اشعه ماورای بنفش چه زمانی خطرناک است؟/ اثرات زیست‌محیطی UV

بر اساس اطلاعات سازمان حفاظت محیط زیست اشعه ماورای بنفش (UV) در سال ۱۸۰۷ میلادی کشف و در سال ۱۸۷۹ به کمک دستگاه‌های نورسنجی مشخص شد که اشعه‌های نور خورشید با طول موج کمتر از ۳۰۰ نانومتر به زمین نمی‌رسند و لایه ازن آن‌ها را جذب می‌کند. در اواخر دهه ۱۹۵۰ میلادی دکتر دونالد رابستون با استفاده از فسفر میزان اشعه ماورای بنفش (UV) را روی موجودات زنده به صورت علائم الکتریکی نشان داد.

شناسایی اشعه ماورای بنفش از اهمیت ویژه ای برخوردار است چرا که این اشعه اثرات مضری بر سلامت موجودات زنده وارد می‌کند. برای اولین بار کاهش چشمگیر ازن در اواسط دهه ۱۹۸۰ بر فراز قطب جنوب مشاهده شد. از آن زمان دانشمندان کاهش‌های فصلی بارزی از لایه ازن را در قطب جنوب و به میزان کمتر در عرض‌های جغرافیایی متوسط از قبیل آمریکای شمالی تایید کرده‌اند. تخریب لایه ازن موجب تشدید نگرانی‌ها در خصوص سلامت و اثرات محیط زیستی ناشی از افزایش اشعه UV شده است.

"از آن زمان دانشمندان کاهش‌های فصلی بارزی از لایه ازن را در قطب جنوب و به میزان کمتر در عرض‌های جغرافیایی متوسط از قبیل آمریکای شمالی تایید کرده‌اند"اشعه UV سبب ایجاد بسیاری از مشکلات بهداشتی از جمله سرطان و مشکلات محیط زیستی از قبیل کاهش جهانی جمعیت دوزیستان و رنگ پوست و رنگ‌پریدگی صخره‌های مرجانی می‌شود.

منابع تولید اشعه ماورای بنفش

منابع ساطع کننده اشعه ماورای بنفش (UV) عبارتند از : منابع طبیعی(خورشید) و منابع مصنوعی

الف: اشعه ماورای بنفش (UV) خورشید به سطح زمین می‌رسد و برای بسیاری از موجودات زنده کشنده است ولی مقدار زیادی از این تشعشعات توسط مولکول‌های اکسیژن و ازن اتمسفر جذب می‌شود. غالباً طول موج‌های کمتر از ۲۹۰ نانومتر و مقدار قابل توجهی از طول موج‌های محدود ۳۱۵-۲۹۰ نانومتر توسط لایه ازن جذب می‌شود.

ب- منابع مصنوعی تولید اشعه ماورای بنفش به‌طور کلی هر ماده داغی که دمای آن متجاوز از ۲۵۰۰ درجه کلوین باشد، سبب انتشار اشعه UV می‌شود. این مواد دارای اثرات بیولوژیک هستند و در صورتی که دارای طول موج کمتر از ۲۶۰ نانومتر باشند، تولید ازن می‌کنند. قوس‌های تخلیه کننده گاز، قوس‌های جیوه با فشار پایین، قوس‌های جیوه با فشار بالا،‌ قوس‌های زنون با فشار بالا و لوله های نوری از تولید کننده‌های مصنوعی اشعه UV هستند.

نقش ابر ذرات و آلودگی هوا

مقدار ابر تاثیر بسیار زیادی بر میزان تابشی که به سطح زمین می‌رسد، دارد. ابرها و ذرات سبب پراکندگی اشعه تابشی می‌شوند، در حالی که آلاینده‌های هوا از قبیل دی اکسید گوگرد اشعه UV را جذب و پراکنده می‌کنند.

جذب اشعه ماورای بنفش (UV) توسط گازهایی به جز ازن به مقدار کم و در مناطقی که آلودگی هوا در حد بسیار بالایی نیست، اتفاق می‌افتد. در زمین‌های پوشیده از برف و یا یخ میزان جذب بسیار کم است. به عنوان مثال انعکاس نور از برف به میزان زیادی شخص اسکی باز را در معرض اشعه UVB قرار می‌دهد بنابراین شدت آفتاب سوختگی و برف، احتمال کوری را در این افراد افزایش می‌دهد.

شاخص جهانی اشعه ماورای بنفش (UV)

شاخص UV یک سیستم بین‌المللی برای گزارش شدت اشعه ماورای بنفش است که توسط سازمان بهداست جهانی WHO سازمان جهانی هواشناسی، برنامه محیط زیست، سازمان ملل و کمیته بین‌المللی محافظت در برابر اشعه‌های غیر یونیزاسیون (ICNIRP) ابداع شده است. این شاخص مقدار اشعه ماورای بنفش خورشید را در سطح زمین نشان می‌دهد همچنین ریسکهای مورد انتظار تماس بیش از حد با اشعه خورشید را به‌صورت روزانه پیش‌بینی می‌کند.

دامنه شاخص از صفر تا مقادیر بالاتر متغیر است. مقدار بالاتر شاخص پتانسیل بیشتری برای آسیب‌رسانی به پوست و چشم دارد و در مدت زمان کوتاه‌تر صدمات شدیدتری را به وجود می آورد.

"تخریب لایه ازن موجب تشدید نگرانی‌ها در خصوص سلامت و اثرات محیط زیستی ناشی از افزایش اشعه UV شده است"افزایش چشمگیر شیوع سرطان پوست در افراد با پوست روشن شدیداً مرتبط با تماس بیش از حد با اشعه ماورای بنفش (UV) است. شواهد اخیر نشان می‌دهد که عادات افراد در خصوص قرار گرفتن در معرض خورشید مهمترین فاکتور خطر فردی برای آسیب ناشی از UV به شمار می‌رود. شاخص UV از صفر تا ۱۰ تقسیم بندی شده است که در آن صفر نشان دهنده حداقل خطر و ۱۰ نشان دهنده بیشترین خطر است.

اثرات بهداشتی و محیط زیستی اشعه ماورای بنفش

اشعه ماورای بنفش (UV) به ویژه UV-B اثرات زیانباری بر محیط زیست دارد. تشعشعات مزبور صدمات زیادی بر سلامتی انسان پوست چشم و سیستم ایمن فتوسنتز و زنجیره‌های غذایی وارد می‌کند.

برخلاف گیاهان، زئوپلانکتون‌ها و فیتوپلانکتون‌های دریایی، بدن انسان قادر است خود را در مقابل تشعشعات زیانبار UV تا حدودی محافظت کند. این امر خود یکی از دلایلی است که مخاطرات مربوط به گیاهان و میکروارگانیزم‌ها که به‌طور مستقیم حیات انسان را تحت تاثیر قرار میدهند، (محصولات ،گیاهی غلات و فتوسنتز) باید مورد توجه قرار گیرد.

اثرات اشعه ماورای بنفش بر سلامت انسان :

- ضایعات پوستی
- صدمات وارده به چشم
- اثرات بر سیستمهای ایمنی بدن انسان

اثرات محیط زیستی ناشی از افزایش تشعشعات UV

- اثرات اشعه ماورای بنفش بر ترکیب تروپوسفر و کیفیت هوا (اثر مقدار زیادی از اکسیدانهای تروپوسفری اثر بر واکنشهای شیمیایی تغییرات در ترکیبات شیمیایی تروپوسفر و ...)
- اثرات اشعه ماورای بنفش بر مواد در کشاورزی اسباب و اثاثیه در محیط باز مواد ساختمانی مواد به کار رفته در حمل و نقل تولیدات نساجی، رنگها و پوششها، تولیدات نساجی ، محصولات چرمی و و غیره ...)

- اثرات تشعشعات UVB بر گیاهان و محصولات کشاورزی اختلال در فرآیند فتوسنتز، زمان گل دادن تجزیه و سیکل مواد مغذی و ...

- تاثیر بر موجودات دریایی و اقیانوسها (اثر بر شبکه غذایی دریایی تقلیل در فیتوپلانکتونها زئوپلانکتونها و سایر حیوانات آبزی)
- اثرات اشعه ماورای بنفش بر حیوانات اهلی طبق یافته‌های علمی سرطان با یاخته‌های پوسته پوسته شونده در گاو ،اسب ،گربه گوسفند بز و سگ
تهدید منابع غذایی جهانی: بسیاری از محصولات کشاورزی از قبیل گونه‌های مختلفی از منابع اصلی و مهم غذایی از قبیل برنج در مقابل افزایش اشعه UV از خود تغییرات وسیعی از جمله کاهش محصول حساسیت بیشتر به دما، خشکسالی و بیماری‌ها و تغییر در چرخه تولید و تغییر در ترکیبات مغذی را بروز داده‌اند.

اهم اقدامات حفاظت از لایه ازن و ورود پرتو فرابنفش در جو

- همکاری در انجام مشاهدات سیستماتیک پژوهش و تبادل اطلاعات به منظور درک و ارزیابی بهتر اثرات هرگونه تغییرات احتمالی در لایه ازن استراتوسفری بر سلامتی بشر و محیط زیست

- اتخاذ روش‌ها و راهکارهای قانونی و اداری همچنین همکاری در بسط سیاست‌های متوازن به منظور کنترل محدودسازی و یا ممانعت از فعالیت‌های انسانی مخرب لایه ازن از طریق نهادینه سازی پروژه های حفاظت از لایه ازن
- همکاری در تدوین و اجرای روش‌ها، رویه‌ها و استانداردهای توافق شده در کنوانسیون و پروتکل مربوطه به‌ویژه از طریق تدوین و ارائه برنامه کشوری.

- ارائه مستمر اطلاعات مربوط به آمار واردات و مصرف مواد مخرب لایه ازن رویکرد جایگزینی و حذف تدریجی مواد مخرب لایه ازن از طریق همکاری در
اجرای پروژه های جایگزین و حذف cfc کلروفلور و کربنها .

گسترش آگاهی عمومی و اطلاع رسانی در مورد ضرورت حفاظت از لایه ازن

اهم اقدامات قانونی و تطبیق مقررات در ایران

- تصویب کنوانسیون وین برای حفاظت از لایه ازن و پروتکل مونترال در زمینه مواد مخرب لایه ازن در اسفند ۱۳۶۹ و الحاقیه های لندن و کپنهاک در فروردین و الحاقیه مونترال در اردیبهشت ۱۳۸۰
۱۳۷۶
- ممنوعیت واردات کمپرسورهای هرمتیک مصرف کننده مواد مخرب لایه ازن . ممنوعیت صدور مجوز برای احداث واحدهای جدید مصرف کننده موارد مخرب لایه ازن

- ممنوعیت صدور مجوز برای توسعه واحدهای مصرف‌کننده موارد مخرب لایه ازن

- شناسایی تمامی وارد کنندگان مواد مخرب لایه ازن به منظور ایجاد سیستم صدور مجوز واردات

- کاهش سود بازرگانی کمپرسورهای غیر فریونی
- تدوین سیستم ملی کدگذاری و تنظیم کد ملی برای مواد و محصولات مصرف کننده مواد مخرب لایه ازن

بیشتر بخوانید:

هشدار به پایتخت نشینان؛ طی این ساعات در خانه بمانید/ شاخص اشعه فرابنفش به نقطه اوج رسید

۴۷۲۳۶