عطر بیدمشک از آبادی‌های ارومیه به مشام می‌رسد

طبیعت جان دوباره گرفته و بساط عرق‌گیری بیدمشک را می‌توان در حیاط خانه‌های روستایی که درب آن به روی هر میهمانی باز است، مشاهده کرد؛ از کنار هر منزل روستایی که گذر کنی درون هر خانه یا در ورودی آن درختچه‌های بیدمشک را که نویددهنده فرا رسیدن بهار است، می‌توانی ببینی و بانوانی که در محوطه‌هایی بزرگ و دلباز در هیاهوی شادی و بازی کودکان مشغول عرق‌گیری هستند.

بر حسب اتفاق و در گذر از روستای «قزل‌عاشق» ارومیه که در پنج کیلومتری این شهر قرار دارد، بوی عرق بیدمشک مرا را راهی منزل یکی از روستاییان می‌کند؛ خانه‌ای که حیاط آن با چند درختچه بیدمشک زینت یافته و بانویی مشغول عرق‌گیری در حیاطی با صفاست.

«نرمین» ۴۷ ساله، زنی قدکوتاه با چهره‌ای خندان است که از ناحیه پا دارای معلولیت می‌باشد ولی تندوتیز بر سر بساط عرق‌گیری مشغول کار؛ برق چشمانش شوق و علاقه به صحبت کردن با او را در وجودم چند برابر می‌کند.

وقتی از او راجع به سختی این کار می‌پرسم، با لبخندی دلنشین جواب می‌دهد: «لذت‌بخش‌ترین کار زنان روستایی در این روزها همین عرق‌گیری است زیرا درآمد مناسب با کار خانگی به شمار می‌رود»

وی در حالی‌که لبخند رضایتی بر لب دارد با اشاره به قیمت ۸۰ تا ۱۵۰ هزار ریالی هر کیلوگرمی گل بیدمشک، ادامه می‌دهد: با چیدن و فروش شکوفه‌های بیدمشک از حاشیه باغ‌مان طی سال گذشته حدود ۹ میلیون ریال درآمد کسب کردم و از محل عرق‌کشی نیز به همین میزان در آمد داشتم اما امسال با توجه به قیمت دوبرابری عرق در بازار، فکر کنم درآمد ۲ برابری کسب کنم.

به گفته وی در مجموع هر لیتر عرق بیدمشک پارسال قیمتی بین ۱۰۰ تا ۲۰۰ هزار ریال داشت اما امسال و بر اساس قراین این میزان به ۲۰۰تا ۳۰۰ هزار ریال افزایش یافته‌ است.

با توجه به شیوع بیماری کرونا و نیز کاهش تردد مسافر در ارومیه گمان می‌کردم امسال فروش بیدمشک و عرق آن بازار گرمی نداشته باشد اما «نوشین» یکی دیگر از روستاییان ارومیه می‌گوید که مشتریان وفاداری دارد و مشغول آماده‌سازی سفارش‌های آنان است.

به گفته این بانوی روستایی از هر کیلوگرم بیدمشک تر می‌توان ۱.۵ تا سه لیتر عرق استحصال کرد؛ عرقی که دارای عطر و بوی مناسبی باشد.

بازار عرق‌گیری بهاری در این روستا اغلب داغ است و وقتی درباره نحوه فروش محصول از «نرمین» سوال می‌کنم، با اعتماد به نفس می‌گوید: برادرانم در ابتدای روستا و کنار جاده مغازه سوپر مارکت دارند و تمام تولیدی خودم را در این مغازه‌ها که در مسیر فرودگاه بین‌المللی ارومیه است، به فروش می‌رسانم و حتی گاهی از سایر شهرها سفاش قبول می‌کنم.

«نرمین» از ته دل نفسی عمیق می‌کشد و می‌گوید من معلول و مجردم ولی برای اینکه سربار جامعه و کسی نباشم برای خودم این کسب و کار را راه انداخته‌ام.

با دعوت نرمین که با گشاده‌رویی مرا پذیرا شد، در خانه همسایه آنان که گویا منزل برادرش است، میهمان بانویی دیگر می‌شوم که وی نیز در منزل خود مشغول عرق‌گیری است؛ بانوان خانواده علت این عرق‌گیری جداگانه را نگرانی از بابت بیماری کرونا اعلام و خاطره‌هایی از عرق‌گیری دسته جمعی و سمنوپزان خود را در حیاط منزل مادر خانواده تعریف می‌کنند؛ «آنان حسرت روزهای خوش گذشته که در کنار هم عرق‌کشی می‌کردند را در دل دارند».

عروس بزرگ خانواده «نرمین» دختری شهری به اسم معصومه می‌باشد که پس از ازدواج در این روستا ماندگار شده‌ و امسال به صورت جداگانه مشغول عرق‌گیری است و از دست تنها بودن در این زمینه گلایه دارد؛ «معصومه» می‌گوید عرق‌گیری کاری دسته جمعی است و باید همه در کنار هم این کار را انجام دهند تا راحت‌تر و دلنشین‌تر باشد اما کرونا کار جمعی را به هم ریخته است.

«به عقیده وی عرق‌گیری وقتی با بگو و بخند و همدلی همراه باشد بسیار زیباتر و به یاد ماندنی‌تر خواهد بود» اما از گفته هایش معلوم است که زنگ خطر کرونا حتی در مناطق روستایی هم به صدا درآمده است.

وی با اشاره به مهمترین مزیت عرق‌گیری خانگی می‌گوید: انجام این کار در خانه در کنار فرزندان دارای لذت بیشتری است و موجب همکاری همه اعضای خانواده و نیز بیشتر شدن تعامل می‌شود.

به گفته وی سال گذشته ۲۰ میلیون ریال درآمد از محل فروش بیدمشک تر و همین میزان درآمد از طریق استحصال عرق آن و فروش به قنادی‌ها داشت؛ زیرا قنادی‌ها مشتریان ثابت عرقیات خالص و ناب خانگی هستند تا در تهیه انواع شیرینی و نقل‌های مخصوص از آن استفاده کنند.

معصومه خانم که همزمان مشغول سرکشی به روند عرق‌گیری‌ است، اضافه ‌می‌کند «به ازای یک کیلوگرم گل تازه ۲ تا سه و نیم لیتر عرق استحصال می‌شود و قیمت عرق بسته به میزان غلظت عطر و بوی آن متفاوت است».

وی فعالیت در خانه ها را برای زنان روستایی کسب و کاری متناسب با فرهنگ و محیط روستا می‌داند که زنان با توجه به ظرفیت و توانمندی‌های خودشان می‌توانند علاوه بر کار خانه و کار در مزرعه به کار تولید نیز بپردازند.

این بانو با اشاره به سایر فعالیت‌های خود و بانوان روستایی در زمینه تولید و کسب و کارهای خانگی‌شان، افزود: استحصال عرق بادرشبو در تابستان، فروش میوه و سبزی‌های خانگی خشک شده در زمستان و انواع محصولات جالیزی و زراعی و بافتن تابلو فرش و انواع قالی و گلیم نیز از جمله کارهایی است که با انجام آن به اقتصاد خانواده و چرخیدن چرخ زندگی کمک می‌کنیم.

پای صحبت یکی دیگر از اعضای این خانواده روستایی می‌نشینیم؛ وی دختری ۲۰ ساله است که در کنار مادرش مشغول عرق‌گیری است؛ فرانک دانشجوی رشته مدیریت است و با نگاهی نو و از دریچه اقتصادی و سرمایه‌گذاری برای آینده به موضوع نگاه می‌کند و معتقد است که زنان روستایی با سرمایه‌های خردخود می‌توانند به درآمدهای کلانی برسند.

وی با بیان اینکه هزینه یک دستگاه عرق‌گیری در خانه بین ۷۰۰ تا یک میلیون ۲۰۰ هزار تومان است، می‌افزاید: با فراهم کردن زمینه‌های این کار می‌شود سالانه از محل استحصال انواع عرقیات در بهار و تابستان به درآمد حداقل ۵۰۰ تا یک میلیون تومانی در سال دست پیدا کرد؛ کاری که اغلب زنان روستای آنان انجام می‌دهند و تا حدی در سایه تلاش مستمر محقق شده‌است.

وی خانه های روستایی را کارگاه و حتی گاهی کارخانه‌های کوچکی تلقی می‌کند که هیچ تحریم یا بیماری و نبود نقدینگی نمی‌تواند مانع کار و پولسازی برایشان بشود و فقط انجام این کارها را نیازمند پشتکار می‌داند.

«فرانک» بر این باور است که زنان روستایی می‌توانند با تولید کرم ابریشم در بهار و نیز راه‌اندازی واحدهای بسته‌بندی کوچک در گوشه‌ای از محوطه‌های بزرگ خانه‌های روستایی به درآمدهای خوبی دست یابند و در زمینه افزایش تولید و رونق اقتصاد خانواده و روستا گام بردارند.

این دختر روستایی در حالی که مصمم است تا کسب و کارهای خانگی را بعد از اتمام تحصیلاتش در روستایشان رونق دهد، می‌گوید: تصمیم دارم خودم نیز بعد از اتمام تحصیل با کمک و راهنمایی کارشناسان جهاد کشاورزی از امکانات خودمان برای کسب درآمد و تولید استفاده کنم.

همکلام «رحیم» آقا پدر این خانواده می‌شوم که دستی در فروش بیدمشک تر دارد؛ «گمان می‌کردیم امسال به دلیل شیوع بیماری بازار خوبی برای فروش بیدمشک تَر نداشته باشیم اما به علت اینکه عمده استحصال این محصول خانگی است بازار مطلوب بود».

«رحیم» آقا با اشاره به فروش خوب امسال گل‌های بیدمشک، می‌گوید: در این ایام که خرج و مخارج عید بالاست، فروش گل‌های بیدمشک و عرق آن کمک اقتصادی خوبی به خانواده‌های کشاورزان و روستاییان محسوب می‌شود.

وی با اشاره به اینکه درختچه بیدمشک اغلب در حاشیه و کنار باغ‌ها کاشته می‌شود، افزود: امسال با همکاری خانواده‌اش بیش از ۲۰۰ کیلوگرم بیدمشک تر به ارزش بیش از ۲۵ میلیون ریال تولید و فروخته‌اند که همسرش نقش مهمی در این زمینه دارد.

وی با بیان اینکه باید گل بیدمشک را زود چید و به بازار عرضه کرد، می‌گوید: گل‌های تر بیدمشک اگر باران‌زده شود، عطرش کم می‌شود و به قیمت مطلوبی به فروش نمی‌رسد؛ عرق بیدمشک باید تا ۷۲ ساعت پس از چیده شدن آن مورد استفاده قرار گیرد تا کیفیت خود را از دست ندهد.

به گزارش ایرنا درختچه بیدمشک در اصطلاح محلی مردم آذربایجان به «بید میش و پئش پئشا » معروف است و امسال قیمت هر کیلوگرم گل آن در بازار بین۸۰ تا۱۵۰ هزار ریال عرضه می‌شود.

به گفته مسوولان جهاد کشاورزی «اغلب باغ‌های بیدمشک استان در شهرستان‌های ارومیه، پلدشت و سلماس قرار دارد و سالانه و در شرایط نرمال، بیش از یک‌هزار تن گل تر بیدمشک از سطح ۴۵ هکتاری باغ‌های استان برداشت و به بازار عرضه می‌شود».

عرق استحصالی از گل‌های بیدمشک به واسطه عطر و طعم مطبوع و ارزش افزوده بالا، مشتریان زیادی در داخل و خارج کشور دارد که به صورت عرق و نقل صادر می‌شود.
عرق‌گیری از بیدمشک در سطح شهر ارومیه به صورت سنتی و با استفاده از یک دستگاه سنتی موسوم به «نی قازان» صورت می‌گیرد و معمولا زنان خانه‌دار در منزل این کار را انجام می‌دهند.
نقل و عرق بیدمشک ارومیه علاوه بر داخل کشور، مشتریان زیادی در کشورهای عربی حوزه خلیج فارس، ترکیه، جمهوری آذربایجان و گرجستان دارد که به صورت تجارت چمدانی صادر می‌شود.
سالانه بیش از ۴۱ میلیون لیتر عرق از ۶۰ نوع گیاه در آذربایجان‌غربی فرآوری می‌شود و عرقیات گیاهی از مشهورترین سوغات این استان به شمار می‌رود که در تهیه نقل و شیرینی، شربت و بستنی از آن استفاده می‌شود.