هَدْیِکَ وَ أُضْحِیَّتِکَ إِنْ قَوِیتَ عَلَیْهِ وَ إِنْ لَمْ تَقْوَ فَمَعْذُورٌ»

در روز عید قربان چیزی نخور مگر از گوشت قربانیِ خود و اگر قدرت تمکن مالی برای قربانی کردن نداری در این صورت معذوری.

(۶)

از این روایات به دست می‌آید اگر برای انسان مقدور بود در روز عید، قربانی کرد اولین چیزی که در آن روز می‌خورد از گوشت همان قربانی باشد.

امیرالمومنین علیه السلام می‌فرمود «وَ إِذَا ضَحَّیْتُمْ فَکُلُوا وَ أَطْعِمُوا وَ أَهْدُوا وَ احْمَدُوا اللَّهَ عَلَی مَا رَزَقَکُمْ مِنْ بَهِیمَةِ الْأَنْعَامِ».

چون مراسم قربانی را برگزار کردید از گوشت قربانی بخورید و هدیّه بدهید و خدا را به پاس این نعمت که گوشت شتران و گاوان و گوسفندان را روزیِ شما ساخته، سپاسگزاری کنید. (۷)

*کیفیت تقسیم قربانی

امامان معصوم علیهم السلام یک سوم قربانی را به همسایگان، یک سوم آن را به نیازمندانی که درخواست داشتند، می‌دادند و یک سوم باقی مانده را برای خانواده خود نگه می‌داشتند.

«وَ کَانَ عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ وَ أَبُو جَعْفَرٍ (ع) یَتَصَدَّقَانِ بِثُلُثٍ عَلَی جِیرَانِهِمْ وَ بِثُلُثٍ عَلَی السُّؤَّالِ وَ بِثُلُثٍ یُمْسِکَانِهِ لِأَهْلِ الْبَیْت»؛ و علیّ بن الحسین و ابو جعفر علیهما السّلام ثلث قربانی را صدقه همسایگان و ثلث دیگر را صدقه سائلان می‌ساختند و ثلث سوم را برای خانواده نگاه می‌داشتند. (۸)

از این رو مستحب است که قربانی سه قسمت شود: یک سوم آن را خودش بخورد و یک سوم را صدقه دهد و یک سوم را هدیه نماید؛ و احتیاط آن است که چیزی از آن بخورد اگر چه واجب نیست. (۹)

بنابراین اگر کسی علاقه‌مند بود تمام گوشت قربانی را برای خود نگه دارد، منعی نخواهد داشت.

پاورقی:

۱.

"در فرهنگ دینی به هر چیزی که سبب قرب و نزدیکی انسان به خدا شود، واژه قربان بر آن اطلاق می‌گردد"وَ اتْلُ عَلَیْهِمْ نَبَأَ ابْنَیْ آدَمَ بِالْحَقِّ إِذْ قَرَّبا قُرْباناً فَتُقُبِّلَ مِنْ أَحَدِهِما وَ لَمْ یُتَقَبَّلْ مِنَ الْآخَرِ (آیه ۲۷- سوره مائده)

۲. حیواناتی مانند گوسفند و بز و گاو به صورت ذبح کشته می‌شوند، ولی شتر به صورت نحر.

۳. من لا یحضره الفقیه، ج‏۲، ص: ۲۱۳،

۴. سوره اعراف آیه ۹۶،

۵. من لا یحضره الفقیه، ج‏۱، ص: ۵۰۸،

۶.

من لا یحضره الفقیه، ج‏۱، ص: ۵۰۸،

۷. من لا یحضره الفقیه، ج‏۱، ص: ۵۲۱،

۸. من لا یحضره الفقیه، ج‏۲، ص: ۴۹۳،

۹. تحریرالوسیلة - ترجمه؛ ج‌۲، ص: ۲۵۹