ویروس کرونا: ساختۀ انسان یا طبیعت؟

ویروس کرونا: ساختۀ انسان یا طبیعت؟
فردریک کِک، مدیر آزمایشگاه "مردم‌شناسی اجتماعی" در مرکز ملی تحقیقات علمی فرانسه، در بارۀ تصورات و نظریات غیرعقلانی پیرامون ویروس کرونا پژوهش می‌کند. پرسش اصلی که پایۀ کار او را تشکیل می‌دهد چنین است: در رویارویی با پدیده‌های ناشناخته، نظریات غیرعقلانی و خیالبافی‌های بی‌اساس چگونه شکل می‌گیرد؟ روزنامۀ فیگارو مصاحبه‌ای را با او منتشر کرده است.

به گفتۀ فردریک کِک ، اصولاً این فرض که همۀ قدرت‌های جهانی در حال مقابله با ویروسی هستند که احتمالاً از خفاش یا حیوانی دیگر به انسان منتقل شده، برای بسیاری از مردم قابل هضم و قبول نیست. برای بسیاری از آنان آسان‌تر است که فرض شود این ویروس توسط خود آدم‌ها، و با اهدافی سیاسی یا سودجویانه تولید شده است. مثلاً برخی معتقدند که ویروس کرونا با هدف هراس افکندن و سپس فروش دارو یا ماسک در ابعاد جهانی ابداع شده است. فردریک کِک  تأکید می‌کند که "زنجیرۀ علیت‌های طبیعی را شناختن و فهمیدن بسیار دشوار و دور از دسترس عامه است، اما یک علیت ساده و یک‌بُعدی بلافاصله قابل درک است".

طبیعت، بزرگ‌ترین خطر میکروبی است
طبیعت به طور خودکار و از طریق ساز و کارهای اتفاقی و جهش‌های (موتاسیون) متعدد، ویروس‌هایی را می‌سازد که می‌تواند برای انسان بسیار خطرناک باشد.

"برای بسیاری از آنان آسان‌تر است که فرض شود این ویروس توسط خود آدم‌ها، و با اهدافی سیاسی یا سودجویانه تولید شده است"در حالی که این کار، یعنی اختراع ویروس و پراکندن آن در دنیا برای انسان کار بسیار دشواری است. در سال ٢٠٠٣ که ویروس "سارس" شایع شد، متخصصان به درستی گفتند که "طبیعت بزرگ‌ترین تهدید تروریسم میکروبی" برای بشر است.

در پاسخ به پرسش فیگارو در بارۀ وحشت از جنگ میکروبی و رفتارهای متفاوت دولت‌ها، فردریک کِک می‌گوید: "از زمان جنگ کُره (١٩۵٠ تا ۵٣) تا امروز، نگرانی از جنگ میکروبی پیوسته در چین وجود داشته، زیرا در جنگ کره آمریکایی‌ها سلاح‌های شیمیایی به کار بردند؛ همان سلاح‌هایی که در زمان جنگ دوم، توسط ژاپنی‌ها ساخته شده بود.

در آمریکا نیز وحشت از این نوع سلاح‌ها یا نگرانی از انتشار تعمدی ویروس‌های مرگ‌آور، در دوران جنگ سرد بسیار جدی شد. در آن سالها حتی به کودکان آمریکایی آموزش داده می‌شد که هنگام حملۀ شیمیایی یا اتمی دشمن چگونه رفتار کنند. آمریکایی‌ها فرض فروش تکنولوژی میکروبی توسط شوروی به دولت‌های یاغی را صد درصد درست می‌دانستند و هنوز هم می‌دانند".

فردریک کِک یادآوری می‌کند که بعد از حملۀ تروریستی یازده سپتامبر ٢٠٠١، ارسال نامه‌های حاوی میکروب آنتراکس (سیاه‌زخم) وحشت و هراسی همه‌گیر در میان آمریکایی‌ها پراکند و نظریات و توهماتی حیرت‌آور را شایع کرد. اما بعدها معلوم شد که پاکت‌های آلوده توسط  یک بیولوژیست آمریکایی فرستاده می‌شد که افکار سیاسی عجیب و غریبی داشت.

بی‌اطمینانی نسبت به شرکت‌های بزرگ داروسازی
فردریک کِک به این نتیجه رسیده که در کشورهای اروپایی، اکثر توهمات توطئه در ارتباط با ویروس کرونا، علیه صنایع داروسازی و شرکت‌های عظیم بین‌المللی شکل می‌گیرد.

فراتر از این شرکت‌ها، بسیاری از نظریات "توطئه" کل نظام سرمایه‌داری را مسبب و بانی اصلی اپیدمی جهانی می‌داند.

شرکت‌های داروسازی قدرتمند مثل "سانوفی"، "روش" یا "جی.اس.کی" (GSK)، بارها متهم شده‌اند که برای ساخت و  فروش جهانی واکسن کووید ١٩ از قبل نقشه کشیده و همه چیز را برنامه‌ریزی کرده‌اند. کمبود، سرقت و احتکار ماسک در کشورهای اروپایی، این نوع نظریات را رایج‌تر کرده است.

به گفتۀ فردریک کِک، افکار غیرعقلانی، نظریات توطئه و البته خیالبافی‌هایی که به سحر و جادو و ماورالطبیعه نظر دارند، همیشه در دوران اپیدمی‌ها و سالهای "مرگامرگ" رواج داشته است. او یادآوری می‌کند که حتی در مورد بیماری ایدز در آفریقا شایع بود که آمریکایی‌ها ویروس اچ.آی.وی (HIV) ساخته‌اند تا با "تهدید افزایش جمعیت آفریقا" مقابله کنند. بیماری اِبولا نیز در کشورهای آفریقایی با شایعاتی از این دست همراه بود. فردریک کِک می‌گوید که در دوران استعمار، اکثر آفریقایی‌ها اطمینان داشتند که پزشکان اروپایی با هدف انتقال و شیوع بیماری به کشور آنها آمده‌اند.

اما فردریک کِک گوشزد می‌کند که فقط آفریقایی‌ها نبودند که در مورد پیدا شدن بیماری ایدز در دهۀ ١٩٨٠ شایعه‌سازی می‌کردند: در اروپا و بخصوص در آمریکا، هم‌جنس‌گرایان به عنوان تنها مسببان شیوع بیماری شناخته شده و گاه با حملات و اتهاماتی مطلقاً بی‌اساس مواجه بودند.

در پایان، فردریک کِک بار دیگر بر این اصل تأکید می‌کند که "همیشه، یافتن و فهمیدن زنجیرۀ علیت‌های طبیعی و زیست‌محیطی، پیچیده‌تر و دشوارتر از خیالبافی‌های ساده‌انگارانه است".

/ رادیو فردا